ÖZ GÜVEN DUYGUSU

Aciz bir þekilde dünyaya gelen insan yavrusu, doðduðunda sadece bilgi edinme vasýtalarý olan duyu organlarýna sahiptir. Zaten bunlar da tam geliþmiþ deðildir. Diðer canlýlara göre çocukluk dönemi en uzun olan insan bu dönemde büyük bir ilgiye muhtaçtýr. Bu dönem tamamen eðitim ve öðretimle geçer ve eðitimin birinci derecede verildiði yer aile ortamýdýr. Çocuk burada sosyal hayatýn küçük bir modeli içinde yoðrulur ve topluma kazandýrýlýr. Çocuðun aile içinde kazandýðý en önemli deðerlerden biri de hiç kuþkusuz öz güven duygusudur.
Genel anlamda “kiþinin kendisine inanmasý ve güvenmesi” olarak tanýmlanan öz güven, sadece çocuklarýn deðil, herkesin ihtiyaç duyduðu bir duygudur. Öz güven kiþiliði oluþturan önemli güçlerden biridir. Öz güveni geliþmiþ insanlar daha çok kendisi olan insanlardýr. Ve þunu büyük bir rahatlýkla söyleyebiliriz ki insan yaþamýnda baþarýnýn ve mutluluðun sýrrý öz güven duygusunda saklýdýr.
Öz güveni olan insanlar güçlüklerle mücadele edebilir, problemlere çözüm üretebilir ve çevresi üzerinde etkili olabilirler. Öz güveni olan insanlar yeterli ve yetersiz yönlerini keþfederek, kendileriyle her zaman yüzleþebilirler; bir anlamda kendilerini olduklarý gibi kabul edip daha emin adýmlarla yollarýna devam ederler. Öz güveni geliþmiþ kiþiler ön yargýlý olmazlar, bir ihtiyaçlarý olduðunda bunu açýkça ortaya koyarlar ve baþkalarýnýn haklarýna saygý duyarlar. Hem övgüyü kabul ederler, hem de baþkalarýný övebilirler; hem eleþtirirler hem de eleþtiri kabul ederler. Tüm bunlarý yaparken saldýrgan bir tavýr deðil güvenli bir tavýr sergilerler. Öz güven sahibi kiþiler seçimlerini kendi amaçlarý doðrultusunda yaparlar, hiç kimseye bir þey ispat etmek, baþkalarýný küçük düþürmek ve suçlamak gibi bir amaç gütmezler. Öz güveni geliþmiþ insanlar kendileriyle barýþýk olduklarýndan iç huzura sahiptirler. Bunlar ayný zamanda iyimserdirler, bardaðýn hep dolu tarafýný görürler.
Ýnsan yaþamýnda böylesine önemli olan öz güven duygusu, aile ortamýndaki birtakým yanlýþ tutum ve davranýþlar yüzünden kazanýlamayabilir veya geliþimi olumsuz yönde etkilenebilir. Bebeklikte sevgi, ilgi ve þefkat eksikliði, anne babanýn aþýrý koruyucu ve kollayýcý ya da baskýcý ve kýsýtlayýcý tutumu, çocuklar arasýnda kýyaslama yapýlmasý, hatalarýn kýrýcý bir þekilde söylenmesi, yeni doðan kardeþe daha fazla ilgi gösterilmesi, cinsiyet ayýrýmý gibi nedenler çocukta öz güvensizlik yaratabilir. Elbette ki her anne baba çocuðunun öz güven sahibi olmasýný ister. Ama þu unutulmamalý ki bu sadece istemekle elde edilecek bir duygu deðildir. Bu konuda kendimizi geliþtirmemiz, bilimsel yöntem ve uygulamalarý devreye sokmamýz, yanlýþ tutum ve davranýþlarýmýzý düzeltmemiz gerekir.
Çocuklara öz güven kazandýrma konusunda sanýrým aþaðýdaki yaklaþýmlar birtakým ipuçlarý verebilecektir:
- Öz güveni olmayan çocuklar sorumluluk almaktan çekinirler. Bu nedenle bu tip çocuklara ev içinde ve dýþýnda baþarabileceði sorumluluklar verilmelidir.
- Fikirlerine deðer verilen, önemsenen, güven duyulan ve sorumluluklar verilen, iyi davranýþlarý için övülen, gurur duyulan, hatalarý büyütülmeden düzeltme imkâný verilen ve olduðu gibi kabul edilen çocuðun kendine öz güveni olur.
- Ýster kardeþler arasý olsun, ister baþkalarýyla olsun kýyaslama, çocuklarýn en sevmedikleri þeydir. Kýyaslamalar, “sen baþaramadýn, sen kötüsün, ama öbürü iyi” mesajýný verdiði için çocuk kýyas yapýlan kiþilere karþý kin duyar. Bu gibi durumlarda bazý çocuklar öz güvenlerini tamamen kaybedebilirler.
- Ailesinden sürekli azar iþiten, kötü benzetmelere muhatap olan, fikirlerine deðer verilmeyen çocuklar hýrçýn olur. Dikkate alýnan, hesaba katýlan, fikirleri sorulan çocuklarda öz güven geliþir.
- Duygusal ve zihinsel yeteneklerini kullanýp geliþtiren, kendilerini olduklarý gibi kabul eden ve çevrenin de kendilerini olduklarý gibi kabul ettiðini hisseden çocuklarýn öz güvenleri geliþir.
- Yaptýðý iþlerle ilgili çocuða olumlu tepkiler verilmeli, yerli yersiz hemen müdahale edilmemelidir.
- Çocuklar tüm ihtiyaçlarýnýn karþýlandýðý güvenli bir dünyada yaþamak isterler. Aile içindeki olumlu iletiþim, bu duygunun geliþmesine yardýmcý olur.
- Çocuklara mutlaka bir beceri kazandýrmak gerekir. Bunu gerçekleþtirirken arkadaþça davranýlmalý, ilgi alanlarý araþtýrýlmalý, gerekirse birlikte çalýþýlmalýdýr. Bunlar yapýlýrken bir ders verme havasý içine girilmemelidir. Ayrýca bir þeyi bizim istediðimiz için deðil, çocuklarýn kendileri istediði için yapmalarýný saðlamak gerekir.
- Çocuklarýn baþarýlarýndan ve yaptýklarý iþlerden çok, çabalarý övülmelidir. Yalnýz, övgüler hem anlamlý hem de yerinde olmalýdýr. Öyle ulu orta her hareket övülmemelidir.
- Anne babalarýn çocuklarýna “sana güveniyorum, sen bunu yapabilirsin” türden sözler söylemeleri çok önemlidir. Ama çocuðun teþvik edildiði iþler kapasitesinin üstünde olmamalýdýr.
- Çocuða karþý eleþtiriler dolaysýz, açýk ve dürüst olmalýdýr.
- Çocuklarý her türlü iþi býrakarak dinlemek gerekir. Kesinlikle dinler gibi yapmamak gerekir. Çünkü çocuk bunu fark eder.
- Çeþitli vesilelerle çocukla birlikte vakit geçirmek öz güven duygusunun geliþmesi için çok önemlidir. Bu ona verilen deðeri göstermektedir. Özellikle çalýþan anne babalar bu hususta çok dikkatli olmalýdýr.
- Çocuða, bir þeyi deneme, yapma ve geliþtirme fýrsatý verilmelidir. Çünkü ancak bu þekilde çocuk yeteneklerini keþfedecek ve kendisine olan güveni artacaktýr.
- Drama öz güveni artýrýr. Her çocuða belirli bir hazýrlýk yaptýrýp topluluk karþýsýnda sunma imkâný oluþturulmalýdýr.
- Çocuðun, yaptýðý iþlerde haklý olduðuna inanmasý çok önemlidir. Haklý olmadýðý hiçbir konuda iddia sahibi olmamasý öðretilmelidir.
- Çocuklar öz güveni geliþtirici spor ve sanat faaliyetlerine yönlendirilmelidir.
- Çocuklara kendilerinin çok önemli olduðunu hissettirmek gerekir.
- Çocuklarýmýzdan aþýrý bir beklenti içine girmemeliyiz. Ondan baþaramayacaðý kadar yüksek baþarýlar beklemek onu köreltecek ve kendine olan güvenini zedeleyecektir.
Þu bir gerçek ki toplum olarak bir öz güven sorunu yaþýyoruz. Bunun sorumlusu ise elbette ki hepimiziz. Ýþin ilginç tarafý bu sorunun, okumuþuyla okumamýþýyla tüm toplum kesimlerinde görülmesi. Unutmayalým ki öz güveni olmayan kiþiler yaþadýðý topluma ayak uyduramayacak, topluma yararlý olamayacak ve yaþamý boyunca saðlýklý dengeler kuramayacak, dolayýsýyla hayatta baþarýyý ve mutluluðu yakalamakta zorlanacaktýr. Bu yüzden anne babalar, öðretmenler ve her kademedeki yöneticiler çocuklarýn güven duyabilecekleri bir ortamý oluþturmada kendilerini sorumlu hissetmelidirler.
Öz güveni olmayan bir nesil, öz güveni olmayan bir toplum istemiyorsak, üzerimize düþen sorumluluklarýn farkýnda olmalýyýz. Unutmayalým ki öz güveni olmayan nesiller ayakta kalmakta zorlanabilirler.
KAYNAKÇA
Tony Humphreys, Çocuk Eðitimin Anahtarý: Öz Güven , (Terc. Tanju Anapa), Epsilon Yay. Ýstanbul
1999. Fikir Dünyasý , Güz, 2004.