- Nogaytürk Dergisi' nin 2. sayýsýnda yer alan makale. -




Çocuklar tüm toplumlarýn bekasýdýr. Toplumlarýn saðlýklý bir þekilde devamýnýn saðlanabilmesi için çocuklarýn dini, milli, ahlaki ve kültürel duygularla yetiþtirilmesi elzemdir. Çocuklarýn yetiþtirilmesi ve terbiyesi için sadece ailenin, sosyal çevrenin, toplumun ve eðitim kurumlarýnýn katkýsý yeterli deðildir. Çocuklarýn fiziksel, zihinsel ve ahlaki geliþimlerinde oynadýklarý oyunlar çok önemli bir yer tutar.

Çocuk oyunlarý sadece oyun olmaktan ibaret eðlence etkinlikleri deðildir. Toplumlarýn çocuklarý için ortaya çýkarmýþ olduðu her bir oyun ve oyun içerisinde geçerli olan kurallar silsilesi ve oyun içerisinde söylenilen maniler ve þarkýlar ayný zamanda o toplumlarýn birer yansýmasý niteliðindedir.
Çocuklarýn oynadýklarý oyunlarýn bir kýsmý kendi ebeveynleri tarafýndan öðretilen oyunlardan olduðu gibi; bir kýsmý da, çocuklarýn ebeveynlerini veya mensubu olduklarý toplumun yaþayýþ biçimlerini taklit ederek o davranýþlarý oyun olarak biçimlendirmelerinden oluþmuþtur. Dolayýsýyla her iki þekilde de oyunlar toplumun bir kesitidir.

     Her bir toplum kendi milli, dini, kültürel ve sosyal özelliklerini, gelenek ve göreneklerini; yaþadýklarý coðrafi konuma, iklimsel özelliklerine, yaþam biçimlerine ve hatta yeme içme kültürlerine harmanlayarak çocuklar için en uygun olan oyunlarý hayata geçirmiþlerdir. Bu oyunlar kimi yerde çok sert ve aðýr þartlara haizken kimi yerde daha naif ve kolay þartlar gerektirmektedir.

     Çocuk oyunlarýndaki kurallar ve yaptýrýmlar çocuklar için hem bir eðlence ve vakit geçirme aracýdýr hem de çocuklarý yaþadýklarý coðrafyanýn koþullarýna göre ve ayný zamanda bulunduklarý toplumun gelenek ve göreneklerine; milli ve dini yapýlarýna göre fiziksel ve zihinsel olarak geleceðe hazýrlamakla mükelleftirler.

     Bir köy alanýnda, sokak içerisinde veya bir parkta oyun oynayan çocuklarý izleyerek hiç tanýmadýðýnýz bir toplum hakkýnda, o toplumun sosyal, kültürel, ahlaki ve dini yapýsý hakkýnda gerçekçi ve nesnel fikir sahibi olabilirdiniz. Ne var ki günümüzde bu yargýlara ulaþmak hiçte kolay deðil. Geliþen bilgisayar ve internet teknolojisi sayesinde neredeyse tüm dünya çocuklarýnýn müþterek olarak paylaþtýklarý oyunlar ön plandadýr. Bu deðiþim nedeniyle hemen her kültürde çocuklarýn oynamýþ olduðu oyunlar bu gün ya oynanmamakta ya da tamamen unutulmuþ durumdadýr.

     Nogay toplumunun çocuklara yönelik ortaya çýkardýðý oyunlar da, Nogaylarýn sosyal, kültürel, ahlaki ve dini yapýsý ile ilgili derin ipuçlarý içermektedir. Dergimizin bu sayýsýnda bu konu üzerinde kýsa deðerlendirmelerde bulunacaðým. Bu yazýnýn tam metnini internet sitemde bulabilirsiniz.

     Oyunlarý anlatmadan bu oyunlar üzerinde bazý deðerlendirmelerde bulunmak mümkün deðil. Bu nedenle elli veya altmýþ yýl kadar öncesine kadar çocuklar tarafýndan oynanan ama bugün unutulmuþ olan veya oynanmayan oyunlardan birkaçýný kýsaca aktaralým. Ýlk oyunumuz;


     KULAKBURGAVUÞ:

Oyunun adý Türkçe olarak kulak bükmedir. Adýndan da anlaþýlabileceði gibi temelinde kiþinin kulaðýný bükmek gerektiði için bu adý almýþtýr. Ne kadar zamandýr oynandýðý hakkýnda bir bilgiye sahip deðiliz. Oyuna yönelik herhangi bir mani veya tekerleme olduðuna dair bir kayýt da mevcut deðil. Oyun açýk alanda ve genellikle ilkbahar - yaz aylarýnda oynanmaktadýr. Bu oyun da diðer birçok Nogay çocuk oyunu gibi yýllardýr oynanmamaktadýr. Dört veya daha fazla erkek çocuk tarafýndan oynanan bu oyunun kurallarý ise þöyledir;

     Çocuklardan biri elinde tutmuþ olduðu madeni parayý veya o günün þartlarýnda çocuklara göre deðerli sayýlabilecek herhangi bir küçük nesneyi ‘Kulakburgavuþ’ diyerek uzaða fýrlatarak oyunu baþlatýr. Oyuna iþtirak eden çocuklar herkesten önce yere düþen nesneye ulaþarak o nesneyi mümkünse kimseye kaptýrmadan ebenin baþýnýn üzerine koymaða çalýþýrlar. Oyunun kuralý bu kadar basit olmasýna karþýn oynanýþ biçimi oldukça serttir. Zira koþarak yerden nesneyi alan çocuk peþinden yetiþen diðer çocuklara karþý o nesneyi savunmak durumundadýr. Rakibin elindeki nesneyi almak için uygulanacak yaptýrým ise nesneyi tutan çocuðun kulaðýný bükmeyi gerektirmektedir. Kulaðýný büktürmeden ebeye koþmaya çalýþan çocuk diðer rakipleri bertaraf etmek için hepsinden daha hýzlý ve kývrak hareket etmek zorundadýr. Rakiplerinden birine yakalandýðýnda bir ya da bir kaçý tarafýndan kulaðý büküleceði için elindeki nesneyi býrakmak zorunda kalacaktýr. Yere düþen nesneyi alan bir diðer çocukta ayný yaptýrýma maruz kalacaktýr. Oyun ta ki içlerinden birinin rakiplerinden sýyrýlarak o nesneyi ebenin baþý üzerine koyabilmesi ile son bulur. Oyunu kazanan kiþi ayný zamanda ödül olarak o nesneye de sahip olmaktadýr.

     Oyunun sert olan yapýsý ve güç sarf edilerek oynanan bir oyun olmasý nedeniyle sadece erkek çocuklarý tarafýndan oynanmaktaydý. Bu oyun Seyitahmetli ve Boðazören Köyü civarýnda en az elli yýldýr oynanmamaktadýr.

     Oyunda geçerli olan sertlik bazen þiddete dayanma noktasýna gelmektedir. Bu tarz sertlik derecesi yüksek olan oyunlarda oyuncularýn güçlü olmasýnýn saðlanmasýnýn yaný sýra gücünü kontrol edebilme yeteneðini de kazandýrmaktadýr. Göçebe ve göçebe yaþamdan yerleþik düzene geçen toplumlarda güç en önemi hayatta kalma faktörüdür. Kendini savunabilme, gerektiðinde saldýrabilme yeteneðinin olmasý kaçýnýlmazdýr. Bu oyunlarda bunu görebilmekteyiz. Çocuðun rakibinden sýyrýlmaya çalýþmasý, hem saldýrý hem savunma pozisyonunda olmasý ve dikkatini çevresindeki rakiplerine yoðunlaþtýrmasý onun savaþçý kiþiliðini kazanabilmesini gerektirmektedir. Kondisyon gerektiren ve güç sarf etmesi gereken bu oyunda çocuk bunlara sahip olmaktadýr. Bu tür oyunlarýn hemen hepsinde olduðu gibi bu oyunda da çocuk kendi benliðini benmerkezci seviyede tutmaktadýr. Nogaylarýn yaþadýklarý coðrafyalardaki sert ve acýmasýz yaþam koþullarý ister istemez çocuklarýnýn bazý oyunlarýnda da kendini göstermektedir. Kýsaca deðinmek istediðimiz bir diðer oyunumuz;
     

AKSÜYEK:

Genellikle yaz aylarýnda ve akþam karanlýðýnda ay ýþýðýnda oynanan oyunlardan biridir. Oyunun Türkçe ismi Beyaz Kemiktir. Nogayca Assýk kemiði olarak tabir edilen ve koyunun ayak kemiði ile oynanan bir oyundur. Günümüzde altmýþ beþ, yetmiþ yaþýnda olan kiþilerin çocukluklarýnda bile oynamadýklarý, unutulmuþ olan bir oyundur. Aksüyek oyununda kullanýlan bir mani ya da söz yoktur. En az dört erkek çocuðu tarafýndan oynanmaktadýr.

     Oyun ebenin elindeki kemiði, yanýnda bulunduklarý bir yapýnýn üzerinden diðer tarafa atmasý ile baþlar. Yapýnýn üzerinden diðer tarafa düþen süyeki – kemik - bulmak için çocuklar koþarak aramaya baþlarlar. Süyeki bulan oyuncu diðer oyunculara yakalanmadan ebeye ulaþtýrabilmek için koþmak zorundadýr. Rakipleri tarafýndan yakalandýðýnda sýrtýna çýkýlarak ve elinden zorla alýnarak, süyek el deðiþtirir. Bu kez süyeki alan oyuncu rakiplerinden sýyrýlarak ebeye ulaþmaya çalýþýr. Süyeki ebeye ulaþtýran kiþi, süyeki atma hakkýna sahip olan yeni ebe olmaktadýr. Oyun bu döngü içerisinde devam etmektedir.

     Süyek oyunu da Kulakburgavuþ gibi basit kurallara tabii olmasýna karþýn içerik olarak kondisyona dayalý bir oyundur. Bu oyunda da güç en önemli faktörlerden birisidir. Güç, hýz, dikkat, hareket kabiliyeti, gece ve gündüz çevreye uyum saðlayabilme becerisi ve diðer faktörler çocuðun bedensel ve zihinsel geliþimine katký saðlayan unsurlardýr.

     Nogay çocuk oyunlarýnýn unutulmamasý, unutulanlarýn yeniden hatýrlanarak oynanabilmesi ve yaþatýlabilmesi için bu yazýyý yazma ihtiyacý hissettim. Nogaytürk Dergisi’nin 3. sayýsýnda diðer Nogay çocuk oyunlarýna da deðineceðiz. Görüþmek dileðiyle esen kalýn.




Ö.HAKAN BENLÝ
www.nogayturkdergisi.com