Nasýl da severim Azerileri? Topraðýndan mýdýr suyundan mý, onlarýn öyle insan ve doða sevgisi taþan yüreklerindeki heyecan, konuþtuklarýnda bana da yansýr hemen. Her birinin sanatçý ruhu taþýdýðýna inanýrým, þiirsel bir dil gibi gelir konuþmalarý, yalnýzca babama has olduðunu sandýðým bazý sözcüklerin onlar tarafýndan kullandýðýný görmek de ayrý bir sýcaklýk yaratýr ben de. Sanki her biri uzaklardaki akrabam gibidir, benden, bizden parçalar taþýyan, hem de hiç bozulmadan korunmuþ antik parçalar. Müziklerini dinler, buram buram sevda kokan neþeli türkülerine eþlik ederim. Geçen gece yine Azerbaycan Televiziyasýna takýldý gözüm, bu kez gece haberleri vardý ekranda ve sunucu, Polonya’nýn güneyindeki Katoviçe bölgesinde, üzerindeki karýn aðýrlýðýna dayanamayarak çöken Chorzow sergi sarayýnýn damý nedeniyle, ülkede üç günlük yas ilan eden Polþa Prezidenti Lech Kaczynski’ye, Azerbaycan Prezidenti Ýlham Aliyev’in baþ saðlýðý mesajýný duyuruyordu. Allah hamýmýzý korusun, bu Dünya’nýn çatýlarýna da neler oluyordu böyle.

Hayýr, yani Türkiye’de olsa anlayacaktým. Sýk sýk televizyonun alt yazýlarýnda sessiz sedasýz akýp giden böyle haberlere alýþkýndýk bizler; yaz, kýþ fark etmez bizim ülkede çöken bir çatý bulunurdu her daim. Bu kadar sýk olunca, hani o diðer ülkeler gibi çok yaygara da koparmaz, öyle yas ilan etmelere falan da kalkmazdýk hemen. Okul, hastane, cami, spor salonu, fabrika, belediye sarayý, adliye binasý, özel-kamu fark etmez, her türlü yapýda her an bu risk vardý; rüzgar eser çatýlar kopardý, fýrtýna çýksa uçardý, kar biraz fazla olduðunda ölüm, toprak damlarýn altýnda uyuyan yoksullarýn üzerine üzerine yaðardý. Demek böyle kazalar yalnýz bizim illerin kaderi deðildi. Demek Dünya’nýn diðer ülkelerinde de insanlarýn üzerine ara ara çöküyordu çatýlar… Allah’tan gelene kim ne yapabilirdi ki? Bilmediðimiz, anlamadýðýmýz þeylerin adýydý kader. Kader deðil de yoksa bu iþin içinde baþka þeyler mi vardý?

Çatý, mecaz anlamýyla insanlarýn barýndýðý sýðýndýðý bir yer olacakken onlar yüzünden insanlarýn yaþamlarýný kaybetmeleri ne acýydý.

Ocak ayýnýn son günlerinin akþam saatlerinde çöken sergi sarayý, Polonya’nýn yaný sýra diðer ülkelerden gelen yüzlerce güvercin severin katýldýðý bir toplantýya ev sahipliði yapýyormuþ, ne tuhaf güvercinlerinin tüyleri hayatta kalan sahiplerini dondurucu soðuktan korumuþ…

Faciadan sonra, bütün ülkede baþta süper marketler ve havuzlar olmak üzere geniþ çatýlara sahip mekanlarýn acilen kontrolden geçirileceðini belirtmiþ Polonya Ýçiþleri Bakaný ve kamuya açýk bütün binalarýn çatýlarýnýn kürenmesi için talimat vermiþ…

Sergi salonunu iþleten þirketin yetkilileri ise çatýnýn daha önce kardan temizlenmiþ olduðunu savunmuþ…

Sonuç, güvercin gösterilerini seyretmeye giden insanlarýn üzerine aðýr, kapkara bir tabut gibi inen tavan; yüzlerce ölü, yüzlerce yaralý…

Polonya faciasý, çatý çökmelerinde yeni yýlýn ilk vakasý deðildi. Hatýrlarsanýz, Ocak ayýnýn baþlarýnda bir akþam televizyonlar, Almanya'nýn güneyindeki Traunstein kentinin Bad Reichenhall kasabasýnda, yoðun kar yaðýþýna dayanamayan buz pateni spor salonunun çatýsýnýn çöktüðünü haber verdi.

Yöre halký, çatýsý göçen binada 1970'li yýllardan itibaren problem olduðunun bilindiðini, ama onarým görmediðini, üzerindeki aþýrý karýn uyarýlara raðmen kaldýrýlmadýðýný iddia ededursun, yetkililer karýn izin verilen yüksekliði geçmediðini, çökmeye dair en ufak bir belirti kesinlikle görmediklerini, çökmenin bilinmeyen bir nedenle, beklenmedik bir þekilde gerçekleþtiðini savunuyordu…

Sonuç, buz pateni yapmaya giden insanlar, arkalarýndan aðlayan yakýnlarý.., ve yine yaralýlarý taþýyan ambulans çýðlýklarý…

Devam edelim. Bu kez 2005 yýlýnýn son ayýndayýz, yoðun kar yaðýþýný takiben Rusya’nýn Perm kenti yakýnýndaki kapalý yüzme havuzunun çatýsý çöker, ikisi çocuk sekiz kiþi hayatýný kaybeder ve bu Rusya’da ilk çatýsý çöken havuz deðildir. Bir önceki yýl, Moskova’da bulunan “Tranvaal Su Parký” kompleksindeki yüzme havuzunun cam tavaný da sevgililer günü nedeniyle tamamýyla dolu olan havuzda yüzen insanlarýn üzerlerine büyük bir gürültüyle çökmüþtür…

Rusya Acil Durumlar Bakaný, iki yýl önce bir Türk inþaat firmasý tarafýndan kurulan spor kompleksinin proje hatasýndan ve kalitesiz malzeme kullanýlmasýndan dolayý çöktüðünü iddia ededursun, inþaatý yapan firmanýn yetkilileri, kesinlikle kalitesiz malzeme kullanmadýklarýný, Rusya'daki binalarýn projeleri hazýrlanýrken çatýda en fazla bir buçuk metre kar toplanabileceðinin öngörüldüðünü, ancak facia sýrasýnda parkýn çatýsýnda üç metre kar biriktiði ve hiçbir yapýnýn buna dayanamayacaðýný söyler. Facianýn sorumlusu, çatýnýn ýsý farký nedeniyle patlamasý yada kullanýmda güvenlik kurallarýna uyulmamasý olamaz mýdýr?..

Sonuç yüzmeye gidip de kendilerini mayolarýyla -20 derece soðuk havada bulan yüzlerce insan, enkaz altýnda ölen onlarca kiþi ve kucaklarda taþýnan yaralý çocuklar…

Yine ayný yýlýn ortalarýnda, Fransa’nýn baþkenti Paris’te yeni kullanýma açýlan Roissy-Charles de Gaulle Havaalaný’nýn çatýsýnýn bir bölümünün bir anda çökmesi sonucu, yolcularýn bir bölümü beton, metal ve camdan oluþan tonlarca enkazýn altýnda kalýr...

Ýnþaatýnýn yeni tamamlandýðý ve bilmem kaç Avrupa parasýna mal olduðu belirtilen havaalanýnda, sabah saatlerinde yolcu trafiðinin az olmasý nedeniyle, can kaybýnýn daha fazla olmadýðý kaydedilir…

Görüntüler Dünya’nýn her yerinde ayný; faciaya dönüþen eðlenceler, enkaza dönen binalar,
belirlenemeyen kaza nedenleri, oluþturulan kriz masalarý, arama ve kurtarma ekipleri, ilk belirlemelerde ölenler ve yaralýlar, kesilen umutlar, enkaz kaldýrma ekipleri, iddialar, soruþturmalar, karþýlýklý suçlamalar, sonrasýnda savcýlýk, mahkemeler ve bilirkiþi raporlarý… Sonuç beraat. Suçlu mu? Tabi ki eðlenmeye giden o masum insanlar, ne var caným, hele de böyle buz gibi havada; yüzmeymiþ, gösteriymiþ, sergiymiþ, patenmiþ, otur evinde, çok mu yüzmek istiyorsun, doldur küveti gir içine …

Kazalarýn hepsinde yapýlar ortak özelliklere sahip; sinema, sergi, fuar, fabrika, hava alanlarý, spor tesisleri, yüzme havuzlarý, stadyum, alýþveriþ merkezleri gibi çok amaçlý kullanýlan ve büyük kalabalýklarý kapsayan geniþ alanlar. Ve kazalarýn gerçekleþtiði aylar genellikle kýþ aylarý ve kar yaðýþlarýnýn yoðun olduðu yerlerde, dolayýsýyla çökme nedeni çatýlarýn üzerine binen aþýrý yükler gibi görünüyor. Ýlk bakýþta böyle görünse bile bilirkiþi raporlarýnýn çok yönlü araþtýrmalarýnýn sonucunda çok farklý nedenler ve özellikle de “ihmal” ortaya çýkabiliyor.

Genellikle sýradan yapýlarda tasarlanan betonarme oturtma çatý veya teras çatý yerine bu tür geniþ alanlarýn tavanlarýnýn kapatýlmasýnda daha hafif ve daha saðlam betonarme prefabrik, çelik konstrüksiyon veya çok daha geniþ alanlarda uzay kafes gibi çok parçalý taþýyýcý sistemler yada yapýnýn mimarisine uygun olarak membranlarla kapatýlmýþ çelik kablolu çatýlar, asma çatýlar, katlanýr plak sistemler, þiþirme sistemler ve kaynak teknolojisindeki geliþmelerin sonucunda daha estetik olan ve birleþim elemanlarý gibi detaylara gerek duymayan cam kaplamalý – gün ýþýðýndan yararlanmak için ideal- çelik konstrüksiyonlar tercih edilmektedir.

Her ülkenin çatýlarýn projelendirilmesine iliþkin karþýlanmasý gereken standartlarý ve uyulmasý gereken bir dizi þartnameleri, yönetmelikleri vardýr. Diðer tiplere göre daha ekonomik olmasý ve mimari açýdan bir çok þekle olanak vermesi nedeniyle uzay kafes sistemi artýk ülkemizde de yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. Bu sistem ile iki uçlarýna konik parçalar kaynatýlmýþ çubuk yada çelik borularýn, içlerine yerleþtirilen cývatalar ile çelik birleþim kürelerine tespiti yoluyla üç boyutlu çatýlar oluþturulmaktadýr. Ýmalatýn tamamý fabrika veya atölyelerde hazýrlanýp þantiyede montajý yapýlacak þekilde dizayn edilen bu sistem; boru, küre, cývata, aþýk ve mesnet elemanlarýndan oluþur. Ve sistemi oluþturan her birimin detaylandýrýlmasý için titiz hesaplarýn yapýlmasý gerekir. Günümüzde bilgisayarlar sayesinde projelendirmeler daha hassas yapýlabilmektedir. Sistemin tümüne her üç ana yönde gelebilecek kar, rüzgar, deprem gibi yüklerin etkileri ve bu yükleme kombinasyonlarýnýn en gayri müsait olanýna göre projelendirilen yapý elemanlarýnýn çap, malzeme kalýnlýðý, uzunluk vb proje karakteristikleri belirlenmiþ olur. Yalnýzca kar yükünün hesaplanmasýnda bile onlarca istatistik ve fiziksel verinin -hava sýcaklýðý, rüzgar hýzý, rüzgar yönü, çatý eðimi, binanýn konumu, bina içinden çatýya doðru ýsý transferi, çatýnýn drenaj sistemi vs- dikkate alýndýðý düþünülürse bu safhanýn son derece titiz bir çalýþma gerektireceði ortadadýr. Projelendirmede güvenlik faktörü veya güvenlik katsayýsý da önemlidir. Tasarlanan her þey yeterli güvenlikte olmalýdýr. Güvenlikle birlikte ekonomi de mühendisin dikkate almak zorunda olduðu bir diðer parametredir. Bu nedenle yapýnýn kullanýmýna bazý koþullarýn getirilmesi doðaldýr. Önemli olan kullanýcýlarýn bu koþullardan haberdar edilmesidir.

Son zamanlarda geliþen teknolojiye paralel inþaat malzemeleri de çok çeþitlendi. Özellikle geniþ açýklýklý, taþýyýcý düþey elemanlarýn –kolon ve duvarlarýn- istenmediði büyük alanlarýn çatýlarýnda artýk geleneksel beton ve çelik yerine çok daha dayanýklý, ateþe mukavim, çok daha hafif olan taþýyýcý ve kaplama malzemelerini -lamine ahþap kafes sistemler, patentli malzemeler gibi- üretmek için inþaat sektörü yarýþ içinde. Kimisi yeni yeni deneniyor ve zamana ve öngörülmeyen þartlara baðlý göstereceði davranýþlar henüz çok da iyi bilinmiyor.

Doðru projelendirme önemlidir. Ama iþ burada bitmez, yapýda kullandýðýmýz malzeme ile projede kullandýðýmýz deðerlerin ayný olmasý gerekir, daha fazla kar edeyim deyip de proje kriterlerini saðlamayan malzeme kullanmamýz durumunda, yaptýðýmýz projeyi çöpe atmamýzda bir sakýnca yoktur. Malzemelerin imalatý önemlidir; atölyede mukavemeti etkileyecek türden imalat hatalarý elimizde dört dörtlük bir projemiz olsa bile bizi yarý yolda býrakýr. Ve iþçilik.., projemiz doðrudur, malzememiz kaliteli, imalat mükemmel ama montaj yapan iþçilerimiz ne yazýk ki deneyimsizdir, þantiye mühendisimiz iþinin ehli deðildir, ihmalkardýr, proje doðru okunmamýþtýr, cývatalar, somunlar yeterince sýkýþtýrýlmamýþtýr vb. Bazen bilgisizlik, bazen farkýnda olmadan yapýlan bir hata ve de en kötüsü bazen de bilerek aç gözlülük uðruna iþlenen affedilmez yanlýþlar, bu tür kazalara zemin hazýrlar. Bir de dünyanýn hiçbir yerinde uyulmadýðý bu örneklerle anlaþýlan bir husus daha vardýr ki en az yukarda saydýklarým kadar önemlidir; o da bakým, onarým, kullanma vb bilgilerin bulunduðu iþletme talimatlarýdýr. Ne yazýk ki yukarýdaki facialarýn hepsinde “Çatýnýn da iþletme talimatý mý olurmuþ?” diyenlerin sorumluluklarý büyüktür.

Tüm bu iþlemler yalnýz çatý projelerinde deðil inþaat ile ilgili her alanda –belki de tüm iþlerde- yaþanan süreçtir. Uzun bir zincir vardýr ve onu oluþturan halkalarýn en saðlam olanýn gücü ne yazýk ki en zayýf olan halkaya denktir. Her halkanýn birbirine eklenmesinde birinin çýkýp bu baðlarý kontrol etmesi gerekir. Her safha kayýt altýna alýnarak, zincir kontrol edile edile oluþturulduðunda artýk her birim, saðlam durmak zorunda olduðunu fark edecektir. Diyeceksiniz ki, bu söyledikleriniz yeni bir þey midir? Kontrol ve denetim mekanizmalarýmýz yok mudur? Zincirin zayýf olduðu halkalar zaten belli deðil midir?

Mevcut halleriyle bu mekanizmalarýn etkin ve verimli bir denetim yapamadýklarý ortadadýr. Baþta devletin ýsrarlý ve istikrarlý bir politika takip etmesi ve her iþ için izlenebilirlik –açýklýk- hatta oto-kontrol yada denetim çemberi getirilebilmesi için bu iþlere daha fazla zaman ayýrmasý gerekmektedir.