KUTADGU BİLİG/ Yusuf Has Hacip-11.yy
I.Bölüm
Kutadgu Bilig İslam Uygarlığı etkisinde gelişen Türk edebiyatının ilk yazılı ürünüdür.11. yy.da, devrin önemli yazar ve şairlerinden Balasagunlu Yusuf Has Hacip tarafından yazılan bu eser, didaktik bir siyasetnâme niteliğindedir.
Kutadgu Bilig, mutluluk veren bilgi anlamına gelir. Eflatunun Devlet, Kanunlar ya da Yasama Bilimi; Aristonun ise Politika ve Ana Yasalar adlı eserlerinin etkisi altında olan Farabî ve İbn-i Sinayı model alan Yusuf Has Hacip, eserini 1069 yılında tamamlayarak Hakan Tavgaç Buğra Kara Hana sundu.
Balasagunlu Yusuf, yasa ve yönetim alanında eserini yazarken eski Türk geleneklerine sıkı sıkıya bağlanmıştır.Eserde bol bol Türk atasözlerine, bilge sözlerine rastlanır:
Aklın süsü dildir, dilin süsü söz
İnsanın süsü yüzdür, yüzün süsü de göz
Soylu biri ölse dahi soyu kalır
Akılsız ve bilgisiz kimse kendini yükseltemez
Ey kuta kavuşmuş olan kimse , geçici kuta güvenme
Ey ün kazanmış olan kimse kuta inanma
Tanrı fazlı ile büyür insan
Dileğine kavuşur, günden güne düzelir işi
İnsan kızarsa bilgisiz duruma düşer
Eğer öfke gelirse o onu akılsıza çevirir.
Kut gelir , onu tutmasını bilmezsen gider
Mal verir, yemesini bilmezsen,alır
Bilgenin sözü bilgisiz için göz olur
Şarap içme, zinaya yaklaşma, dikkatli ol
Bu ikisi insana fakirlik elbisesi giydirir
Halk için begin çok seçkin olması gerek
Gönlü, dili dürüst, huyunun da seçkin olması gerek..
85 babdan oluşan eser 6520 beyitten oluşmuş,faûlün/faûlün/faûlün/ faûl kalıbıyla yazılmıştır. Kutadgu Biligde aruzla yazılmış bölümlerin dışında heceyle yazılmış, dörtlük nazım birimiyle milli şiir anlayışımıza uygun bölümlere de rastlanır. Eserin Viyana, Kahire ve Fergana nüshaları bulunmaktadır.
Eserin I.Bölümü
Eskiden Kün-Togdı (gün doğdu)adında bir bey vardı. Kendisi doğru yasa adamı olduğu için ve bilgili adamları koruduğu için ülkesi, gerek adalet, gerek ahlak, gerekse geçim standartları bakımından çok iyi idi.Beyin bir veziri olmadığı için, bir yardımcıya ihtiyacı vardı.Ay-Toldı (dolunay) genç, zeki ve bilgili bir insandı. Uzun yollar aşarak Kün-Togdunun yanına gelip onun veziri olmayı başardı. Daha sonra Ay-Toldı yaşlandı, hastalandı, durumu ağırlaşınca oğlu Ögdilmişi (övülmüş) çağırdı ve ona şu nasihatları verdi:
Gönlünü, dilini iyi tut, Tanrıya tapın
Savsama, yarınki işini düzenle
Bütün iyilik ve kötülükleri Tanrı hükmü bil
Tanrıya inan onun kulu ol
Ne gibi gerekliğin varsa ondan dile
Ondan başka seninle olacak güç yoktur
Ne olursa olsun buyruklarını dinle
Tanrı senin ödülünü verir bugün de yarın da
Davranışların doğru olsun, kendini yanıltma
Gönlünü, dilini alçak tut, sözünü abartma
Kendini ateşe atma bu dünya için
Kimseden bir şey alma gücünü zorlayarak
Hangi işte olsa onu uz dille karşıla
Uz dille karşılarsan, saadet sana bağlanır
Devamı var
] ]
