Þu fani dünyaya ýsmarlama bir insan olarak gelen Evliya Çelebi'nin daha ana rahmine düþmeden ne olacaðý hakkýnda meydana gelen hadiselere baktýðýmýzda böyle bir insan olacaðýný hemen sezebiliriz aslýnda..

Nasýl mý?

Efendim Çelebi'nin babasý, Dergâh-ý Âli Kuyumcubaþýsý Derviþ Zýllî Mehmet Aða, ileri bir yaþta Sultan Ahmed Han tarafýndan evlendirilmiþ ve padiþahýn “Koca Aða, ihtiyar oldun, ama inþallah bu kýzdan melek gibi cihan süsü bir oðlun olur.” duasýna mazhar olmuþtur. O sýrada mecliste bulunan Aziz Mahmud Hüdai Hazretleri de “Bu yakýn inþallah ruh bulur ve bir akýllý ve olgun erkek evladýn olur inþallahu rahman.” diye dua etmiþtir. Ýlerleyen yýllarda Evliya Çelebi’nin ayný zamanda eðitim alacaðý ve öðretmeni olacak Evliya Mehmed Efendi ise; “Ýnþallah biz okutup terbiye ederiz.” deyip, keramet ehli bir zat olduðundan þüphe býrakmayacaktýr..

Evet, 9 ay 10 gün sonra Evliyamýz dünyaya gözlerini açmýþtýr artýk. Bundan sonra meydana gelen hadiseler hiç bir Allah’ýn kuluna nasip olmayacak harikalarla doludur. Evliya Çelebi doðunca Sunullah Efendi kulaðýna ezan okumuþ, Mevlevi Þeyhi Ýsmail Efendi akika kurbanýný kesmiþ, Kasýmpaþa Mevlevihânesi Þeyhi Divanî Abdi Dede Hazretleri mübarek aðzýndan bir ekmek parçasý çýkarýp “Fukara lokmasýyla büyüsün.” diyerek aðzýna ilk lokmayý koymuþ, Gisûdar Mehmet Efendi de ihsanda bulunup “Çok gazada bulunup derviþlikte post sahibi olsun ve gençliðinde bir þeyden korkmayýp, kumda oynayup ayaðýna çöp batmasýn.” diye dua etmiþtir. Yenikapý Mevlevihanesi Þeyhi Doðanî Dede ise Evliya’yý kucaðýna alarak þöyle bir havaya atýp, “Bu oðlan bu cihanda bizim uçurmamýz olsun.” diye dua buyurmuþtur. Bundan sonrasý Evliya Çelebi için gerçekten bir uçuþ olmuþtur…

Tüm bu Allah dostlarýnýn duasýnýn akýbetinden herhangi bir þüphe duymaya lüzum yok. Çünkü onun talihi, Evliya’nýn yolunda ayaðýna diken batmasýna bile müsaade etmemiþ, henüz 30’lu yaþlarýnda Ýki Cihan Serveri adýna kurban olduðum Hz. Peygamber’den ruhsat aldýktan sonra dünyayý adýmlamaya baþlamýþ ve çoðu resmi görevlerle 51 yýl boyunca seyyahlýk ederek dünyayý karýþ karýþ gezmiþ ve bizlere muhteþem bir Seyahatname miras býrakmýþtýr. Babasýnýn, seyahate çýkacaðýný öðrenince ona ‘bir günlük tutmasýný’ söylediðini hatta ‘Seyahatname’ adýný salýk verdiðini öðrenince, Evliya’nýn hakikaten dünyaya bir eser býrakmak için geldiðine zerre kadar þüphesi kalmýyor insanýn…

Evliya’nýn 2022 þubat ayýnda 412. doðum gününü kutlayacaðýz. Ama, fakat ve lakin henüz çoðumuz, neyi kutladýðýmýzýn farkýnda bile deðiliz aslýnda. Örneðin, dünya çapýndaki Evliya Çelebi araþtýrmacýsý Robert Dankoff, Seyahatname’yi “bir edebiyat anýtý” olarak nitelendirir ki, eksiði var, fazlasý yoktur. Yapýlan birçok bilimsel çalýþmalarda, Çelebi’nin eserinin, çaðýnýn çok ötesinde yüksek bir kýymete sahip olduðunu ve tarih, þehircilik, sanat, folklor, dilbilim, sosyoloji, edebiyat gibi sayýsýz disipline kaynaklýk ettiðini de ortaya koyuyor. Bunlar bir yana Seyahatname, gerçekten benzersiz bir edebi eserdir ve Dankoff’un deyiþiyle; “Osmanlý zihninin içeriden mümkün olan en iyi fotoðrafýný saðlar.” sözüyle bu durum resmen tescillenir.

Evet, karþýmýzda, çaðýnýn çok ilerisinde bir duyuþ ve seziþe sahip, ufku açýk, aydýn, üslup sahibi bir yazar var. Ortaya koyduðu metin, bize adeta çaðdaþ bir yazarýn da portresini çiziyor. Açýkçasý bu portre, bugün onu yeni tanýyan okurlarý þaþýrtýyor. Ayrýntýlarý tasvir yeteneði, sözünün kývraklýðý, üslubunun renkliliði, þakacý tabiatý, neredeyse çaðdaþ birçok romancýya bile taþ çýkartýr niteliðinde.

Evliya Çelebi, bugünün yazarlarýna 412 yýl öncesinden çok manidar dersler veriyor. Kaynaðýnýn daima Batýlý türler ve ustalar olduðunu söyleyegelen çaðdaþ yazarlarýn Evliya’dan alacaðý hiç mi bir þey yok? Elbette var. Hatta: kimi edebi türlerin, örneðin benim de çok sevdiðim “deneme” türünün en güzel örneklerini Evliya’nýn Seyahatname’sinde rahatlýkla bulabiliriz. Deneme, eðer Salah Birsel’in dediði gibi “eðlen, gör, iþit yöntemi” ise bu yöntemin dünya yüzündeki atasý hiç kuþkusuz Evliya’dan baþkasý olamaz. Yani eserleri okuyunca bize þehirleri, o þehirlerde yetiþen meyveleri, hayvanlarý, kadýnlarýn güzelliðini, erkeklerin çirkinliðini, havanýn hoþluðunu, sularýn soðukluðunu, yemeklerin lezzetini, ordularý, savaþlarý, atlarýn nalýndan çýkan kývýlcýmlarý, havada donup kalan bulutlarý haber veren ve bunlarý benzersiz, þenlikli bir dille anlatan o deðil midir? Bütün bunlar, sýnýrsýz bir hayal gücü ile birleþip usturuplu, zengin bir dille anlatýlýrsa karþýmýza eline kimsenin su dökemeyeceði bir denemeci çýkar. Ben, Seyahatname’yi liseli yýllarýmdan beri okudum. Ama bu gözle okumama vesile olan kýymetli mesai arkadaþým Murat abinin sayesinde tekrar okuyunca pek çok bölümde su katýlmamýþ deneme metinleriyle karþýlaþtým desem yeridir. Yapý Kredi Yayýnlarýndan Seyahatname’nin günümüz Türkçesine çevrilmiþ 7. cildini bir mezatta bulup satýn aldým… Ýyi ki almýþým. Gerçekten Evliya, pek çok yazý türünün olduðu gibi edebiyatýmýzda ‘deneme’nin de atasýdýr demek için bu denemeyi yazmaya karar verdim.. Biz denemecilere taaa 412 yýl önce muhteþem bir kaynak býrakan Evliya Çelebi’den Allah ebeden ve daimen razý olsun..

Kalýn saðlýcakla…