Sokrat: Merhaba! Seveceðin bir öneri getiriyorum: Bugün konumuz eleþtiriden eleþtiriye olsun.

Meraklý Eþek Arýsý: Merhaba Sokrat! Sevindim.

Sokrat: Bu sorgulamada yönetici olmak ister misin?

Meraklý Eþek Arýsý: Hayýr istemem! Çünkü önceden hazýrlýk yapmam gerekiyordu.

Sokrat: Öyleyse yöneticilik bana kaldý. Uygulamadaki kurallarý biliyorsun deðil mi, yoksa hatýrlatayým mý?

Meraklý Eþek Arýsý: Hatýrlatmana gerek yok. Bir an önce baþlayalým.

Sokrat: Önce bir gözlem aktaracaðým. Biraz uzundur. Dikkatle dinlemeni rica ediyorum: Erkek aslan, diþisinin avlanmasýný uzaktan izliyordu. Diþi aslan otlarýn arasýndan sürünerek ilerliyordu. Ýleride otlayan yaban öküzü sürüsüne iþtahla baktý. Sürünün içerisinden bir tanesini gözüne kestirip, ona doðru koþunca, yüzlerce hayvan kendileri için de tehlike olabilir düþüncesiyle kaçýþmaya baþladýlar. Diþi aslan hedefine kilitlendiði için hemen yaný baþýnda olan hayvanlara bakmýyordu bile. Yaratýlan panik sonucu öküzlerden bir tanesi tökezleyip, tam aslanýn önüne düþtü. Hemen kalktý ve can havliyle boynuzlarýný silah olarak kullanarak aslana karþý saldýrýya geçti. Aslan önce durakladý, sonra ise çareyi kaçmakta buldu. Aslanýn kaçtýðýný gören diðer öküzler de cesaretlenip saldýrýya katýldýlar. Uzaktan bu olayý izleyen erkek aslan kýs kýs gülüyordu!

Meraklý Eþek Arýsý: Bir filozofa sormuþlar: “Þansa inanýr mýsýn?” Filozof: “Evet, yoksa sevmediðim insanlarýn baþarýlarýný neyle açýklardým.” Demiþ.

Sokrat: “-Onu neden öldürmek zorunda olasýnýz ki?-Çünkü o benim düþmaným. - O zaman, biraz bekleyin zaten ölecek.... “

Meraklý Eþek Arýsý: Sorunlarý çözmenin en iyi bir yolu da beklemektir.

Sokrat: “-Bazý güzel kadýnlar kaprisleri nedeniyle çekilmez oluyorlar. -Allah’ýn gülü dikenli yarattýðýna hayret edeceðiniz yerde, dikenler arasýnda gül yarattýðýna hayret ediniz. “

Meraklý Eþek Arýsý: Dikeni deðil gülü görmelisin.

Sokrat: “-Hakimler, suçlulara ceza vermekten çekiniyorlar, çünkü onlarý koruyabilecek bir güç yok. – Adaletin kýlýcý ile vuran kol, ne kadar zayýf olursa olsun, gene kuvvetlidir. Adaletin kuvvetli, kuvvetlilerin de adaletli olmalarý gerekir.”

Meraklý Eþek Arýsý: Güçsüz adalet, güçlü suçlular yaratýr.

Sokrat: “-Ama ben zenginim… - Ben erdemden baþka zenginlik tanýmýyorum. “

Meraklý Eþek Arýsý: Tükenmeyen tek zenginlik erdemdir.

Sokrat: “-Birisi bir þey çalýyorsa, bana göre ahlaksýzdýr. - Ben her türlü ahlaki hüküm vermeye, övmeye ve mahkûm etmeye karþý derin bir tepki duyarým. Alýþýlagelen ahlaki hükümlere karþý þunu sorarým: Hükmü veren hüküm vermeye esas itibarýyla haklý mýdýr? O onun yeterli derecede üstünde midir? Onun saðgörüsü, hayal gücü, yeterli deneyimi var mýdýr, bir bütünü tasarlamasý için… “

Meraklý Eþek Arýsý: Bu sorgulama aklýma Hz. Ali’nin bir sözünü getirdi: “Her derde bir deva bulunur. Lakin ahlaksýzlýk illetine ilaç bulunmaz.”

Sokrat: “-O kadýna karþý olan duygularýmý anlatmaya çalýþtým, ama o sadece bakmakla yetindi. -Kadýnlar erkeklere söyleyeceklerini gözleriyle söylerler.”

Meraklý Eþek Arýsý: Gözlerin anlattýklarý her zaman sözlerden daha fazladýr.

Sokrat: “-O kadar iyi bir insan ki herkese iyilik yapmaya çalýþýyor. Yüzündeki ýþýk tüm karanlýðý aydýnlatýyor. - Gül sunan bir elde daima bir miktar gül kokusu kalýr. “

Meraklý Eþek Arýsý: Gülle ilgili bir kýssadan hisse hatýrladým: Asya’da eski zamanlarda bir genç Tibet Rahipleri’ne katýlmak ister. O zamanlar tapýnaklardaki rahip sayýsý sýnýrlý imiþ ve rahipliðe kabul edilmek imkansýzdýr. Genç her þeye raðmen þansýný denemeye karar verir. Bir tapýnaðýn kapýsýný çalar. Kapýyý açan görevliye dilinin döndüðünce tapýnaða katýlmak ve rahip olmak istediðini anlatýr. Görevli kapýyý kapatýr bir müddet sonra elinde tamamen su dolu bir kap ile geri döner ve bunu gence uzatýr. Bu hareketin mesajý çok açýktýr. Tapýnaktaki rahip sayýsýnýn kalabalýk olduðunu, onu kabul edemeyeceklerini ima etmektedir. Genç çok üzgündür ancak ümidini kaybetmez. Hemen bir gül yapraðý kopartýr suyun üzerine koyar ve kapýyý çalarak su kabýný geri verir. Ve bu kez onu içeri kabul ederler. Çünkü mesaj çok anlamlýdýr: Bir gül yapraðý, suyu taþýrmaz...

Sokrat: Öyleyse ben de güle dair bir yakýnma ekleyeyim: “Hain gül, sen çýktýktan sonra aþka kan düþtü...”

Meraklý Eþek Arýsý: Bir tane de benden: “Papatya gülü nasýl kýskanmasýn? Seviyor mu diye onun yapraklarýný koparýp fal bakan âþýk, gülü ise sevdiðine veriyor.”

Sokrat: “- Hem seviyorum diyorsun hem de dünyadan þikâyet ediyorsun. O sevgi de bu dünyada yaratýlmadý mý?”

Meraklý Eþek Arýsý: Martin Luther King demiþ ki: "Karanlýk karanlýðý kovamaz, ancak ýþýk kovabilir karanlýðý. Nefret nefreti kovamaz, ancak sevgi kovabilir nefreti."

Sokrat: “-Kötüden kaçtýkça kötülük buldum. - En kötü sonucu kabullenen, en iyi sonucu elde edecektir. Çünkü sorunla en yýkýlmaz cesaretle boðuþtuðunuz an, en kötü sonucu göze aldýðýnýz andýr. Hiç bir asker ölmekten korkmayan asker kadar korkutucu olamaz. “

Meraklý Eþek Arýsý: Cenap Þehabettin’e göre"Caný sýkýlýnca hayvan uyur, insan kötü þeyler düþünür."müþ.

Sokrat: “-O kadar çok acýkmýþtým ki hiç doymayacaðým sandým, ama biraz yiyince yanýldýðýmý anladým. - Deve yükü aþ olsa, aça az görünür. “

Meraklý Eþek Arýsý: Bu eleþtirideki son cümleyi söyleyen tuzu kuru biri olmalý. Çünkü bir atasözünde der ki : “Tok açýn halinden anlamaz.”

Sokrat: “- Doða, boðalara boynuz; atlara saðlam týrnaklý ayak; tavþanlara hýz; aslanlara diþlerle dikenli derin bir aðýz; balýklara yüzgeç; kuþlara kanat ve erkeklere önlem alma özelliði verdi. Onun artýk kadýnlara verebileceði hiçbir þeyi yoktu. O halde onlara ne verdi? Güzellik… Güzellik demirden ve ateþten daha kuvvetlidir…-Bazý kadýnlar bu güzellik kozunu bir müddet kullanabilirler, ama bunun da bir sonu yok mu? -Evet var. Çünkü güzellik, doðanýn kadýnlara verdiði ilk armaðan, ayný zamanda geri aldýðý ilk þeydir. “

Meraklý Eþek Arýsý: Veren de alan da ayný olduktan sonra bunda tartýþacak ne var?

Sokrat: Adam o gün çok yorulmuþtu, biraz dinlenmek için bir aðacýn gövdesine vücudunu yasladý. Bir süre o þekilde durdu kýmýldamadan. Rahatladýðýný anlayýnca birisiyle konuþmak ihtiyacý hissetti. Dostça olmasa bile birkaç dakika þuradan buradan konuþacak birini de buldu. Ýnsanlara karþý duyduðu sevgiyi göstermek için yardým edecek bir kiþi aradý. O kiþi hemen çýkýverdi karþýsýna. Ýçini kemiren sýrrýný paylaþacak gerçek bir dost aramaya baþladý. Nedense hâlâ arýyor…

Meraklý Eþek Arýsý: Bir bestekâr da ayný dertten muztarip olmalý ki “Bir dost bulamadým, gün akþam oldu.” Diye duygularýný dile getirmiþ.

Sokrat: “Genç kýz kendisini sevdiðini söyleyen delikanlýyý sýnamak düþüncesindeydi. Bakalým kendisi için neler yapabilirdi. Sordu ve þu cevabý aldý: -Senin için ben ölürüm. Daha ne yapmamý istersin ki.. Bu cevap üzerine genç kýz, o delikanlý ile bir daha konuþmak gereðini bile duymadý. “

Meraklý Eþek Arýsý: Sevgi öldürmez; yaþatýr.

Sokrat: “-Dilenci sadaka için yalvarýyor, o ise sevgi dileniyor. -Birisi bir insaný öldürmüþ, o ise içindeki sevgiyi. -Hýrsýz eþya çalmýþ, o ise vergi kaçýrmýþ. -Birisi korkuyor, o da korkuyor. -Birisi aðlýyor, o da…. -Yaþam yollarýnda kendimizle tekrar tekrar, bin bir kýlýkta karþýlaþýrýz. “

Meraklý Eþek Arýsý: Ben senim, sen de ben…

Sokrat: “-Hata yapmaktan korkuyorum. O nedenle hiçbir þey yapmýyorum. - Hiç hata yapmamýþ adam, yeni bir þey denememiþtir.”

Meraklý Eþek Arýsý: Ders alýnan her hata, deneyim hanemize yazýlan yeni bir kazançtýr.

Sokrat: “-Ýktidarýn sanatçýsý olmaz. Varsa beslemedir, yaðdanlýktýr. Sanatçý muhaliftir, muhalefettedir. Benimsediði bir siyasi görüþ olabilir, bazen bu görüþ de iktidara gelebilir. Ýktidar olan benimsediði siyasi görüþ, yanlýþ yaparsa sanatçý, hemen muhalefete geçer. Onun bu davranýþý döneklik deðildir, kutsal baþkaldýrý hakkýný kullanmadýr. - Sanatçý sadece aðzýyla konuþmak zorunda deðildir. Kalemiyle, fýrçasýyla, müzik aletiyle, balyozu ile aðzý ile anlatacaklarýndan çok daha fazlasýný söyleyebilir.”

Meraklý Eþek Arýsý: Bir toplumdaki sanat eserlerinin çokluðu, özgür düþüncenin varlýðýnýn da kanýtýdýr.

Sokrat: “-Þüphe, bilgi azlýðýndan deðil; aksine bilgi çokluðundan kaynaklanýr. -Konfüçyus bir arkadaþýna þöyle der: “Senin bir yumurtan var, benim bir yumurtam var. Sen yumurtaný bana versen, ben de yumurtamý sana versem, yine senin bir yumurtan benim de bir yumurtam olmuþ olur. Ama senin bir bilgin var, benim de bir bilgim var. Sen bilgini bana versen benim bilgimle birlikte iki bilgim olmuþ olur. Ben de bilgimi sana versem senin bilginle birlikte iki bilgin olmuþ olur.”

Meraklý Eþek Arýsý: Sorgulamanýn akýþýný keseceðim ama sormadan da geçemeyeceðim: Sokrat, ben her þeyden þüphe eden bir insaným. Bu benim çok bilgili olduðumu mu gösterir?

Sokrat: Hayýr. Burada anlatýlan þ bilimsellik özelliði taþýyan þüphedir. Oysa sendeki büyük bir ihtimalle sýradan, diðer bir deyiþle adi þüphedir. Sýradan(adi) þüphe bireylerin gündelik yaþamdaki olaylarla ilgili olarak duyduklarý þüphedir. Mesela sen benimle ilgili bazý konularda þüpheye kapýlabilirsin. O zaman bu sýradan bir þüphe olacaktýr.

Meraklý Eþek Arýsý: Kocasýnýn kendine ihanet ettiðini düþünen kadýnýnki de böyle bir þüphe olmalý! Doðru bir örnek mi verdim? Bir de bana þüphenin ne olduðunu açýklar mýsýn?

Sokrat: Verdiðin örnek doðru. Þüphe hayal kurma, rüya, akýl yürütme gibi bir düþünme biçimidir. Az önce örneðini verdiðim sýradan þüphe ve bilimsel þüphe gibi çeþitleri vardýr.

Meraklý Eþek Arýsý: Bilimsel þüpheyi, sýradan þüpheden nasýl ayýracaðýz?

Sokrat: Bazý felsefi akýmlarýn insan zihnini uyarmasý bilimsel þüphenin hazýrlayýcýsý olmuþtur. Bilimsel þüphe, bilimle uðraþan bir insanýn hakikati bulmasýný, hataya düþmemesini saðlar. Bilim adamý araþtýrmasýný yaparken yaptýðý açýklamalardan ve ortaya attýðý hipotezden þüphe eder. Ama deney bunlarý doðrularsa, bu açýklamalar kanun halini alýr ve þüphe ortadan kalkar. Yani bilim adamýnýn þüphesi bir yere kadar devam eder ve sonra biter. Bilim adamý þüphe etmek için þüphe etmez, doðruyu ulaþabilmek, gerçekleri bulabilmek için þüphe eder. Kýsacasý bilimsel þüphe, hakikate ulaþmak için bilim adamý tarafýndan bir “araç” olarak görülür.

Meraklý Eþek Arýsý: Benimki ile, bilimsel þüphe arasýndaki farký anladým.

Sokrat: Bunlardan baþka Ýlkçað’da birer felsefi akým olarak ortaya çýkan Sofistler’de ve Septikler’de görülen þüphe çeþidi ile; bir de Descartes(Dekart) ve Hume(Yum)’da görülen metodlu þüphe vardýr. Descartes ve Hume þüpheden faydalanarak akýl yürütme yoluyla birtakým doðrulara, hakikatlere ulaþmýþlardýr ki onlarýn baþvurduklarý bu yola metodlu þüphe denilmektedir.

Meraklý Eþek Arýsý: Açýklamalarýn için teþekkür ederim Sokrat. Gerçekten de bilgilendim, ama þimdi izin verirsen þüphelerimle baþ baþa kalmak istiyorum.

Sokrat: Nasýl istersen öyle olsun. Hoþça kal.

● ● ●