Modern ve modernizm, Batý’daki Rönesans, Reform ve Aydýnlanma hareketleri sonrasýnda öne çýkan felsefe ve sanat terimleridir. Günlük dilde de çok sýk kullanýlan modern kavramýyla, genelde sanatta, özelde edebiyatta kullanýlanlar arasýnda büyük farklýlýklar bulunmaktadýr.
Bu ayrýlýðý ortaya koyabilmek için, öncelikle modern kavramýna bakmak gerekir. Türkçe Sözlük (TDK, 1998)’te “modern” sözcüðünün ifade ettiði kavram karþýlýðýnda “çaða uygun, çaðcýl, asrî, çaðdaþ” açýklamasý yer almaktadýr. Dictionnaire Larousse (1993: 1688)’ta ayný kavram; “modern bilim” deyiþinde þimdiki zamana veya göreceli olarak yakýn bir döneme ait veya uygun olan; “modern yöntemler” ya da “modern araçlar” deyiþinde en son ilerlemelerden yararlanan, çaðcýl, çaðdaþ; “modern bir bina” ya da “modern bir alýþveriþ merkezi” deyiþinde çaðdaþ tekniklere, kurallara, zevke göre yapýlmýþ olan; çaðýn yeniliklerine uyan, çaðcýl, çaðdaþ sözcükleriyle açýklanmaktadýr. Türkçe Sözlük’te “modernizm” maddesine hiç yer verilmezken, bu sözcük Dictionnaire Larousse’ta “modern sanat ve mimarlýk doðrultusundaki akým ve üslûplara verilen ad” olarak açýklanmaktadýr.
Modernizm, pek çok edebiyat tarihçisi ile plastik sanatlar eleþtiricisine göre, 1880’lerin sonlarýndan baþlayarak Ýkinci Dünya Savaþý’nýn patlak veriþine kadar sürmüþ bir zaman dilimini kapsayan özel bir dönemdir. Gelenekten bütün bütün bir kopuþu saðlamak amacýyla ortaya çýkmýþ, sanat dallarý ile edebiyatta yenilikçi deyiþler, olaðandýþý sunum teknikleri ve yepyeni söyleme biçemleriyle yaratma etkinliðine yeni bir soluk kazandýrmýþ bir sanat akýmýdýr (Felsefe Sözlüðü, 2002: 1006).
Armaðan (1995: 50)’a göre modernlik, temelde bireycilik ve özerk “akýl” denilen bir fenomen üzerine oturmaktadýr. “Geleneksel dünya” ya da Gelenek’in yönlendirdiði dünyada akýl, insaný hayvandan ayýran bir düþünme aleti (organon) iken; modernitenin (felsefî modernitenin) Descartes’la baþladýðý yolculukta ise, daha önceki tüm dayanaklarýný (otorite ve geleneklerin baðlayýcýlýðý, vahiy, kutsallýk vb.) paranteze alarak kendisini, kendisinden itibaren kurma yoluna girmiþtir. Aklýn özerkleþmesi, diðer toplumsal ve kültürel alanlarýn da, derece derece onun egemenliðine girmesi sürecini baþlatmýþtýr. Ekonominin, bilimlerin, toplumun, saðlýk sisteminin vb. rasyonelleþmesi bu sürecin en belirgin sonuçlarý olmuþtur.
Kültürün alanlara bölünmesinin de modernleþme sürecinin bir parçasý olduðunu belirten Armaðan (1995: 50), modern sanatýn seçkinci karakterini de sanatýn özerkleþmesi çerçevesinde ortaya çýkan bir olgu olarak deðerlendirmektedir. Artýk ahlâk, bilim ya da din sanatçýya dýþarýdan buyuramayacaðý için, sanat kendi kuralýný kendisi koyacak, sanatçýnýn önündeki tek seçenek kendi deneyimi olacaktýr. “Deneyim (experience), modern sanatçýnýn uç beyliðinde, sayesinde akýndan akýna koþtuðu küheylandýr”. Sanatçýnýn bütün verileri, kalýplarý kýrýp parçalamada, özgün ürünleri ortaya koymada tek rehberi bu deneyimi olacaktýr:
Daha önce kimsenin kullanmadýðý buluþlara ulaþmak, yeni imajlar, yeni semboller oluþturmak, yeni biçimlerle yeni muhtevalarý kurmak. Joyce’un Ulysses’i ile Bracque’ýn resimleri, Andy Warhol’un kolajlarý, Tzara’nýn þiirleri bunun örneklerinden birkaçý (1995: 51).
Toplumun bir ferdi olan sanatçý da, deðiþen sosyal ve ekonomik koþullarýn þekillendirdiði yeni toplumun ihtiyaçlarý doðrultusunda arayýþlara girmiþ ve gelenekleri, yerleþik kurallarý göz ardý ederek kendi deneyimi doðrultusunda eserler vermeye baþlamýþtýr. Sanatýn özerkleþmesi, edebiyatta yeni türleri ve “modernizm”e yol açan yeni akýmlarý ve kavramlarý da beraberinde getirmiþtir.
Yýldýz Ecevit (2001: 36)’e göre yeni edebiyat; “biçim düzlemiyle inanýlmaz bir cüretle oynayan bir estetik anlayýþýn ürünü”dür ve yaratýcýlýðýn hiçbir tabu tanýmadan “at oynattýðý” bu metinler, gerçek sanat eserleridir. XX. yy baþýndan günümüze kadar süregelen ve modernizm / postmodernizm tanýmlarý altýnda geleneksel edebiyat estetiðinden köktenci bir biçimde ayrýlan metinler, özellikle biçim/yapý yönüyle belirgin bir kulvar deðiþikliði göstermektedir. Ýçerikten biçime, somuttan soyuta, dýþ dünyadan iç yaþama olan bu yön deðiþimi, sosyo-ekonomik, teknolojik ve bilimsel dev geliþmelerin etkisi altýnda biçim deðiþtiren gerçekliðe paralel olarak yaþanmaktadýr. Ecevit, “estetik devrim” olarak nitelendirdiði bu biçim arayýþlarýný þöyle deðerlendirmektedir:
Sanatçý tam olarak anlamakta güçlük çektiði bu yabancýlaþmýþ yeni gerçekliði, içerik/konu öyküleyerek yansýtmanýn olanaksýzlýðý karþýsýnda, þimdiye dek hiç denenmemiþ yeni biçim arayýþlarý içine girer. Gerçeði birebir yansýtmadan ‘yabancýlaþtýrarak’, bölerek, grotesk düzleme taþýyarak anlatma, yüzyýlýn ilk yarýsýndaki avangardist estetiðin, yani modernizmin en önemli özelliðidir (2001: 36).
Modern þiirin anlamý örtmek, gizlemek istediði konusunda, edebiyat eleþtirmenlerinin çoðu görüþ birliði içindedirler (Bkz.: Akalýn, 1984: 185). Bu konuda Necatigil þunlarý söylemiþtir:
Modern þiirin biraz da okuyucu tarafýndan doldurulmasý gerekli boþluklar taþýdýðýný, böyle bir þiir tecrübesinden geçmemiþ kimselere bunlarýn biraz katý ve kapalý geleceðini kabul ediyorum. Ama þiirin ilk bakýþta çapraþýk ve bilmeceli görünmesi onun çözülemeyeceði anlamýna da gelmez (1979: 105).
Moran (1991: 151)’ýn belirttiði gibi “modern þiirde içerik, ham konunun eser içinde aldýðý yeni durumdur”. Bu baðlamda, konu eserin dýþýnda, içerik ise, içindedir. Ayný durum, kalýp ile biçim kavramlarý için de söz konusudur. Geleneksel þiirde gazel, kaside, koþma gibi hazýr kalýplar bir þekildir. Oysaki modern þiirde, biçimin her þiir için ayrý, kendine özgü olmasý gerekmektedir. Yani, kalýp anlamýndaki biçim, eser dýþýndadýr, eserden önce vardýr. Modern þiirde ise, biçim ve içerik her eserde yeniden oluþturulmaktadýr.
Modern þiirin anlam kapalýlýðýndan kaynaklanan okurla mesafeli durma özelliði, þiirimizde Ýkinci Yeni hareketinin en çok eleþtirilen yönlerinden biri olmuþtur. Okurlarýnýn “burjuvazi” sýnýfýndan ya da sýnýf deðiþtirmek isteyen insanlarýn oluþturduðu kentlilerden meydana geldiðini belirten Ece Ayhan, “yaþayýþlarýna, dünya görüþlerine, beðenilerine, seçmelerine, tarih anlayýþlarýna...” kýsacasý her þeylerine bütünüyle karþý olduðu bu insanlarla hiç bir iliþki kurma niyetinde olmadýðýný, çünkü bu okur kitlesiyle baðlantý kurmanýn toplumun atan nabzýný tutmak anlamýna gelmediðini savunmaktadýr. Ona göre, toplumun gerçek nabzý yol kesimlerinde, sokaklarda, evlerde ya da kenar mahallelerde (“sözgelimi Ümraniye’deki ya da Samandýra’daki pazar güreþlerinde”) atmaktadýr. Ancak, toplumun bu kesimi henüz bu þiirleri anlayabilecek hazýrlýkta olmadýðýndan, hâlihazýrdaki “bir þiire filmin yarýsýnda girer gibi giren” okuyucularýn yargýlarýna da ilgi duymadýðýný belirtmektedir (1996: 71).
“Modern þiiri ‘modern’ yapan öðe, þairin dünyaya gösterdiði organik tepkidir” diyen Ýsmet Özel (1982: 106), Ýkinci Yeni’nin Türkiye’de de bir kültürel zorlamanýn hatta özentinin ürünü olarak deðil, doðrudan doðruya þairin yaradýlýþýndan aldýðý güçle dünyaya yönelttiði sorunun bir gereði olarak ortaya çýktýðýnýn bir türlü anlaþýlamadýðýný savunmaktadýr.
Sonuç Yerine
Kaynaklarý Avrupa ile Amerika’da bulunan yenilikçi ya da öncü (avangard) birtakým düþünsel ve sanatsal akýmlardan beslenen modernizm, bütün sanat dallarýnda, özellikle biçim bakýmýndan gelenekten kopmayý getirmiþtir. Sanatçýlar, dikkatlerini içerikten biçime, somuttan soyuta çevirmiþler ve sanatý bir düþünüþ tarzý olmaktan çýkararak bir sunuþ / yapýþ tarzý olarak algýlamaya baþlamýþlardýr.
Modern þiirin beklediði, dil ve imge katmanlarýný aþýp iç içe katlanmýþ anlam dünyasýnda “yolunu kaybetmeden” dolaþabilecek donanýma sahip bir okurdur. Bu “yeni okur”, bir dil ürünü olan edebiyat yapýtýný yalnýz içerik / konu bakýmýndan seçmeyecek; özenli bir yaklaþýmla yapýtýn biçim yönüyle taþýdýðý yeniliklerin de deðerini belirleyecektir.
Böyle bir sürecin oluþmasýnda, XX. yüzyýl Batý edebiyatýnda -kendi toplumlarýnýn sosyo-ekonomik yapýsýnýn ve tarihsel koþullarýnýn bir sonucu olarak- ortaya çýkan yeni akýmlarýn ve tekniklerin de etkilerinin olduðu göz ardý edilmemelidir. Nitekim bu yüzyýl, bilim ve teknolojide yaþanan hýzlý geliþmelerle insan hayatýný kolaylaþtýrýrken, pazar kapma rekabetinden doðan iki büyük dünya savaþýyla da yerleþik inançlarýn ve deðerlerin sorgulanmasýna ve yeni arayýþlara yol açmýþtýr.

Kaynakça
Akalýn, Sami L.(1984): Edebiyat Terimleri Sözlüðü, Ýstanbul: Varlýk Yayýnlarý, 6. Baský.
Armaðan, M. (1995): Gelenek ve Modernlik Arasýnda, Ýstanbul: Ýz Yayýncýlýk.
Ece Ayhan (1996): Dipyazýlar, Ýstanbul: Yapý Kredi Yayýnlarý.
Ecevit, Y. (2001): “Yirminci Yüzyýlýn Tüm Avangard / Deneysel Metinlerini Heyecan Verici Buluyorum”, Varlýk, Sayý: 1126, Temmuz: 36-39.
Felsefe Sözlüðü (2002): Ankara: Bilim ve Sanat Yayýnlarý.
Moran, B. (1991): Edebiyat Kuramlarý ve Eleþtiri, Ýstanbul: Cem Yayýnevi, Gen. 8. Baský.
Necatigil, B. (1979): Bile/Yazdý, Ýstanbul: Ada Yayýnlarý.
Özel, Ý. (1982): “Þairler Intellect’in Pençesinde”, Yazko Edebiyat, Sayý: 18, Nisan: 97- 107.