Törelere Ýsyan Eden Adam Nazým-1 (Nazým Hikmet’e dair kýrk baþlýk)

Giriþ

Nazým Hikmet’i efsaneleþtiren hatta büyük çoðunluðu yanlýþ olan bir þaire olan hayranlýktan dolayý onun gerçek kiþiliðini ve ustalýðýný görmemize engel olan, dolayýsýyla Nazým’ý Nazým Hikmet yapan aile, çevre, eðitim ve toplumu saðlýklý incelememizi engelleyen bazý safsatalarý ortadan kaldýrmak için Nazým’ýn dünyasýna yolculuk yapalým istedim. Bu sebeple Nazým Hikmet’in köklerinden baþlayarak bütün yaþamýnda pek bilinmeyenleri ve ölümünden sonra günümüz Nazým hayranlarýnýn onu þairliðiyle deðil,insanlýðýyla deðil ona ait olmayan yakýþtýrmalarla nasýl bir konuma getirdiklerini göz önüne sermeye çalýþacaðým.

1- Anne tarafýndan Nazým Hikmet’in kökleri

Anne tarafýndan büyük dedelerinden biri Ferit Mustafa Celalaettin Paþa (Gagavuz kökenli Polonyalý Kont Konstantin Borjenski) tanýnmýþ Türkoloji bilginidir. Ayný zamanda ilk Türk Dil Grameri’nin yazarýdýr. Askeri mühendis ve topoðraftýr. Polonya halkýnýn özgürlüðü için savaþmýþ Ýstanbul’a kaþmýþ din ve uyruk deðiþtirmiþ 1871 Karadað savaþlarýnda þehit olmuþtur. Türkiye’de Ömer Paþa’nýn kýzýyla evlenmiþ bu evlilikten Türk dilcisi Enver Paþa olmuþtur. Enver Paþa Erenköy de bir lise açmýþ ve pek çok Türk dili uzmaný yetiþtirmiþtir. Enver Paþa ile Ressam Sera hanýmýn evliliklerinden Celile haným yani Nazým’ýn annesi dünyaya gelmiþtir.

2- Baba tarafýndan Nazým Hikmet’in kökleri

Baba tarafýndan büyük dedesi Mehmet Ali Paþa Fransýz kökenlidir (Protestanlýðý kabul etmiþ Magdebourglý Karl de Trois) Mehmet Ali Paþa 12 yaþýnda bir lise öðrenciyken bir öðretim gemisiyle Ýstanbul’a gelmiþ komutanlýkla kavga sonucu denize atlamýþ Türk denizsileri tarafýndan kurtarýlmýþ ve sonra Türk Askeri Deniz Okulu’na girmiþ din ve uyruk deðiþtirmiþ Mehmet Ali adýný almýþtýr. Kýsa sürede paþalýða kadar yükselmiþ 1876 yýlýnda padiþah delegesi olarak Berlin Kongresi’ne katýlmýþ Sýrplar ve Karadaðlýlarýn özgürlüðünü savunduðu için þovenist bir kalabalýk tarafýndan 44 yaþýnda öldürülmüþtür.Mehmet Ali Paþanýn kýzý Leyla haným Nazým hikmetin babaannesidir.

3- Nazým Hikmet’in ailesindeki ünlüler

Nazým Hikmet’in ailesinden dört paþa daha vardýr. Anne tarafýndan Çeçen Hafýz Paþa, Ýsmail Paþa ve onun oðlu (Yani eski meclis baþkanlarýmýzdan Ali Fuat Cebesoy ve Hüseyin Hüsnü Paþa. Nazým Hikmetin teyzesinin oðlu Mehmet Ali Aybar Türkiye Ýþçi Partisi baþkanýydý. Yine kuzenlerinden biri Oktay Rýfat Horozcu dur tanýnmýþ bir Türk þairidir.

4- Nazým Hikmet’in babasý Hikmet Nazým Bey

Babasý Hikmet Nazým Bey Galatasaray Lisesini bitirdikten sonra Selanik Valiliði dýþ iliþkiler þubesinde çalýþtý. 1914 te basýn genel yönetmeni, 1918 de Hamburg konsolosu ve ayný yýl emekli oldu. Bundan sonra çeþitli gazetelerde (Örneðin Yeni Þafak) çalýþtý. Birinci Dünya Savaþý bitiminde yönetmeni olduðu operet topluluðu Avusturya ve Fransa’ya turnelere çýktý. Yaþamýnýn son yýllarýnda özel bir sinema yönetmeniydi.

5- Nazým Hikmet’in annesi Celile Haným

Annesi Celile Haným Fransa da resim eðitimi görmüþ Fransýz edebiyatýný öðrenmiþ Fransýz aydýnlanmacýlýðýnýn ateþli bir savunucusu olmuþtur. Hatta bu ateþli savunuculuk evliliklerinin bitmesine sebep olmuþtur diyebiliriz. Nazým Hikmetin annesiyle babasý ayrýlmýþ babasý ikinci kez evlenmiþtir. Nazým Hikmet ve kýz kardeþi Samiye’nin eðitim ve bakýmýný dedeleri Nazým Paþa üstlenmiþtir. Nazým’ý Nazým Hikmet yapacak temeller burada atýlmýþtýr.

6- Nazým Hikmet’in aþýk olduðu il kadýn

Nazým Hikmet’in üzerinde annesinin etkisi büyüktür. Ýlk aþýk olduðu kadýn annesidir. Nazým Hikmet Freud’u okumuþ ve bazý konularda ayrý düþünüyor olmasýna karþýn Freud’un anne ile çocuk arasýndaki baðý açýklayýþ düþüncelerine katýlmaktadýr.
Nazým Hikmet’in annesi safkan Türk deðildir ama Ýstanbul’un tüm törelerine uyar.
Bu törelere uyma iþi Nazým Hikmet’in pek hoþlanmadýðý bir durumdur.

7- Nazým Hikmet ve töreler

“Ýþte, iki gözüm bütün törelerden tümünden nefret ederim ben. Ýnsanlarý tutsak ederler çünkü. Bense her türlü tutsaklýða karþýyým. Törelere karþý dövüþmek için devrimci oldum. Töreler ahlakýmýzýn üzerinden egemen olurlar. Küçük burjuvalarýn elinde bir silahtýr onlar; bense küçük burjuvalardan nefret ederim. Hatta düðün, cenaze de korkunç ve anlamsýz þeylerdir.”(1)

8- Nazým Hikmet’in üzerinde yetiþemsinde etkili olan isimler

Geleceðin þairine herkes yetiþmesini istediði gibi katkýda bulunuyordu. Annesi Fransýz yapýtlarýný okuyordu. Marat’yý, dedesi Celaladdin Rumi okuyucusu olmasý için Farsça öðrenmesi için derviþ öðretmen tutmuþtur. Ama onun her þeyden çok Anadolu masallarý dikkatini çekmektedir. O konakta çalýþan hizmetkarlarýn masallarýyla ve türküleriyle ilgilenmektedir. Böylece halk edebiyatýyla tanýþýr. Töreden ve haklý besleyen þeylerden nefret ederek. Divan þiirini hiç sevmemiþtir.

9- Nazým Hikmet’in dedesi Mehmet Nazým Bey

Dedesi Mehmet Nazým divan þiirler yazardý. Nazým Hikmet yüzde yetmiþ beþi Arapça ve Farsça kelimelerden oluþan þiirlerini sevmezdi. O sebeple dedemin þiirleri kötüydü der. Edebiyata meraklý bir dede makaleler ve edebiyat üzerine yedi kitap yayýnlamýþtýr. Dede Mehmet Nazým zamanýn birçok þair ve yazarlarýyla tanýþýktýr. Celaladdin Rumi hayraný olmakla birlikte Þinasi, Namýk Kemal’e saygý duyar. Tevfik Fikret’e yazdýðý vatansever þiirlerden dolayý hayranlýk besler. Edebiyatta batýlýlaþmayý savunur. Sofizm ve Avrupalýlýðý birlikte yaþardý. Ayný evde hem Mevlevi hem Fikret ve Mehmet Emin Yurdakul’un þiirleri okunurdu. Mehmet Nazým bey eski ve yeni tartýþmalarýnda yenileri savunurdu. Didaktik, doðmatik, dini þiirlerin yüzde yetmiþ beþi Arapça ve Farsça idi ve bu iki dilin gramer kaidelerine uygun yazýlýyordu. Annesi Lamartin’e bayýlýr. Fransýz dilinin tüm kaidelerini bilir ama Osmanlýca’yý bilemezdi.

10- Nazým Hikmet’in Ýlk þiiri “Yangýn”

Nazým Hikmet böyle bir ortamda büyümüþtür. Anne Fransýz dilini bilir ve konuþur. Dedesi Arapça ve Farsça bilir konuþur þiirler makaleler yazardýr. O hizmetkarlardan Anadolu masal ve türkülerini dinlemeyi severdi.

Nazým Hikmet ilk þiirini 1915’te 13 yaþýnda yazmýþtýr. Nazým Hikmet in ilk þiiri sadece ses taklitlerinden oluþmaktadýr. Aruz deðildir hece de deðildir. Serbest þiiri hiç bilmemektedir. Bana göre ilk þiir sadece bir Osmanlýca taklididir.

“Yangýn”

“Yanýyor yanýyor
Müthiþ tarakkalar
Çekiyor aðuþuna bu avdi beþer
Haneler, fakirler, yetimler…”

Nazým Hikmet in bu “tarakka” kelimesini o an nereden taþýdýðý tartýþma konusudur. Þemseddin Sami eserinde bu kelimeden bahsetmez. Vaha Nureddin ise “Bu Dünyadan Nazým Geçti” dalý kitabýnda Redhouse’da “tarakka” ya baktýðýný ve Ýngilizce “trakka” kelimesinden geldiðini iddia eder ama yanýlmaktadýr. Türk Edebiyatý araþtýrmacýsý Kerim Sadi’nin “Nazým Hikmet’in Ýlk Þiirleri” adlý eserinde bahsettiði gibi “tarakka” “ter’ak” “çatýrtý” “gümbürtü” manasýnda kullandýðýný düþünüyorum. Bu þiirin diðer mýsralarýna ulaþmak için gayret sarf etmeme raðmen ulaþamadým. Sonra Nazým Hikmet’inde diðer mýsralarý hatýrlamadýðý kaydýna rastlayýnca aramaktan vazgeçtim.



Yarýn; Nazým Hikmet’in hatýrlamýyorum dediði ikinci þiiri ve Mehmet Emin Yurdakul ve Yahya Kemal’in öðrecisi oluþu






Bekir K Ahýskalý
1 Aralýk 2008
Törelere Ýsyan Eden Adam Nazým-1