Sanýyorum þubat ayýnýn 1. gününde Ýman, Þüphe Götürür Mü Dr. Fýrat’a Yanýt? baþlýðý altýnda hafta sonu büyüklerimizle sosyalleþme iþini Zoom’dan gerçekleþtirdiðimizi, burada Dr. Fýrat hocamýzýn, Erol Güngör’e atfederek öne sürdüðü “bilim þüphedir” ilkesi üzerinden “Hayatýn içinde yaþadýklarýmýzdan, alýþkanlýklarýmýzdan, inançlarýmýzdan, hatta iman ettiklerimizden þüphe duyarak bakmak etrafa, sorgulamak, sorgulamak…” mevzusu üzerine itirazlarýmý dile getirip fikirlerimi söylemiþtim.

Geçtiðimiz haftasonu Fýrat Hoca’dan almýþ olduðum zarif ‘haþiye’sini okuduktan sonra, kendisine de teþekkürlerimi illettim ve yine blogumda yazmak için izin istedim. Bu tarz konuþmalarýn veya edebi, ilmi sohbetlerin yazýlmasýnýn daha iyi olacaðýný, en azýndan “söz uçar yazý kalýr” mantýðýndan hareketle biz de olasý bir tartýþmada ki abilerimize, kardeþlerimize bir yardýmý dokunur ümidiyle yazý olarak internette paylaþýlmasýnýn isabetli bir karar olduðunu düþündük…

Bu tartýþmada eðitimli bir insana yakýþan o incelikli ve entelektüel duruþu ayrýca yazýþmadaki ve konuþmadaki naiflikten dolayý mest olduðumu bilvesile yazýyý okuyan yüzlerce kardeþlerimizin de bilmesini istirham ederim. Çünkü benim alaným fýkýh deðil, daha çok “siyasal metin yazarlýðý, çocuk kitaplarý yazarlýðý ve fahri olarak felsefe ve edebiyat” ile kendi yarýçapýmda araþtýrmalar yapýp görüþlerimi sunuyorum.

Kýymetli Fýrat hocam itiraz noktalarýmý okuduðunu cevaben de yorum olarak deðil bizzat þahsýma göndermiþ olduðu mail ile gönlümüzü bir kez daha feth etti. Çünkü bu muhabbet entelektüel yazýþma modeli olarak benimsenseydi eðer, Türkiye’de her eleþtiriyi kendi bahada hafif ama yükte aðýr ve taþýnmaz ego’larýna yapýlmýþ bir saldýrý gibi görme alýþkanlýðýnda olan bir takým zevatýn, hiç deðilse bir ölçüde tartýþma adabýndan nasiplenmeleri mümkün olabilirdi, diye düþünüyorum…

Her ne ise,
Fýrat Hocam ile iki üç kez konuþma fýrsatýmýz oldu ve aramýzda da kesinlikle bir mesele olmadýðýný söylemiþ olayým. Mevzu ile ilgili tartýþmamýz da hocamýzýn da söylediði gibi iki ayrý süreçten müteþekkil olmasýdýr.
O gün hocam da zamanýn kýsalýðýndan veya darlýðýndan bahsi tam açamamýþ ve sözlerini tam olarak bitirememiþ. Zira bu tartýþmada esasen iki süreç var. Bu sürecin birincisinde, “insanýn Ýman edinceye kadar þüphe duymasý” Ýkinci süreçte ise “Ýman ettikten sonra þüphe duymasý!” ile ilgili bir durum ortaya çýktý.
Hocamýn da bahsettiði gibi bu tartýþmada “Bilim ile Din arasýndaki çizginin tam bu ikili süreçte olduðu gibi bir ayrýmý söz konusuydu…
Bilim için; “Ýman öncesi” ve “Ýman sonrasý” diye bir ayýrým söz konusu olabilir mi? Hiç sanmýyorum!
– Bilim’de, Dogmalar ya da sorgulamaksýzýn kabul edilen önermeler yoktur hehalde. -Yanlýþ biliyorsam düzeltin lütfen- Çünkü! Bilim tarihi, Sir Karl Raimund Popper’in klasikleþmiþ eseri; “Tahminler ve Çürütmeler (Conjectures and Refutations)” adlý makalesinde kaleme aldýðý gibi, “Yanlýþlanabilirlik Ýlkesi” ile inþa edilmiþtir.

Yanlýþlanabilirlik ilkesi ne idi?
“Yanlýþlanabilirlik ilkesi ise; bilim ile bilim dýþý olaný, bilgi ile inancý ayýrmak için kullanýlan bir sözdür. Örneðin, “Bütün kuðular beyazdýr” evrensel genellemesi, tek bir siyah kuðu gözlenerek yanlýþlanmasý mantýksal olarak mümkün olduðundan, yanlýþlanabilirdir.” Wikipedia

O halde þüphelerden ve sorgulamadan bütünüyle arýndýrýlmýþ bir kuramýn bu açýdan olmasý mümkün deðildir! Zira, kuramlar, ancak yanlýþlanmadýklarý sürece “doðru” kabul edilirler.
Yoksa, asla ve kesinlikle artýk “yanlýþlanamaz” olduklarý için deðildir!
Bilim’de Din’in temelkoyucu önermeleri olan Ýman’a karþýlýk gelen Dogma’lar da kesinlikle yoktur!
-Olamaz da!
Dr. Fýrat hocam, kendisinin birinci süreci savunduðunu söylüyor. -Buna da ne benim ne de bir baþkasýnýn asla ve katta bir itirazý olamaz!
Zira Said Nursi’nin de Ýman’a giden hakiki yolun þüpheden geçtiðini söylemesi de hiç kuþkusuz birinci sürecin dile getiriliþ biçiminden baþka bir þey deðildir.
Öte yandan, merhum Erol Güngör hocamýzýn kastettiðinin çok daha farklý bir þey olduðu anlaþýlýyor.
Dr. Fýrat Hocam, Güngör’ün Din’in alaný dýþýnda “sorgusuz sualsiz inandýðýmýz peþin hükümlerden, kör ve baðnaz ideolojilerden, kesin inançlar”dan söz ettiðini belirtiyor. -ki, burada, metaforik olmayan (veya, itikadi) anlamda bir Ýman’dan söz edilmediði de apaçýk ortada olmuþ oluyor.
Fakat, Fýrat Hocam, ilk söylediði sözlerinden almýþ olduðum notta, “Ýman’ýn metaforik mi, yoksa literal anlamda mý kullanýldýðýna iliþkin bir sarahatini not almamýþým. Dolayýsýyla ben de, Güngör’e atfedilen bu sözlerden, yukarýda belirttiðim ikinci sürecin, yani, “bir kere Ýman ettikten sonra da þüpheye devam edilmesi gerektiðinin kastedildiðini çýkarsamakta (istidlalde)” haksýz sayýlamayacaðýmý bilvesile paylaþmýþ olayým. Anladýðým kadarýyla bu mesele, eskilerin tabiri ile bir “zaaf-ý te’lif” yani yanlýþ anlaþýlma meselesi hepsi o kadar.
Hocamýzýn ilk konuþmasýndan sonra rahmetli Erol Güngör hocamýzýn “Ýslam Tasavvufunun Meseleleri” adlý kitabýný tekrar gözden geçirdim. Hocamýza da ilk yayýmlandýðý tarihlerde okuduðum bu deðerli kitabý tekrar okuma fýrsatýný verdiði için tekrar teþekkür ettiðimi de ilettim. Görebildiðim kadarýyla Güngör Hoca, kitabýnýn bir yerinde (sayfa: 123-124), “Mutasavvýflarýn bilgi ile uðraþmalarýnýn bir çeþit reaksiyon halinde görülmekte…” olduðundan ve “Mu’tezile kelamcýlarýnýn yaptýðý zihin karýþýklýðýndan” söz ettiði bölümde ise þunlarý dile getirmiþ:
“Hasan Basri’nin zamanýndan itibaren daha evvel iman konusu olup hiç tartýþýlmayan meseleler rasyonel inceleme konusu olmuþ, böylece imanýn isbata ihtiyacý olduðu fikri geniþ bir çerçevede yayýlmýþtý.”
Burada Erol Hocamýzýn dile getirmek istediði þey ise bambaþka: Erol Göngör, Ýman’ýn rasyonel bir temellendirmeye tabi tutulmasý gerektiði düþüncesinden söz ediyor ki bu, Akýl’la Vahy’in ne kertede uzlaþýyor olduðuna iliþkin klasik teoloji meselesidir;- Ýslam’ýn olduðu kadar Hýristiyanlýk tarihinin de temel meselelerinden biri! Tertullian’ýn Latince olarak söylediði: “credo quia absurdum est” (saçma olduðu için inanýyorum) sözünden Ýskenderiyeli Clemens’in “credo ut intelligam’ýna (anlamak için inanýyorum) sözlerine uzanan bir ilahiyat problematiðinin ortaya çýktýðýný söyleyebilirim.
Ýslam’da da Mu’tezile’nin, özellikle de El Kindi’nin ‘Felsefe Risaleleri’nde, Akýl’la Vahy’in birbirine asla aykýrý olmadýklarý konusunda öne sürdüðü görüþleri temellendirmeye çalýþtýðý da ilgili kiþilerin malumudur.
Burada aslolan, Ýman’dan ya da Vahiy’den þüphelenmek deðil, Vahy’in akla uygun olduðunu göstermektir: Güngör hocanýn; “imanýn isbata ihtiyacý” olduðundan sözetmesi, Ýman’dan þüphe etmek anlamýna gelmiyor;- tam tersine, niçin þüphe edilmemesi gerektiðini gösteriyor: Öyle ya, Ýman ya da Vahiy akla uygunsa, ondan niçin þüphe edilsin?
Güngör’ün ifadesiyle “rasyonel inceleme”, Ýman’ýn akla uygun olmadýðýný deðil, akla uygun olduðunu isbata yönelir. Bu da, Ýman edileni yanlýþlamak için deðil, Ýman edileni doðrulamak için akýlyürütmek gerektirir. Doðru bilineni tekrar doðrulamak! Josef van Ess’e göre, Ýslam lojiðinin mümeyyiz vasfý da tam olarak budur.
Dr. Fýrat Hocamýz, birbirine karýþtýrýlmak istidadýný fazlasýyla taþýyan üç ayrý mevzunun tekrar açýklanmasýna vesile olduðu için ben de huzurlarýnýzda kendisine teþekkürlerimi ve þükranlarýmý sunmak istiyorum.

Sað olun var olun kýymetli hocam…
Selam eder ellerinizden öperim.