(Külekli þeherin sirlerinden)

Þairin vüsalý

... Daðýlmaða baþladýq...
Pivexanadan dönüb yerimize sermelenmiþdik; þair saçýný daramaða durdu ve gözlenilmeden hamýmýzý söymeye baþladý:
- Eclaflar, tüklerim saralýr, meni alkoqolik elemisiz... ta men pivnoya-zada getmerem, tüpürüm sizin heyatýnýza!
Onu qandýrmaða çalýþdýq ki, saç uzandýqca uclarý saralýr, sonuncu defe berbere ne vaxt getdiyini bilirmi soruþduq, yox, bilmir, dedi ve soyudu-oturdu. Dedik, bir gün piveden kesek, gedib saçlarýný düzeltdirsin, ya keçel qýrxdýrsýn. Bir de bizi söymesin dedik. Söz vermedi, amma nese donquldandý...
Buna göre zirzemide qanqaraçýlýq oldu. Þair yaddan çýxdý, nese bir siyasi mübahiseye göre Neriman meni yumruqladý. Bir-birimizin aðzý-burnunu partlatdýq. Ele oldu ki, þair özü bize harayçýlýq eledi...
Ýki gün qabaq - ayýn 19-da axþam dersinden gelende Nerimanýn elinde qumbara partladý: qýzlarý qorxudurmuþ. Sað qolu itdi. Buna göre þairi lenetliyirdim; dalaþmasaydýq, Nerimana dil-aðýz eliyerdim, týrým tutmuþdu. Soyudum. Þair özü Nerimanýn sað-soluna keçirdi. Men de býçað udub oturmuþdum. Þair de yaltaqlanmýrdý. Hele yeri gelse, menim eleyeceklerimi de üstüne götürürdü: ara qarýþdýrdýðýna göre baðýþlamaðým gelmirdi. Neriman oxumaðý atdý... isteseydi, sol eliynen de yazmaðý öyrene bilerdi. Özü biler. Höcetiydi...
... Heç vaxt þairin dilinden söyüþ eþitmemiþdik. Biz qancýx kimi söyüþürdük: þairin mezemmetli baxýþý vardý, baxýrdý, biz de bacardýqca könlünü bulandýrmýrdýq. Her sen deyende de medeni olmaq olmurdu axý. Herden Nerimanýn þitenmeyi tutanda, zirzeminin gireceyinde çömelib türmedeqayýrma, broletden asýlý xýrda insan kellesini baþ barmaðýnda yellede-yellede pafosla þairin þerlerini deyirdi. Üreyi soyumasa ayaða durub geziþir, þerlerin ardýnca dodaqaltý murdar söyüþler ifraz edirdi. Deyirdi yandýrýcý yaz, þair, yandýrýcý...
Bele baxanda þairin nese bir zad olmaðýný beynime Neriman yeritmiþdi. Klyonkanýn üstünü yazmaðý, pive içmeyi, bir az diribaþ olmaðý da Neriman þaire öyretdi. Deyirdi derd seni öldürer, þairsiz qalarýq, arabir yüngülleþmekçün iç, söyüþ söy, qýzlarnan gez. Sonuncunu deyende þair daþ atýb baþýný tuturdu... Birinci kursda þair dersden qýraq vaxtlarda elini qoynuna qoyub pencereden baxýrdý. Kimse onu dindire bilmirdi: Neriman qýzlarý öyredib þaire söz atdýrýrdý, hamý ona sürtüþür, o da qýzarýr ve söz demirdi. Qýzlardan qorxurdu (guya bele dee, bunun bu iþden xeberi yoxdu), yene oðlanlarnan salammeleyki vardý. Þaire ele gelirmiþ ki, qýraqdan sevgilisinin gözleri ona tuþlanýb. Gözleri yaaa... Axýrý, bulvara gedende Neriman þairi gezmeye devet eledi ve açýqca dedi ki, temiz oðlana oxþayýr, onunla dost olmaq niyyeti var. Men de bir qýz tutub-getirdim, üzüne baxmadý...
Axýr Xallý Klyonkaný þair de yazdý. Elini qeleme atanda yanaqlarý qýzardý... (guya de!) yaza bildi. Ýri herflerle "Xallý Kitabe"nin üstüne sevgilisinin adýný yazdý. Altdan da o tarixi yazdý ki, hemin gün qýza ilk kelmesini demiþdi. Onda qýzýn 14 yaþý varmýþ...
...Ýki ildi baxýrdým ona yazýðýn gözlerine derd çökmüþdü. Neriman arada deyirdi, þair bir az da bele yaþayýb yazsa, dahi olacaq, Füzulini de, o birilerini de keçecek. Men deyirdim ere verecekler - baþýna döye-döye, ya da özü qoþulub birine gedecek. (Axý biz bilmirik qýz ne qýzdý) Üzünü de görmemiþik. Kendçi qýzlarda var axý: özgelerin çuðuluna inanar, bu yazýðý sýnaða çeker, sonra da dedesi verer (guya ha!) zornan geder, hele bir qarný da dombalar...
... el-elbet Füzuliye çatacaqdý. Biz bele bilirdik. Zalýmýn gözleri gülende de derdden gülürdü. Ýçende keflenmirdi, susub dururdu. Düz iki il gözledi (ondan da qabaq neqede...). Qýzýn nazýna dözdü. Nerimana qalsa, Füzulini ona göre öte bilmedi ki... istediyine çatdý!
Menim küsüm yalan olmuþdu; illerden sonra yola gelen sevgilisine qovuþmaqçün bizi terk eden þairi Neriman baðýþlamýrdý, sonuncu günler her addýmbaþý onu sancýrdý. Ýçi xýltdý de. Þair de susurdu. Bizi atýb qýzý tutduðuna göre cýðallýq eliyirdik (Guya bizi alasýdý!). Hamýmýz bilirdik ki, bir yaxþý gün bu zirzemiden çýxýb gedecek, bir kiþinin qýzýna evleneceydik. Ýndi neynesin, þair qabaða düþdü...
Sonuncu gün "Xallý Kitabe"nin üstüne bir þer de yazýbmýþ:
Saðým divar, solum divar,
Önüm divar, arxam divar;
Yýxýr meni bu divarlar,
Sýxýr meni bu divarlar,
Seher axþam hey o ki var...
Köçende ortasý düymeli kepkasý baþýndaydý. Bilirdi, Nerimanýn bele kepkalardan zehlesi gedir. Neriman kepkanýn düymesini barmaqlarýnýn arasýna alýb þairin baþýndan çýxardý, dazlanan gicgahýndan öpdü, keçel yerine erkyana bir çýrtma da vurdu, qucaqlaþýb bir azca bele qaldýlar. Þair kepkasýný çýxarýb Nerimanýn baþýna qoydu, sonra da qefilden kepkaný qapýb Külekli Küçenin görünmezliyine teref fýrýldatdý...
***
... tinde gözden itdi. Neriman ta ona müqeddes adam kimi baxmýrdý, iki gün qabaq üzüne dedi. Þair de susdu. Elece qucaqlaþdýlar, ayrýldýlar. Men de xeyli yüngülleþdim...

Suallý gündeliyin üstündeki mektub

... Ýller keçecek, eziz dostum, Sen yene, o küylü günlerin sesinden qulaðýnýn ve üreyinin yollarýný tutacaqsan. "Hökumet Evi"nin hemiþeyaþýl hendeverinden - peraþki kaðýzlarýnýn qalaqlandýðý ve pambýqyaðý qoxusunun küleklere qovuþub þehere, bir de denize çekildiyi bulvara yaxýn, istice, iþýqlý, komfortlu, daim fransýz parfumunun qoxusu gelen bir menzile dürtülmek istediyinden utanacaqsanmý? Fransýz parfumunun etrini isteyirdin...
Alýnmadý. Sonra da camaat özge istekde olanda sen varlý qadýn qoynu, isti yataq istedin ve meni atýb getdin.
...gündeliyimdeki taleyüklü suallarýn seni müdam rahatsýz edeceyinden eminem. Ancaq endiþelenmezsen! Sen heç zaman, heç neye, heç kime qoþulmayacaqsan. Görürsen, men eksine, yaþýl qelemle yazdýðým gündeliyi senden savayý heç kese etibar etmedim... (men hem de beleymiþem...)
Men danýþanda, heç kesin nitqini dinlemediyin qeder menim mentiqime ve geldiyim felsefi neticelere diqqetle qulaq verir, sonra da deyirdin ki, sen dahisen, ancaq senin kimi adamlarýn axýrý olmur. Deyirdin, senin kimiler adamlarý yerinden terpedir, heç bir etiket gözlemeden isti yataða soyuq su atýr, qýraqda ise sularý bulandýrýr, axarý semtlendirmek isteyir ve belelikle dünya derk olunmaq meqamýna gelende bulanýr, bataqlýqlar yaranýr. Ve Dünya, deyirdin, heç zaman durula bilmir...
Seni meydandaký adamlarýn ne istediyinden çox etrafda fýrlanan avaralarýn ("derviþlerin"- özün onlara bele deyirdin) "oçkarik"lerin, þotland þerfli kiþilerin ve perajki kaðýzlarýnýn sayý maraqlandýrýrdý. Deyirdin, inqebator qurmaqçun sene en azý varlý qadýn gerekdi. Sonra dedin ki, bu kaðýzlarý, zirzibili, tullantýný, qezet makulaturasýný bir yere yýðsan, nese bir zavod aça bilersen, feqet bununçün de sene varlý qadýn ve qapýný açan kimi fransýz parfumunun qoxusundan boðulan isti otaq gerekirdi ki, güc alasan...
Varlý qadýn tapmaq da en yeke suallardan biriydi. Bu, makulaturadan nese qayýrmaq, inqebator açmaq kimi bir þeydi. Onunçün en azý aðýllý oðlan olmaq gerekdi... ***
Derzi olmaq fikrin yaxþýdý, ol. Meslehetime qulaq assan itirmezsen: derzilik bir þeydi ki, iyneni yaxana sancýb her an, her yerden, her kesden gede bilersen...
Sene yalvarýram, gündeliyimi qoru, çýxanda gereyim olacaq. Ýþde gizlet, derzixananý yoxlamazlar. Özünü qoru, mene baxma, iþinde ol, elece heç kese qoþulmasan yaxþýdý... bizimçün barometr ol, üzümüzü biganeliyin ve soyuqqanlýðýnla sillele...

Xallý kitabe

... Otaq dar deyildi. Havasýzýydý; Güneþli günlerde bayýrdan iþýq süzülerdi. Heç zirzemiden çýxma: havanýn neceliyini Güneþ iþýðýynan, külek sesiynen getirirdi. En çetini narýn yaðmurlu, orta durumlu havaný bilmeyiydi...
Her iki küncde krovat vardý, divarlar yaz yaþýlý rengindeydi, üstdeki evin taxta döþemesi tavan eveziydi. Yuxarýdaký cocuqlarýn ehvalý o taxta döþemenin dumbultusuynan bilinirdi...
...Xallý, að yerlikli, qara ve qýrmýzý daireli rengler toplusundan ibaret örtük çoxdanýn istehsalý deyildi. Nem çekeniydi, mürekkebi canýna hopdururdu. Pozmaq isteyib sürtsen de getmirdi, narýncý reng alýrdý. Kimin kefi geldi, klyonka örtüyün üstüne öz cýzma-qarasýný atýrmýþ; ecaib-qeraib iþareler vardý; bilinmirdi, kim, haçan cýzýb bunlarý. Sözler, tarixler de cýzmaqaralarýn etrafýna yayýlmýþdý. Ev sahibesi donquldanýrdý, klyonkaný deyiþmeye söz verdi; payýza qeder bir telebe qýz tapsa, meni de buradan çýxaracaðýný dedi. Oðlanlarý görmeye gözü yoxuydu; helelik yaz qurtarýrdý, qan qaynayanda Külekli Küçenin kirayeniþinleri öz eyaletlerine çekilib gedirdiler. Oralardan müharibe sedasý gelirdi. Haralardasa qanlar tökülmüþdü. Tek-tük þehere qayýdan kirayeniþinler de vardý, kimse yanýnda kimise de getirirdi. Bizim sahibenin baþý ses-küy götürmürdü. Hamýsýný qapýçölü eledi...
"Xallý kitabe"nin üstünde tarixler, hansýsa baþ herflerin üstegeli ve bezen sevgi, bezen intim söyüþler bir aradaydý. Çoxlu qýz adlarý, hansýsa tarixçeleri vurðulayan anlaþýlmaz iþareler, kiminse kimden ayrýldýðý, ya hansýsa qýzýn birinci kere öpüldüyü gün, saat, deqiqe ve bunlara sözle izahatlar yazýlmýþdý. Saðda, en çox yer tutan, sonra pozulmaða cehd gösterilse de, didimlenen yere iri bir yazý hekk olunmuþdu: Duyðularým delik-deþik...
Bele bir mahný var...
...bum-buz, zerersiz, suçsuz bir þey olmaq isteyindesen. Duyðularýn delik-deþikdi... o delik-deþikden istilik yaðýr... soyuqdan büzüþür ve duyðularýn itib-gedir. Ýstiden duyðulanma, bacarýrsansa, soyuqdan duyðulan...
Ýmza:ÖZG 08.08.88
***
Ev sahibesi menden evvelkilerin zatýný söye-söye örtüyü tezeledi; örtüyün üstünde divarlarýn rengine düþen yaþýlý kvadratlar vardý. Þert qoydu: yanýma müharibe terefden olan gelmesin. Yox, heç kes gelmesin. Pillekenden qayýdýb bele dedi...

Balýqlar ölen denizli þeher

"Yarýqaranlýðýn derdi böyükdü, nisgili çoxdu ..."
Ya da, bele bir sözü vardý:
"Qoca da, cavan da,
Güneþden gizlenen yarasalar da
yarýqaranlýqdan keçirler indi..."
Bir nisgilli, müdam fikirli dostum deyerdi, öldü. Bu sözleri en sifte axþamçaðý "Pervane" dükanýndan üzü denize düþende demiþdi. Evvelce öz-özüne danýþa-danýþa, sonra da az qala berkden, Qoþa Qala qapýlarýnýn yanýndan keçib denize düþende, tekrarlayýrdý. Belede susqunuydu, kimsesiz yaþamaðý sevirdi. O deyirdi ki, bütün iþýqlar ve qaranlýqlar mütleq yarýqaranlýqdan - aðla qaranýn arasýndaký o rengden keçir. Bax, bu an - ruhlarýn rengidi... Zirzemisinde kefi çeken qeder yarýqaranlýq vardý. Saatlarla yastýðý baþýna sýxýb uzanýrdý. Yarýqaranlýq iten kimi Yasamaldan denizecen piyada enirdi. Bulvara geden 5 nömreli avtobusun salonunda yazýlýrdý: "En yaxþý nezaretçi Sizin vicdanýnýzdýr". Ona qalsa, denizin qoxusuna teref addým-addým getmeyin lezzetini heç ne vermezdi. Meni de özüynen aparýrdý...
O, vicdanlý ve parasýz yaþamaðý sevirdi. Bunu bacarýrdý da. Menim kimi dostlar onunçun pulu harda, neteher xercledi, vecine deyildi; el cibe salmaq gerekende özünü bilmemezliye vururdu, amma hamýmýz onunçun xercleyirdik, buna göre minnet de qoyammazdýn. Nese, ele alýnýrdý ki, sadece onun yanýnda olmaq, aðayana söhbetlerinden dadmaq her þeye deyerdi. Güclüydü, her emelden çýxmýþdý. Yaþadýðýmýz þeherin (Bakýný deyir!) Tanrýdan ten bölündüyünü, Dünyanýn göbeyinde durduðunu deyirdi. Ve yarýqaranlýq bir xettin onun zirzemisinden keçdiyini iddia etmeyindeydi. Birce bu þeher barede mübahiseye giriþerdi. Deyirdi: "Men damarlarýmda her an, her saat bunu duyuram: dünyaný iki qütbe bölen hemen bu düz xettin lap içindece qerar tutmuþam! Demeli, rengim de budu - yarýqaranlýq!" Avtobusda, metroda getmirdi, þeherin serniþinleri yarýqaranlýq ve külek sayaq ötergidiler, deyirdi. 5 nömreli avtobusun arxa qapýsýndan düþüb qaçanlarýn sýrasý artýrdý: qoca da vardý, qucaqda emzik emen de... Bir defe öz gözlerimizle gördük, 2-3 yaþýnda olardý - diribaþ bir uþaq emzik sora-sora avtobusun oturacaðýndaký azca didilib pýrtlamýþ yumþaq "maçalka"ný acý baðýrsaq kimi dartýb tökürdü ve anasý da qýraða baxýrdý, fikirdeydi. O vaxt uþaða baxýb susurdu. Sonradan heç danýþmýrdý, þer qarýþanda üzü denize piyada yellenir ve tekrarlayýrdý: "Balýqlar ölen denizli þeher, Senin rengin yarýqaranlýqdý..."
***
...iþýq qýtlýðý baþladý ve bulvarda bütün iþýqlar söndü, liftlerde bütün lampalar oðurlandý, þeher fenerleri günbegün, dalbadal ovulub asfalta töküldü. Metroda, avtobusda, küçede adamýn ayaðýný tapdalayanda üzr-zad istemediler. Buxtada nöyütlü sularýn üstüne bir az evvellerden balýq cesedleri çýxmaða baþlamýþdý... O da öz-özüne, þeherden küsüb müharibeye getdi. Men ona deye bilmedim getme. Görmedim...

Efqan naðýlý

Kinoteatrlarda "Rembo" gedirdi. Qýz ne aðýlnansa müsahibe üçün kontuziyalý "efqan"ýn yanýna getdi. Onu üreyidolu adama oxþadýb: Külekli Küçede kirayeniþin qýzlarýn çoxu onnan ötrü sino gedirmiþ. Bir suyu Remboya oxþayýrdý; qürurluydu, boynunda Kalaþnikov patronu asdýrýb gezirdi; sol qolu minaya düþmüþdü. Qara geyinirdi. Bu reng kontuziyalýya yaraþýrdý ve belke de qolsuz da, ayaqsýz da qýzlar ömürleri boyu onun qulluðunda durardýlar. Qýz müsahibeden sonra deyirdi ki, bu "parabeyin"in danýþýðý onu yaman tutub. Bütün günü aðlamsýnýrdý. Kontuziyalýnýn efqan naðýlýný lente köçürmüþdü; seherisi kontuziyalý zeng vurdu, müsahibe getse, redaksiyaný partladar, dedi ve qýzýn özüyle danýþmaqdan vaz keçdi, ismarladý ki, qýz ona baþ çeksin. Herçend qýz Külekli Küçeden keçende tez-tez onu tinde görürmüþ; kontuziyalý isteyirdi ki, qýz özü onun yanýna gelsin...
Biz hemin günler bir neçe defe yýðýþýb kontuziyalýnýn sesine qulaq asýr, sonra da iþ otaqlarýmýza çekilirdik. "
- ...O Rembo menim avtomatýma gelseydi, indi kinolarda da görünmezdi... bizim qýzlarýn xoþuna gelen onun muskullarýdý... mennen yazmaða gelmisiz? Men geroy-zad deyilem; gedin, Yaþardan yazýn, bir sürü "basmaç" qýrýb, o dünyada rahatlanýb özüyçün. Küçe de aldýlar adýna... Bu Efqanýstan söhbetini ana-bacý namusuna tay elemiþdiler... "Plan" bilirsenmi, nedi? Döyüþden qabaq tiryek de çekirdik, iyne de vururduq... Bir terefden de isti: sarýþýnlar qýrmýzýya çalýrdý, qaraþýnlar mazuta dönmüþdü... Sen ele bilirsen, gelen tabutlarýn hamýsýnda cesed olurdu? Daþ da yýðýrdýlar! Generallarýn tiryeki de keçirdi... Bizim Xan Qervend irilikde bir kendi tutduq. Videonun-zadýn teze vaxtýydý; zabitler "trafeya" yýðýrdý... kend camaatý da uþaqlý-böyüklü gözleyirdi; biz de lap o "Uzaq sahillerde"ki kimi camaatý almýþdýq araya...
...Hazýrladýlar bizi; qýrmalýydýq! Desteden biri duyuq düþdü - oðlan... bir qeþeng qýznan... Gede qýzýn elinden tutub mene teref çekdi. Qýz da ele hikkeliydi... Dodaðaltý meni söyürdü, baþa düþürdüm de, yene baxma, müselman dilidi, qanýrdým. Oðlan diz çökdü, yalvardý - eliynen meni baþa saldý ki, teze niþanlanmýþýq, ne bilim, ya da evleniblermiþ. Þehadet barmaqlarýný bir-birine yapýþdýrmaðýndan bildim ki, nese birleþibler... Qýz da dartýnýrdý, çýrpýnýrdý ki, mene yalvarmasýn...
- Strelyat! - dediler.
...oðlan siviþmek isteyende bu defe qýz onu yere mýxladý. Tetiyi çeke bilmedim. Leytenant... tiryekden çekib dozasýný keçmiþdi. Tapançasýný çýxardýb, gicgahýma diredi, molodoy vaxtýmýydý. Qanunla o meni ata bilerdi! Atmadý... men atdým... O qýzýn dikbaþlýðý olmaseydi. Hardandý, bizim qýzlarda da bu qeribe aðlaþma... Bir þey dememiþ gözünüzün qorasý ovcunuzun içindedi..."
Kontuziyalý bir neçe defe bizim qýzýn dalýnca geldi. Deyesen, sonra o da onun yanýna getmiþdi, tenhalýðýndan ve otaðýndaký seliqeden danýþýrdý, kontuziyalý da özünü çox yaxýn tanýþ kimi aparýrdý. Qýz ondan qaçýrdý, kontuziyalý gelmekden yorulmadý ve axýrda oðlanlarýmýzdan birini silleledi, qýzý qesden gizletdiyimizi söyledi...
... ta bir de gelmedi...

Nolsten beer

Ele bil burda yaþamaq üçün her adamýn mütleq bir tanýþý olmalýdýr Sena Doqan Ýçkisever dostum pive haqqýnda sicilleme teriflerden sonra fikrini bele bitirdi:
-...Qýsasý, piveni azadlýqsever deyerlendire bilir...
Men sonuncu cümlenin atýldýðý qýnaðýn ünvaný olduðumu anladým ve nedense susdum; özge vaxt þitliyine göre Þarlý (dostumun leqebiydi) baðýþlamazdým. Belke de mene pive alacaqdý, nefsimin qulu oldum. Hemin gün yaðýþ gözlenilirdi, semada buludlar geziþir ve külek onlarý herleyib harasa atmaða çalýþýrdý. Bele havalarda xeyalperverliyim lap yüze qalxýr: Þarl azadlýqsevmek barede çerenleyende ezgin xeyalýmda çalxalanan milyonluq meydan ve her kesin elinde litrlik pive bakallarý görürdüm! Zavokzalnýdaký að yerlikli, yaþýl kantlarý olan tepteze kafenin qarþýsýnda dayanmalý ve pive haqqýnda Þarlýn çýxýþýna ona göre son vermeli olduq ki, "Nolsten beer"in bezekli qapýsýndan, bir de türk þaurmasýnýn yanýndan sadece, çeneye güc verib öte bilmedik...
Mence, þaurmaçý Türkiye türkü, nezaretçi dað yehudisi, kassir rus qýzý, xidmetçi susqun bir qere hind, ya da erebin birisiydi...
***
Þarl o hindden, (yaxud erebden), türkce soruþdu:
- Efendim, saat kaç?
- Ne?
- Deyirem saat neçedi, qaqaþ?
- A Cabbar, saat neçedi?
Cabbar (Türkiye türkü bildiyim) kefinden:
- Saat birce denedi, aya!
- Allahýa qurvan olum, zarafat ellemirem, neçedi? Erebeoxþarýn sorðusundaký doðma lehce növbeti qurtumu Þarlýn boðazýnda qoydu. Bu ses zavallýya Polþada keçen acý günlerinden birini xatýrladýb; Krakovda alverde olanda kafelerin birinde qeribçilikden ve aclýqdan az qala uþaq kimi aðlayýrmýþ... Burdan apardýðý rus araðýný Krakov bazarýnda satýb, alver pulunu qumara uduzub, axýr bir kafede ereb bildiyi þaurmaçýdan müselmançýlýq adýynan bir qarýn çörek dileyib. Bu da kim ola, yeznenin qardaþý oðlu...
Men "Nolsten beer"den azca keflendim. Þarl üstünden araq da içdi ve hemin gün doyunca aðladý; eve gelende balalarýna ve arvadýna cumdu, külfetini qollarýnýn arasýna sýxýb quzu kimi yaladý. Emelli-baþlý yaladý...

1988-1993