Hukuk gündelik hayatý belirlemede insanlarýn birçoðu için halen çok önemli. Ama yirminci yüzyýlýn sonlarýnda internetin hýzla geliþmeye baþlamasýndan itibaren sürekli hukuk dýþý alanlar oluþuyor ve hukuk o alanlarý yeniden denetimi altýna almaya çalýþýyor. Bu sarmalýn galibi hiçbir zaman tam belli deðil.

Sanal mevcudiyet de kimi zaman hukukun sýnýrlarý içinde kalýrken, kimi zaman hukukun henüz varlýðýndan bile haberdar olmadýðý mekanlarda dolaþýyor.

Bu durumda kiþiler arasý sözleþmeler ya da çeþitli yetenek gruplarýnýn kendi içlerinde geçerli kabul ettiði kurallar hüküm sürmeye baþlýyor. Eski zamanlardan bir sokak çetesinin kendi kanununu uygulamasý gibi!

Mesela her ikisi de sanal mevcudiyet yeteneðine sahip iki insanýn evliliðini düþünün. Bu evliliklerin bir kýsmý sadece fiziksel dünya düzleminde sýnýrlý kalýyor, ama pek çoðunda taraflar sanal mevcudiyetlerini de baðlayacak þekilde aralarýnda anlaþýyorlar. Bu durumda taraflar birbirlerine sanal mevcudiyetleriyle ilgili anlýk verilere abone olma yetkisi veriyorlar. Böylelikle eþinizin fiziksel katman yaný sýra yeteneði kapsamýnda kontrol altýnda tutabildiði diðer tüm sanal mevcudiyetlerinin de nerede ne yapýyor olduðuyla ilgili bilgi sahibi olabiliyorsunuz. Sanal katmanlardan birinde olan bir sorunu geleneksel hukukun yorumlamasý ve sonucu baðlayacak bir hüküm vermesi mümkün olmadýðýndan taraflar arasýnda ya da güvendikleri bir hakemin desteðiyle kararlarýn verilmesi gerekiyor.

Ýþ dünyasý sanal mevcudiyetin etkilerinin en derin ve hararetle tartýþýldýðý bir alan. Geçmiþ dönem borsalarýndaki “insider trading” hikayelerini çocuk oyuncaðýna dönüþtürecek nitelikte iþler dönüyor. Çeþitli seviyelerdeki mevcudiyetlerini yaptýklarý sözleþmelerin ve kurduklarý iþlerin geleceðini etkileyecek mekanlara ve olaylara baðlayabilen üstün yetenekli insanlar büyük kazançlar saðlýyorlar. Sanal mevcudiyet yeteneðine sahip olmayan insanlar, sayýsal olarak çok daha fazla olmalarýndan güç alarak, zorlanarak da olsa finansal baþarýlar saðlayabiliyorlar. Ancak bir sektöre sanal mevcudiyet avantajlarýný çok iyi kullanan bir giriþimci girdiði anda dünyalar yýkýlýp yeniden kurulmaya baþlýyor.

Vadeli kahve iþlemleri yapan bir giriþimci düþünün: Sanal mevcudiyetlerinden birini dünyanýn önemli kahve plantasyonlarýnýn durum ve geliþimini takibe baðlamýþ. Bir baþka sanal mevcudiyeti istediði zaman dilimlerinde fiyatýn istediði gibi hareket etmesi için spekülatif olaylar oluþturmakla meþgul. Baþka birkaç sanal mevcudiyeti ise, piyasayý etkileme potansiyeline sahip diðer oyuncularý takip ediyor. Hiçbir karmaþýk iþe giriþmeden sadece yasal sýnýrlar içinde alým satýmlar yapýyor gözüken bu giriþimci, sanal mevcudiyetleri sayesinde –kendisi kadar ya da daha diþli bir baþka oyuncu piyasaya girmezse- piyasaya görece kýsa bir sürede hakim hale gelecektir.

Suç dünyasý ve suçlular hukukçulardan çok daha ýsrarlý olarak sanal mevcudiyetin peþindeler. Bir kere sanal mevcudiyet yetenekleri kazanmaya baþlayan bir suçluyu parmaklýklar ardýna koymak katlarca kez zorlaþýyor. Üstelik parmaklýklar ardýna koymak böyle bir suçlunun suç faaliyetlerini ortadan kaldýrmak için yeterli olmayabiliyor. Tüm sanal mevcudiyet baðlantýlarýný da ortadan kaldýrmak gerekiyor. Sanal mevcudiyet yeteneklerine sahip suçlularýn tutulduðu özel hapishanelerde sadece fiziksel bir karantina yok, ayný zamanda küresel aða baðlanmayý saðlayacak tüm araçlar da engelleniyor. Havadaki her türlü dalgadan ve her türlü baðlantý aracýndan steril bir ortam. Böyle ortamlarý sürekli ayakta tutmanýn maliyeti ise bir hayli yüksek.

Neyse ki, zamanla suç dünyasýnýn sanal mevcudiyetle flörtüne karþý koymanýn daha etkin yöntemleri bulunur oldu. En ucuz, kolay uygulanabilir ve yönetilebilir yöntem, sanal mevcudiyet yeteneði edinme sürecinde olan insanlarý denetim altýnda tutmak ve bu yetenek edinme sürecini bir sertifikasyona baðlamak. Beyin gibi hassas bir yapý üzerinde uzun süren bir dönüþüm programý uygulanmasý gerektiði ve bu süreç içinde destek alýnmasý zorunlu olduðu için, suç kaydý olan ya da suça meyli çok yüksek olan kiþilerin engellenmesi mümkün olabiliyor.

(2054'te yaþayan Kamil Asma'nýn dilinden, Yazar: Mustafa Acungil)