Esasen Batlamyus kuramýna göre þekillenen orta çað þark astronomisi dünyayý merkeze koyarak, isimlerini gezegenlerden alan üst üste yedi kat felek tabakasýndan bahseder. Buna göre, 1. katta Mâh (Ay, Kamer) feleði, sonra sýrasýyla Utarit (Merkür), Zühre (Venüs, Çoban Yýldýzý, Kervankýran), Mihr (Güneþ, Þems), Mirrih (Merih, Mars), Müþteri (Bercis, Jüpiter) ve Zühal (Satürn) felekleri bulunur. Yine þarkýn hüsn-i ta’lil geleneði, göklerdeki bu düzen ile toplumsal hayata yön veren þahsiyetler arasýnda bir paralellik kurarak Güneþ’i göðün ve feleðin sultaný olarak düþünür. Ay onun veziri, Utarit kâtibi, Mirrih baþkumandaný, Müþteri kadýsý, Zühal bekçisi ve Zühre de çalgýcýsýdýr.

Türk edebiyatýnda, Mihr ü Mâh isimli alegorik aþk mesnevileri yazýlmýþtýr. Bunlardan bilinebilen üç adedi XVI. yüzyýlda Gelibolulu Âlî, Zarîfî ve Kýyasî’nin kaleminden çýkmýþtýr. Gelibolulu Âlî’nin mesnevisine göre güzellik ülkesinin hükümdarý olan Mihr çok bilge bir kiþidir. Kadýsý Bercis, silahdarý Merih, katibi Utarit, kapýcýsý Zühal ve çengisi Zühre’dir. Mihr, tek baþýna gezmeye çýktýðý bir gün Mâh kendisine âþýk olur ve sarayýnýn çevresinde dolanmaya baþlar. Mihr durumu fark ederse de nazlanýp onu görmezden gelir. Bekçi Zühal, Husuf (Ay tutulmasý) adlý adamý vasýtasýyla Mâh’ý yakalatýp hýrsýz diye Bercis’e getirir. Kadý Bercis Mâh’a acýmýþ ve ona hafif bir ceza vererek sürgüne göndermiþtir. Mâh yolda Subh-ý sâdýk’a (Sabah aydýnlýðý) derdini açar. O da Mihr’e gidip Mâh için þefaat diler, affedilip saraya alýnmasýný saðlar. Ne var ki Mihr’in gözdelerinden Zerre (Yýldýz) onu kýskanýr ve hileler kurarak tekrar þehirden kovdurur. Tam o sýrada Þâh-ý Þitâ (Kýþ Hükümdarý) Mihr’in ülkesini istila eder. Zerre o kargaþada Mihr’i kaybeder ve esirler arasýnda Mihr ile Mâh karþý karþýya gelirler. Mâh, Mihr’e karþý samimi aþkýný dile getirerek iki sadýk âþýk vuslata ererler. Bahar gelince de Mihr yeniden ülkesini ele geçirir ve Mâh ile mutlu olurlar.

***

Mihr ile Mâh, bir kadýn adý olmak bakýmýndan tarihlerimizde en asil hayatlarýný Mihrimâh (aslý Mihr ü Mâh veya Mihr-Mâh) Sultan ile yaþamýþlardýr. Kanuni ile Hürrem Sultan’ýn biricik kýzlarý ve ünlü kehle (bit) hikâyesinin kahramaný Rüstem Paþa’nýn eþi olan Mihrimâh, sarayda özel eðitim görerek Türk-Ýslam kültürüyle yetiþir ve bir yandan babasýnýn kendisine tahsis ettirdiði haslar, diðer yandan kocasý Rüstem Paþa’nýn kaynaðý tartýþmalý büyük servetine sahip olarak çok zengin bir hayat sürer. Osmanlý kadýnlarý içinde onun kadar zengin baþka bir haným sultan yahut sultanzade yoktur.

Mihrimâh Sultan, adýndaki güneþ ve ay’ýn ýþýðýný hemen daima sevaba çevirerek yaþamýþ ve günlük geliri iki bin altýn olan ünlü servetini baþta Ýstanbul olmak üzere devletin dört bir yanýna çil çil altýnlar gibi saçtýðý hayratýyla, imar faaliyetleriyle tarihe mâl etmiþtir. Zinhâr kefenin cebi mi var?!..

Mihrimâh Sultan’ýn en ünlü iki eseri, Ýstanbul’da kendi adýna yaptýrdýðý iki külliyedir. Her ikisi de Mimar Sinan yapýsý olan bu külliyelerin biri Üsküdar’da, diðeri de Edirnekapý’dadýr. Üsküdar sahilinde, bugünkü iskelenin hemen yamacýna yaslanmýþ duran Mihrimâh Camii ve Külliyesi (1) ile Edirnekapýsý’ndaki tepeden þehri seyreden Mihrimâh Camii ve Külliyesi arasýnda düz bir çizgi çekilse, biri diðerinin tam doðusunda, öteki de bunun tam batýsýnda olarak görülür. Þüphesiz bu iki cami yapýldýðý tarihlerde birinin minaresinden diðerini seyretmek mümkün olmuþtur. Üsküdar’daki camiin 1548’de; diðerinin de 1565’te bitirildiði göz önüne alýnýrsa Mihrimâh Sultan’ýn ilk camiini, þehrin doðu cephesinde bir Mihr; ikincisini de onun tam batýsýnda bir Mâh olarak düþündüðüne inanmak isteriz. Böylece Mihr ü Mâh, þehri bir uçtan diðerine kuþatmýþ, kollarýnýn arasýna almýþ olacaktýr.

Ve nisan günlerinde güneþ, Üsküdar’daki Mihrimâh Camii’nin minareleri arasýndan doðarken; dolunay, Edirnekapý’sýndaki Mihrimâh Camii’nin minareleri arasýnda kaybolur.

(1) Turgut Cansever Hoca’nýn anlattýklarýna göre; bir dönem, Üsküdar Mihrimâh Külliyesi’nin sýrtlarýnda yer alan Sultan Tepesi’nde yaptýrýlacak evlerde, pencerelerin, þehrin diðer semtlerindeki ölçülerinden 2/3 oranýnda küçük yaptýrýlmasý þartý konulmuþ. Böylece þirin bir maket gibi duran o nazenin mimari ihtiþam kazanýr ve olduðundan daha büyük görünürmüþ. Atalarýmýzýn Sinan’a ve Mihrimâh’a saygýsý böyle olsa gerek.