Okuyanlar bilirler; küreselçölleþme konusuyla ilgili yazdýðým yazýmda çölleþmenin giderek artacaðýný, yaðýþ miktarlarýnýn düþeceðini, su kýtlýðýnýn kapýda olduðunu yazmýþtým.Bu yazýmda kapýdaki su kýtlýðýnýn ne gibi sonuçlara gebe olabileceðini elimden geldiðince anlatmak istiyorum.
Kuvvetle muhtemel çoðunuz Türkiye'nin su açýsýndan zengin ( çünkü üç yaný denizlerle çevrili ve akarsularla örülü ) bir ülke olduðunu düþünüyorsunuzdur.Oysaki bu koca bir yalan.Hatta kuyruklu yalan.Þöyleki; uluslararasý su komisyonunun kriterlerine göre bir ülkenin su zengini sayýlabilmesi için kiþi baþýna düþen yýllýk su miktarý 10.000 m3 olmalýdýr.Peki öyle mi?Deðil.Türkiye'de kiþi baþýna düþen yýllýk su miktarý 1531 m3'tür.Aradaki farkýn farkýnda olmamak mümkün mü?Aslýnda Türkiye su zengini deðildir demek bile yeterli deðil, su fakiri demek lazým.
Þimdi diyeceksiniz ki, bizim üç yanýmýz deniz ve onlarca akarsuyumuz var.Nasýl olur da su fakiri oluruz?Öyleyiz iþte!Yalan mý söylüyoruz!...Sayýn Süleyman Demirel iktidarda olsaydý muhtemelen þöyle derdi; " Suyunuz vardý da , biz mi içtik?"
Ancak dikkat edilmesi gereken nokta þu ki; suyun varlýðý deðil, akýlcý kullanýlmasý önemli.
Türkiye sýnýr komþularýndan daha yüksek bir rakýma sahip.Onlar ovaysa biz onlara göre yaylayýz.Dolayýsýyla ülkemizde doðan sular çoðunlukla bizde kalmýyor, akýp gidiyor baþka ülkelere.Sýnýr aþan sulara sahibiz.Bu iyi bir þey mi pekii?Bence deðil.Neden? Çünkü adamlara su verdiðimiz yetmiyor, bir de konuyla ilgili baþ aðrýsý çekiyoruz.Nasýl mý?
Sýnýr aþan sularýmýzdan en önemlileri Fýrat ve Dicle...Suriye ve Irak ile zaman zaman gerginliðe varan sürtüþmelere neden olan iki nehir.Fýrat 2800 km'lik akarsu yataðýnýn 971 km' sini Türkiye sýnýrlarý içinde akýyor.Toplam uzunluðunun yaklaþýk 1/3'ü yani.Fýrat Türkiye sýnýrlarý içinde Murat Suyu, Karasu, Kahta Çayý, Tohma Çayý,Göksu, Nizip, sacýr Suyu ile beslenir ve Suriye topraklarýna girer.Burada ise yine Türkiye'den doðan Belh Suyu ve Habur Çayý ile birleþerek çoðalýr, beslenir ve Irak'a girer.Irak'ta da Dicle ile birleþir ve Þattül Arap denilen yerde Basra Körfezi'ne dökülür.Fýrat nehri sularýnýn %89'u Türkiye kaynaklýdýr.Buna raðmen Türkiye Fýrat'ýn sularýnýn yalnýzca % 35'ini kullanmaktadýr.Türkiye Fýrat için yukarý çýðýr ülkesidir, yani suyun kaynaklandýðý ülke.Suriye ve Irak ise Aþaðý çýðýr ülkesi, suyu kullanan ülke ve suyun sonlandýðý ülke.
Dicle; Türkiye'de Maden, Dipni, Deve Geçidi, Ambar, Göksu, Aþaðý Hanik,Kuruçay, Batman, Garzan,Botan ile beslenerek Cizre'den Irak topraklarýna girer ve burada Yine Türkiye'den gelen Zap Suyu ve Ýran'dan gelen Küçük Zap ve Diyale sularýyla birleþerek büyür.Sonra da Fýrat'la birleþir.Dicle'nin %51'i Türkiye'den, %39'u Irak'tan, %10'u da Ýran'dan beslenir.Yani Dicle'nin sularýnýn da yarýsýndan fazlasý Türkiye'den kaynaklanýr.Peki yarýsýný kullanmakta mýdýr?Hayýr. Neden ? Çünkü Fýrat ve Dicle sýnýr aþan sular olduðu için kontrolü bizim elimizde deðildir.Kontrolünü býrakýn kullanýrken büyük söz sahibi bile deðiliz.Örneðin ikili anlaþmalara göre Suriye'ye 500 m3 su býrakmak zorundayýz.Suyun miktarý azalsa da aþaðý çýðýr ülkesine býrakacaðýn suyun miktarý deðiþmiyor.(Geçen yýl Ýran ikili anlaþmalara raðmen boru hattýný kapatýp, benim bile ihtiyacýmý karþýlamýyor demiþti.Kimse de çýkýp nasýl olur.Ýkili anlaþmalara göre, boru hattýný kapatamazsýn dememiþti.)Türkiye Büyük kýsmýný oluþturduðu bu nehirlerin üzerinde yapacaðý yatýrýmlar konusunda bile diðer ülkelere bilgi vermek, onay almak durumunda kalmaktadýr.Her iki sýnýr komþumuz da sularýn kullanýlmasý konusunda bariz olumsuz tutum içerisindedirler.Örneðin Suriye: Fýrat ve Dicle ile verilen su miktarýnýn artýrýlmasýný talep etmekte ancak bedel vermek zahmetine girmek istememektedir.Asi nehri de Amik ovasýný sulayan ve Suriye'de doðup Türkiye'de denize dökülen bir nehirdir.Suriye Asi üzerindeki kullaným hakkýndan sonuna kadar istifade etmekte ve Türkiye'ye neredeyse hiç su býrakmamaktadýr.Peki, neden kimse Sen Asi'den su vermezsen ben de sana Fýrat ve Dicle'den su vermem diyememektedir.Ben bilmiyorum.Biliyorsanýz siz söyleyin.
Irak Dicle ve Fýrat'ýn birleþtiði yerde GAP benzeri bir proje uygulamýþtýr.Onay almýþ mýdýr? Hayýr.Dicle'ye sulama kanallarý yapmýþtýr.Onay almýþ mýdýr? Hayýr.
Pekii bu ülkeler bu kadar pervasýz tutum takýnýrken sýrtlarýný nereye dayýyorlar, kimlerden destek alýyorlar acaba?Fýrat ve Dicle Basra Körfezine akarak deniz suyunu tatlý suyla beslemektedir.Basra Körfezi'ne kýyýsý olan ülkeler ise buraya kurduklarý tesisler sayesinde deniz suyunu arýtýp içme suyu olarak kullanmaktadýrlar.Deniz suyunu arýtýp kullanmak zaten pahalý br iþlemdir.Hele bir de tatlý sularý kesilirse bu arýtma iþlemi daha da içinden çýkýlmaz bir hale gelecektir.Bu durumda Türkiye bu iki nehrin sularýný keserse Suriye ve Irak diðer Arap ülkelerini arkalarýna alacaklarýný düþünüyorlardýr.Muhtemelen yanýlmýyorlardýr da.Tarih bu konuda bize Araplara güvenilmeyeceðini öðretmiþtir