SUUDÝ ARABÝSTAN
2. Kýsým Sosyal Hayat
Ana Tema : Kadýn Haklarý

Ýlk yazýmda da tanýmladýðým gibi siyahlar ve beyazlar ülkesinde, kadýn haklarý kanayan bir yara! Suudi Arabistan’a ilk geldiðim gün burada uzun zamandýr yaþayan Finli bir arkadaþým ile havalanýndan çýkmýþ bizi karþýlayacak olan arabayý bekliyorduk. Dýþarýda bizimle beraber bekleyen insanlar vardý. Onlarýn içerisinde da küme küme toplanmýþ tamamýyle siyahlar içerisinde kadýnlar da bulunuyordu. Hepsinin baþý kapalý, hepsi peçeli idi ve hatta bir çoðu peçelerinin üzerini siyah bir tülle kapayýp açýkta kalan gözlerini de örtmüþtü. Peki nereden kadýn olduklarýný anladýn diye sorabilirsiniz? Biliþsel algý! Gelmeden önce kadýnlarýn siyah giyindiklerini biliyordum. Belki naifliðimden, belki o andaki þaþkýnlýðýmdan arkadaþýma hemen soruverdim. “Bu kadýnlar burada birilerini bekliyor, peki onlarý karþýlayacak olanlar kimi arabalarýna alacaklarýný nereden bilecekler, nasýl fark edecekler?” Onun hoþ olmayan þakasý aslýna bakarsanýz bu ülkedeki durumu bütün açýklýðýyla meydana koyuyordu. Cevabý þöyledi, “Onlar için fark eder mi?”
     Son altý yýl içinde kadýnlar için çok olumlu geliþmeler oldu. Ama hala ve ne yazýk ki, bu ülkede birey olarak sayýlmayan, yeni edindikleri kimlik kartlarý mahkemelerdeki kadýlar tarafýndan kabul edilmeyen kadýnlarýn diðer ülkelerdeki hem cinslerine göre çok az haklarý var. Tabi bu haklarý alabilmek için mücadele etmek, ama ondan önce istemek gerekiyor. Eþim Buket’in sohbet ettiði bir kaç Suud’lu kadýn kendi durumlarýndan oldukça mutlu olduðunu ifade etmiþlerdi. Daha önceki yazýmda da sormuþtum. ‘Siyah ve beyaz neyi anýmsatýr, neyi ifade eder?’ Siyah karanlýk, beyaz aydýnlýk. Siyah kötülük, beyaz iyilik. Bu örnekleri çoðaltmak mümkün. Nasýl olmuþta erkekler beyaz, kadýnlar siyah kýyafetler giymek zorunda kalmýþlar, açýkcasý bu konu hakkýnda yeterli bir bilgi yok. Ama biraz mantýk yürütmeyle bir takým sonuçlara varmak mümkün. Siyahýn ýþýkta ve güneþte içini göstermediði ve dolayýsýyla kadýnlarýn mahremiyetini koruyacaðý düþüncesi ile seçilmiþ olmasý muhtemeldir. Ama Ýslam dini bu ülkede ortaya çýkmadan önce de insanlarýn ayný renkler olmamak kaydýyla benzer kýyafetleri giydikleri biliniyor. Anlayacaðýnýz üzere, bu tür giyinme tarzý kültürleri gereði oluþmuþ. Yazýn gölgede 50 üzeri ulaþan sýcaklýðýyla dünyanýn en sýcak ülkerinden biri olan Suudi arabistan’da bütün ýsýyý içine çeken siyahlar içinde dolaþmak bence kadýnlara yapýlan en büyük haksýzlýklardan biri.


     Keþke yapýlan tek haksýzlýk bu olsa! Daha önce de belirttiðim üzere kadýnlarýn araba kullanmalarý yasak. Caným sýkýldý alayým þu arabayý biraz gezeyim demek bir yana, acil bir durumda bile araba kullanmanýz söz konusu deðil. Birkaç yýl önce bizimle ayný sitede (burada ‘compound’ olarak tanýmlanýyor) yaþayan avrupalý bir çiftin baþýndan böyle bir olay geçmiþti. Adamýn muhtemel bir kalp krizi geçirmesi üzerine, eþi kýsa zamanda herhangi bir ulaþým aracý bulamayýnca arabasýna atladýðý gibi hastaneye yetiþtirmiþ ve eþinin hayatýný kurtarmýþtý. Tedavi esnasýnda hastaneye gelen yetkililer o esnada iþlemleri yapmýþ ve birkaç gün sonra taburcu olmalarý akabinde ülkeden sýnýr dýþý edilmiþlerdi.
     Buradaki þeriat kanunlarý gereðince, kadýnlarýn erkeklerle kamusal alanda birarada bulunmalarý yasak. Bu ne mi demek? Biraz açýklayayým. Eðer o kisi ile evli deðilseniz, veya kýzýnýz, anneniz veya kýz kardeþiniz deðilse, onunla beraber dýþarýda dolaþamazsýnýz, konuþamazsýnýz, ayný araçta beraber seyahat edemezsiniz ve beraber yemek yiyemezsiniz. Bu örnekler daha da arttýrýlabilir. Bir alýþ veriþ merkezinde benim baþýma gelmiþti. GNC maðazasýnda kýzlarýmla beraber onlara vitamin bakýyordum. Ýlaçlarla ilgili detaylarýn arapça yazýlý olmasý sebebiyle kýzlarýmýn tercih edeceði aromadaki ilacý bir türlü tesbit edememiþtik. Onun üzerine maðazadaki Filipinli satýþ görevlisine danýþtým. Onunda arapça okuyamamasý üzerine çaresiz kalmýþ, tam dükkaný terk edecekken iki Suudlu kadýný fark ettim. Ýlaç elimde onlarýn yanýna gidip ingilizce bana yardýmcý olup olmayacaklarýný sorduðumda hemen dürtüsel olarak yanýmdan hýzla uzaklaþtýlar. Bir müddet aralarýnda konuþtuktan sonra, bir tanesi çok da güzel ve akýcý ingilizcesi ile bana yazanlarý tercüme etti ve doðru vitamini almama yardýmcý oldu. Herhalde yanýmda kýzlarýmýn olmasý onlarý bir nebze rahatlatmýþtý.
      Hani bizde özellikle Anadolu’da lokantalarda olan ‘Aile salonumuz vardýr’ ibaresi burada neredeyse bütün restoranlarda, kafelerde var. Öðlenleri iþ akradaþlarýmla (tabi hepsi erkek! Bu konuya baþka bir yazýda deðineceðim) yemek yediðim alýþveriþ merkezlerindeki ‘fastfood’ larda servis verme yerleri bile kadýnlar ve erkekler için ayrýlmýþ durumda.

     Bu konuyla ilgili de bir aným var. Bir gün yine yemeklerimizi almýþ bize ayrýlan erkekler kýsmýnda yemeðizi yerken, Riyad’a yeni gelmiþ olduklari belli iki tane avrupalý kadýn geniþ olan mekanýn ortasýnda bir masaya oturup yemeklerini yemeye baþladýlar. Tam yemeklerinin keyfinin çýkarmaya baþlarken yanlarýna yaklaþan görevli onlarýn burada deðilde ilerideki aile salonunda (tüm restoranlarda ‘family section’ olarak ingilizce de yazýlý) yemeleri gerektiðini söyledi. Onlarýn bir aile olmadýklarý, sadece iki arkadaþ olduklarý yolundaki açýklamalarý, oradaki görevlinin kavram karmaþasýný çözmesi sonucu hal oldu ve her ikiside gülümseyerek kendilerine ayrýlan mekana gittiler. Gülümsediklerini nasýl mý fark ettim? Buradaki avrupalýlar çoðunlukla baþ örtüsü kullanmýyorlar. Sadece din polisleri onlarý uyardýklarýnda yanlarýnda taþýdýðý örtüyü kullanýyorlar. Eþim, ben ve bir arkadaþým restorana gitmiþtik. Sipariþleri verdikten sonra ben açýk büfeden salata almak için ayrýldýðýmda, bir tane adam çýkývermiþ ve arkadaþýmý Buket’in baþý açýk gezdirdiði için fýrçalamýþtý. Garibim o sýrada masada o olduðu için onu eþi zannetmiþlerdi  Bu arada þunu da söylemem lazým! Aile salonu dediðim yerler genelde açýk mekan deðil, her masanýn etrafý paravanlar veya perdeler ile kapatýlýyor. Ancak ondan sonra kadýnlar baþ örtülerini çýkarýp yemek yiyorlar. Biz açýkcasý hiç kapamadýk. Zaten küçük bir mekan içerisinde iyice bunaltýcý oluyor. Geçenler bir iki bakýp geçiyorlar, bazen kadýn veya erkek olsun kimi suudlulardan fýrça yiyorsunuz. Bu sistem onlar için gerçekten gerekli, aksi takdirde o kadar insan içinde yemek yemeleri gerçekten güçleþiyor ve aþaðýdaki linkte de göreceðiniz gibi komik durumlara düþebiliyorlar.
http://www.youtube.com/watch?v=0_i98eMk7NA

     Genç kýzlar ergenlik yaþýna geldiðinden itibaren kapanmak zorunda. Tahmin edeceðiniz gibi kýzlar ve erkekler ayrý kýsýmlarda okuyorlar. Buradaki kimi Türk okullarý, çoðu yabancý okullar ve benim kýzlarýn gittiði ingiliz okulunda çocuklar beraber öðrenim görebiliyorlar. Okullar bir yana hem erkek ve kadýn katýlýmcýlarýn olduðu konferanslarda kadýnlar ayrý bir salonda oturuyorlar ve var ise sunumlarýný oradan yapýyorlar. Benim katýldýðým bir konferansta þahit olmuþtum. Konferansta birkaç tane kadýn konuþmacý vardý. Sunumlarýný ekranlardan takip etmek, seslerini duymak dýþýnda üç gün boyunca süren konferansta kendileri ile hiç karþýlaþmadým ve yüzyüze sohbet etme imkaný bulamadým.
     Erkekler itaat etmeyen karýlarýný yaralamadan cezalandýrma hakkýna sahip. Onu býrakýn boþanmalarý adamýn dilinin ucunda, üç kez boþ ol demesi beraberliðin ayrýlýk ile sonuçlanmasý ile sebep oluyor. Özellikle boþanmýþ kadýnlar toplum tarafýndan hiç hoþ karþýlanmýyorlar. Ama ne yazýk ki çoðunlukla bu onlarýn ellerinde deðil. Evlilikler ile ilgili yazacak çok þey var. Genelde eþler birbirlerini tanýmadan ve görmeden görücü usulu ile evleniyorlar. Evlilik kararýndan sonra, eþler imam nikahý ile evleniyor, sonrasýnda aileleririn nezaretinde görüþmeye baþlýyorlar. Ama her ikisinin baþbaþa konuþmasý sadece telefonun iki ucunda mümkün olabiliyor. Akabinde eðer ikiside bu evliliðin yürüyeceðine kanaat getirirse bu evlilik yapýlan bir düðün ile eþe dosta duyuruluyor. Düðünler de çok ilginç. Ben hala katýlma þansý bulamasamda eþim ve annem bir düðüne davet edilmiþlerdi. Düðünde kadýnlar ve erkekler ayrý salonlarda bir araya geliyor ve eðleniyorlar. Kadýnlarýn kýyafetleri gerçekten çok abartýlý. Kadýnlar birbirinden þaþalý ve rengarenk gece elbiseleri ve tuvaletlerle bu tip ortamlarda kendilerini ve güzelliklerini gösterme imkaný buluyor. Düðün esnasýnda kadýnlar kýsmýnda servis yapan garsonlardan tutun, fotorafçýlar ve kapýdaki görevliler bile kadýn. Erkek ve her iki tarafýn babasý ve erkek kardeþleri düðün sonunda fotoraf çekimi ve kýzý, erkek evine götürmek için salona geleceði zaman önceden haber verilip kadýnlarýn abayalarýn giymelerine fýrsat tanýnýyor.
     Aileler kendi aþiretlerinin saygý seviyesine ve durumuna uygun gelin ve damat seçiminde etkinler. Burada sosyal konumunuz ulaþmýþ olduðunuz baþarýlar ile veya iþ hayatýnýzdaki statünüz yerine soyadýnýz ile itibar görüyor. Ama bu konuyu sonraki yazýlarda daha detaylý deðineceðim. Daha yeni bir arkadaþým anlatýyordu. 25 yýllýk evli olan bir adam ona daha baldýzýnýn yüzünü görmediðinden bahsetmiþ. Bu yine bir þey deðil, ülkenin koyu muhafazakar kesimlerinde kadýnlar býrakýn vücutlarýný ellerini ve ayaklarýný bile siyah eldiven ve çoraplar ile kapýyorlar. O kesimlerde yapýlan kimi evliliklerde kocalarýn, çocuklarý olmasýna raðmen daha eþinin yüzünü bile görmediðinden bahsediliyor! Gerçekten inanýlmaz! Burada tanýdýðýmýz Polonyalý plastik cerrah bir doktor arkadaþýmýz anlatmýþtý. Bir gün hastanedeki kapýsý çalýnmýþ adam eþi ile içeri girdikten sonra hiç vakit kaybetmeden kadýnýn ellerini gösterip “bunlarý küçültün” demiþ.
     Kadýn haklarý konusuna diðer yazýlarýmda yine deðineceðim. Bu seferlik þaþkýnlýðýnýzý burada keseyim.

Eralp Elli
06 Temmuz 2007
Riyad
www.eralpelli.com