19
Kiþilerdeki kolektif vicdan, kolektif bir deðer yargýsýydý. Tekil dönem içindeki gruba baðlýlýk içinde bir vicdan çýkar mýydý? Pek sayýlmaz. Yine bir gruba baðlýlýk çýkardý. Totem dönemdeki kolektif iþleyiþe baðlý totem kardeþ bilinci içindeki özlen oluþan vicdan bile, grubu dýþýna deðil grubu içine dönük deðer yargýsý olan bir vicdandý.

Vicdan, kolektif olup biten durumlarýn kolektif iþleyiþe göre olup olmadýðýný tartmakla (kýyaslamakla) baþlayan kolektif özneli bir anlayýþtý. Haldeki olmuþ bitmiþ olan, zaten dün, önceki gün, daha önceki gün vs. olmuþ bitmiþ olandý.

Vicdan kolektif bir alan etkisiyle eþ anlý baþlayan yansýmayla oluþan öznel bir deðer yargýsýydý. Vicdanýnda içinde kolektif alanýn kiþilere baský ve basýncý da vardý. Ortaklaþa bir sosyal mem olmakla, sosyal mem ile sosyal memin kiþiye yansýmasý da vardý. Sonuçta bu vicdan da saðlasan ve üreten iliþki içinde grubuna dönük bir bulunçtu.

Ýlk vicdani algý içindeki denge kalýbý þuydu. Grup eyleminin yine gruba göre ortak yararý olan eylemler olmasýydý. Denge buydu. Zahmetin de rahmetin de grup kiþileriyle paydaþ ýlý" olduðu görüngüsünden oluþan bir bulunçtu.

Totem alan içinde ve ittifak içinde, paydaþlara göre olan ya da "paydaþlýk bilincini oluþan anlayýþ bulunçtu". Bir grup buluncunu oluþan bileþenler içinde grup emek gücünün harcanma süresi ile o emek gücü süresi içine katýlan kiþilerin sayýsý yeni kýyasla yeni bir buluncun deðer yargýsý olacaktý.

Yani bulunç; gruplar arasýydý. Kendi grup vicdanýný oluþan deðer yargýlarý içindeydi. Ýlk grup bilinci olan bulunç; þimdi gruplar arasý kýyasýn deðer yargýlarýna çevrilmiþti.

Yeni bulunç içindeki gruplar; grubun karþý gruplar emeðine oranla, kendi harcadýðý emeðin niceliði ve niteliðiyle, yine kendi harcadýklarý emek-zaman süresini denkleþtirme içinde oluyorlardý. Gruplar arasý emeði denkleþtirmede grup vicdaný kýlý kýrk yarýyordu.

Köleci sistem açýk seçik ve somut iliþkiler üzerine herkesle baþlayan ve sonuç yararý da zararý da herkesle olan kolektif vicdandaki grup emeði daðýlýmýný görmezden gelmekle iþe baþlayacaktý.

Herkesle birlikte baþlayan kolektif alan, köleci sistem içinde hayali bir El ’in mülkü olmuþtu. Seçilmiþ kiþiler yararýný gözeten El mana anlayýþý, kendisini kolektif vicdanýn somut gerçekleri üzerinde baþlatamazdý.