TBMM hükümeti doðuda Ermenistan ve güneydoðuda ayrýlýkçý etnik aþiretlerle çatýþýrken, batýda ise Ýngilizlerin gazýyla Ýzmir’e asker çýkarýp Ege bölgesini iþgal etmeye baþlayan yeni bir tehditle karþýlaþtý: Yunanistan.

Doðu cephesinde savaþ hýz kesip Ermenistan SSCB yönetimine girerken batý cephesinde Birinci Ýnönü Savaþýný Türk ordusu kazanýnca (6-11 Ocak1921) Müttefikler Sèvres Antlaþmasýnda bazý deðiþiklikler yapmak üzere Yunanistan ve Osmanlý devletinin katýlacaðý bir konferansýn Londra'da yapýlmasýna karar verirler. (21 Þubat 1921) TBMM'yi resmen tanýmadýklarý için, konferansa yalnýzca Osmanlý Hükümetini davet ederler. Ancak, Mustafa Kemal'in de konferansa delege olarak katýlabileceði, ya da, bir temsilci yollayabileceði Osmanlý Hükümeti'ne iletilir. TBMM Baþkaný Mustafa Kemal Paþa çaðrýlmadýðý bir konferansa katýlamayacaðýný bildirince Müttefikler TBMM'yi resmen Londra Konferansý'na davet etmek zorunda kalýrlar.

Konferans 23 Þubat 1921de baþlar. Müttefikler Sèvres Antlaþmasý'nda küçük deðiþiklikler yaparak deneyimsiz TBMM’yi saf dýþý etmeyi planlýyorlardý. Ancak, Sadrazam Tevfik Paþa, söz sýrasý kendisine geldiðinde yetkisini TBMM temsilcisi Bekir Sami Bey’e býraktýðýný açýklayýnca, o andan itibaren Müttefikler her tür görüþmeyi TBMM heyetiyle yapmak zorunda kalýrlar. TBMM delegeleri, Sèvres Antlaþmasý'ný hiçbir þekilde kabul etmediklerini dile getirir ve uzun tartýþmalardan sonra konferans sonuç alýnamadan daðýlýr.

TÜRKÝYE-SSCB MOSKOVA ANTLAÞMASI
Bu arada Mustafa Kemal Türkiye-Ermenistan sýnýrýnýn Sovyetler Birliði tarafýndan da onaylanmasý amacýyla Ali Fuat Paþa'yý Moskova'ya gönderir. 16 Mart 1921de imzalanan Moskova Antlaþmasý ile SSCB ve Türkiye arasýnda imzalanmýþ olan tüm eski antlaþmalar geçersiz sayýlýyor, Sarp köyünün yarýsý ve Batum kentinin tamamý Gürcistan'a býrakýlýyor, Kars Türkiye'ye geri veriliyor, ayrýca Azerbaycan'a baðlý özerk Nahçývan Cumhuriyeti kuruluyordu.

HEDEF: ANKARA !
Londra konferansýndan bir netice çýkmayýnca Müttefikler TBMM’yi uzlaþmaya zorlamak için Yunanistan’ý doðrudan doðruya Ankara’yý ele geçirmek üzere yeniden yüreklendirirler. 23-30 Mart 1921 II. Ýnönü savaþýnda Yunan ordusu ilk baþlarda biraz ilerleme gösterse de sonunda yine bir baþarý kazanamaz.
Derken lise tarih kitaplarýnda hiç söz edilmeyen, hatta belki de lisedeki tarih hocalarýmýzýn bile hiç bilmediði bir yengi çýkar karþýmýza: Yunan ordusu 27 haziran 1921de Eskiþehir-Kütahya-Afyon üzerinden hiç beklenmedik büyük bir saldýrý baþlatýr. Türk birlikleri daðýlarak Afyon, Kütahya ve Eskiþehir’den doðuya doðru kaçar. Yok olmak tehlikesi atlatan ordu Ýsmet Paþa komutasýnda zar zor 200km geriye, Sakarya nehrinin doðusuna son savunma hattýna çekilmek zorunda kalýr (22 Temmuz 1921). TBMM üyeleri, hükümet ve Mustafa Kemal büyük bir þok yaþar! Yolun sonuna mý gelinmiþtir yoksa?

Bu aðýr yengiden hemen sonra Yunan Kralý Konstantin, Baþbakan Dimitrios Gunaris, ve General Anastasyos Papulas Kütahya’da buluþurlar. TBMM hükümetine son darbeyi indirmenin planlarýný yaparlar. Yunanlýlar Ýngiliz diplomatlarý Ankara’da akþam yemeðine davet eder! Yunan tarafýnda büyük bir sevinç ve þenlik havasý egemen iken Türk tarafý karanlýklar içindedir. Bu arada TBMM Ýsmet Paþayý ordunun baþýndan alýp onun yerine son bir umutla Mustafa Kemal ve Fevzi Çakmak Paþalarý görevlendirir. Yunan birlikleri Ankara’ya 70 km uzaklýkta olan Polatlý önlerine kadar gelmiþtir !

Öte yandan 24 tümenden oluþan 240.000 kiþilik büyük bir Sovyet ordusu da Doðu sýnýrýnda geliþmelerin sonucunu beklemektedir. Savaþý Türklerin kaybetmesi halinde Kýzýl Ordu’nun Doðu Anadolu’yu iþgal mý edeceði, yoksa yardýma mý geleceði irdelenmesi gereken bir konudur. Burada hemen bir ayraç açýp 23 yýl ileri gidersek, 1946 yýlýnda, II. Dünya savaþý biter bitmez, Stalin’in, Türk-Rus sýnýrýnda deðiþiklik yapýlarak Kars, Ardahan ve Artvin’in SSCB’ye terk edilmesi gerektiðini talep etmesi bir takým hezeyanlarýn gelecekte de sürmekte olduðunun somut bir göstergesi gibidir.
Nitekim, Türkiye’nin tepkisine ek olarak, Baþkan Truman, ABD sýnýrlarýnýn doðuda Kars ve Ardahan'dan baþladýðýný belirtecek ve Türkiye “Truman Doktrini” kapsamýnda askeri yardým almaya baþlayacaktýr. Stalin’in ölümünün ardýndan Türkiye 1952 yýlýnda NATO'ya üye olduktan sonra SSCB, biraz geç de olsa, 30 Mayýs 1953'de bir nota vererek Ermenistan ve Gürcistan Sovyet Cumhuriyetleri'nin 1946'da istedikleri topraklardan vazgeçtiklerini ve artýk Sovyetler Birliði'nin Türkiye'den hiçbir toprak isteði kalmadýðýný bildirilecektir.

Ýmdi, durumu bu þekilde aydýnlatýp yeniden Türk-Yunan savaþýna dönecek olursak, tüm dünya Ankara’nýn düþeceði ve Yunanlýlarý ikinci bir büyük utku kazanacaðýnýn beklentisi içindedir. Nefesler tutulmuþtur.
23 Aðustos 1921’de Yunan saldýrýsýnýn baþlamasýyla Sakarya nehri kýyýsýnda konuþlanan Türk ordusu son direniþe geçer. 13 Eylül 1921e kadar 22 gün aralýksýz devam eden þiddetli savaþ sonucunda Yunan ordusunun ilerleyiþi durdurulur. Bu korkunç savaþ sýrasýnda Mustafa Kemal’in neden “hattý müdafaa yoktur, sathý müdafaa vardýr” gibi olaðanüstü bir emir verdiðini herhalde þimdi daha iyi anlamýþ oluyoruz. Çünkü artýk yolun sonuna gelinmiþtir ve gidecek bir yer kalmamýþtýr!
Yunan ordusunu durdurmayýý baþaran Türk ordusu bununla da kalmaz: 13 Eylül 1921den sonra karþý saldýrýya geçer! Yunanlýlar bunun üzerine eski mevzileri olan Eskiþehir - Afyon hattýna geri çekilmek zorunda kalýr. Bu beklenmedik bozgun üzerine Yunan Genel Kurmayý istifa eder ve ordunun kurmay yönetimi tamamen yenilenir.
Sakarya savaþýnýn sonunda Yunan ordusu gerçekten ölümcül bir darbe almýþ oluyor, diðer taraftan da uluslararasý toplumun, özellikle Ýngiltere'nin TBMM’ye bakýþý deðiþiyor, Yunanistan, Ýngiltere’nin desteðini kaybediyordu. (Sonraki bölüm: Kars ve Ankara Antlaþmalarý – Ýzmir’in kurtuluþu - Çanakkale Krizi)