Ekosistemdeki canlý populasyonunun en önemli öðesi olarak nitelendirilen insan populasyonunun aþýrý artmasý sonucu ekosistem üzerinde olumsuz etkiler de artmýþtýr (halen 6 milyar olan dünya nüfusu her gün 250.000, her yýl 93 milyon kiþi artmaktadýr). Ýnsan populasyonun geometrik olarak artmasý buna mukabil, insanlarýn kullandýklarý doðal kaynaklarýnsa, artmasý þöyle dursun, bilinçsiz ve dikkatsizce sarf edildilmesinden dolayý günden güne azalmasý gözlenmektedir. Thomas Maltus’un aç tavuklara nasýl yem altýldýðýnda hurra hücüm etmesi gibi, 70’li yýllarda insanlarýn bir dilim ekmek için birbirlerini öldürme eðilimine girecek beklentisine sokmasý oldukça ilginçtir. Ancak gýda ürünlerinin artýmý teknolojinin de etkisiyle aritmetik boyutta gerçekleþmiþtir. Sonunda Maltus yanýlmýþtýr. Bu beklentiye düþenler de hayal kýrýklýðýna uðramýþtýr.
Ancak bu durumun gelecekte gerçekleþmeyeceði anlamýna gelmez. Yaþam koþullarýndaki iyileþme, beraberinde yeryüzündeki flora ve fauna üzerinde tür ve çeþitlilik baskýsýna, toprak su kalitesinin düþmesine, oksijen, karbondioksit, azot dengelerinin deðiþmesine, atmosferi koruyan ozon tabakasýnýn tahribatýna, küresel ýsýnmaya neden olmasýna yol açmýþtýr. Kýyamet senoryolarý diye nitelendirilen bu þeklindeki deðiþim örneklerini çoðaltmak mümkündür. Velhasýl yaþlý dünya, ölüm yataðýnda artan çevre sorunlarýyla ile karþý karþýya kalarak hastalýðýný daha da arttýrmýþtýr.
Hastalýk diye nitelendirilen bu deðiþimler Amerika Birleþik Devletleri’nde ve Avrupa'da doðaya ve doðanýn korunmasýna yönelik bilinçlenmeleri ortaya çýkarmýþtýr. Çevre Eðitim kavramýnýn 19. yüzyýlýn ikinci yarýsýnda ortaya çýkmasýna zemin oluþturmuþtur. Sanayi Ýnkýlabýnýn bir sonucu olarak artan doða tahribatýna karþý Ýngiltere’de 1865'de Yeþilliðin Ve Ortak Mallarýn Korunmasý amacýyla bir dernek kurulmuþtur. Amerika Birleþik Devletleri'nde de, Sierra Club, Audobon Society gibi çevreyle ilgili gönüllü kuruluþlarýn ortaya çýkýþý ayný döneme rastlamýþtýr. Bu kuruluþlar o dönemde ormanlarý, bitki ve hayvan türlerini korumak amacýyla milyonlarca insaný bir araya toplayabilmiþlerdir. Kirliliðin ve çeþitli türlerin tahribatýný önlemek üzere baþlatýlan ilk kampanyalar da bu döneme rastlamaktadýr. Kimya endüstrisini etkileyen ilk yasa Ýngiltere’de 1863'de yürürlüðe girmiþtir. Bu aktiviteler çevre eðitiminde önemli yapý taþlarý olmuþtur. Ayný süreçte Türkiye’de 21 Aðustos 1991 tarih ve 20967 sayýlý Resmi Gazete ile Çevre Bakanlýðý kurulmuþtur. Ancak Çevre akanlýðýnýn ömrü oldukça kýs olmuþtur. Bu bakanlýk görev ve yetkileri 2003 yýlýnda Orman Bakanlýðý ile birleþtirilmesiyle lav edlmiþtir. Kýsacasý Çeve ile ilgili vakýflar, dernekler hatta bakanlýklar bile kapatýlmaktadýr. Fakat batýda “birey ne kadar çok sosyal kuruma, derneðe, siyasi partiye, klübe, tarikata üyeyse o kadar sosyaldir” anlayýþý mevcuttur. Ýþ baþvurularýnda tercih nedenidir. Ülkemizde ise on ar yýllýk süreçte yaþanan askeri darbeler yada benzeri kontrol ve baskýlar ile ortaya çýkan denetleme rejimleri nedeniyle ülkemizin sivil toplum kuruluþlarý oldukça fazla zarar görmüþtür. Bireyler bunun sonucunda bu tür oluþumlardan adeta kaçar olmuþturlar. Yada çevreci derneklerden siyasi iradenin yanýnda yer alan ve onun desteðindeki derneklere üye olabilmiþlerdir. Ki bu dernekler yanlýþta yapsalar kabul edilir olmuþtur. Örneðin asýl hedefi orman ve bitki örtüsünü korumak iken; amacýna ters düþen bir çok aktivitelerde de bulunmuþlardýr. Örneðin Basýný da meþgul eden Ýstanbul’un akciðerleri sayýlan ormanlarýn özel bir üniversite yapýmý için kesilmesine amaç eðitimse kabul edilir yaklaþýmlarý bu çevreci derneklerin geçekçiliði hakkýnda belleklerde büyük izler býrakýlmýþtýr. Küçük çevreci derneklerin etkinlikleri ise eleþtirilmiþtir. Örneðin Munzur Vadisinin doðallýðýnýn korunmasý ve bir dizi barajlarýn yapýlmasýnýn engellenmesi giriþimleri ülke kalkýnmasýný önleyici aktiviteler þeklinde deðerlendirilmiþtir. Hatta bu tür sivil toplum kuruluþlarýnýn yasadýþý kabul edilmesi ise tam bir paradox niteliðindedir. Bu yüzdendir ki bu tür davranýþlardan yaygýn eðitimin bir diðer kolu sivil toplum örgütleri oldukça olumsuz etkilenmiþtir. Oysa batýlý sivil toplum örgütleri tüm dünyanýn ortak kullaným alanlarýnýn uzayýn, okyanuslarýn, Antartika’nýn korunmasýna yönelik eylem ve planlar geliþtirmektedirler. Malumdur ki okyanuslar, kutuplar tüm dünyanýndýr ve dünyanýn içinde yaþayan Türkiye’nindir de ayný zamanda. Oysa global bakýþtan yoksun eðitimsiz uluslar yýllarca sürecek basit iç siyasi çekiþmeler ile oyalanýp durduklarýdan bundan habersizdirler. Yeterli çevre eðitimi alan bireyler bana ne dünyanýn öbür köþesinde olan olaydan diyemezler. Ýçinde seyahat ettiðimiz dünya gemisi delindiði yerden su alýr ama sadece delindiði yer batmaz. Örneðin 1991 Yýlýnda Filipinler de Pinatuba Yanardaðýnýn etkin hale geçmesiyle Atmosfere býraktýðý toz, kül, lav parçacýklarý, partiküller madde, çeþitli gazlar, pus vb. etkisiyle 1 yýl süreyle sadece Filipinler etkilenmemiþ tüm dünyanýn sýcaklýðýný 1 oC düþmüþtür (Bilim Teknik,2000;s.46).
Bilindiði gibi dünya ülkeleri geliþmiþlik düzeyi kaðýt ve ham demir çelik tüketimiyle ölçülür. Yoksa en iyi araç, en son teknolojik materyal kullanýmý ile ölçülmez. Eðer öyle olsaydý Birleþik Arap Emirliði dünyanýn en geliþmiþ ülkesi olurdu. Kaðýt tüketimi okumayý ve eðitimi yansýttýðýndan önemlidir. Geliþmiþ ülke bireyleri trende, otobüste, yürürken, yatarken, tatildeyken vb sürekli okumaktadýrlar. Geliþmiþ ülkelerde çok satanlar (best seller) listesi mevcuttur. Bu toplumlara bu tür kitaplar yön vermektedir. Bize gelince okuma olgusu yerini bakmaya býrakmýþ günde en az 2-3 saat bakan bireyler yarým saat dahi okumamaktadýrlar. Hatta gazeteler bile okumak için deðildir. Okunacak yer bulmak çok az olduðundan bunun bir yansýmasý olarak bol resimli gazeteler istenirken gazetenize bakabilirmiyim diye istenir olmuþtur. Bizde en çok satanlarýn yerini en çok izlenenler almýþtýr. Toplumumuz üzerinde kitabýn deðil televizyonlarýn etkisi mevcuttur. Bunun en güzel örneði tek kanallý televizyon döneminde Belene Kampý dizisi ile test edilmiþtir. Halk Bulgaristan’a karþý savaþ çýksa da savaþýp dersini versek diyecek boyutta düþüncelere ulaþmýþtýr. Sonuç olarak geliþmesini tamamlamamýþ ülkelerde “best seller-en çok satanlar” yerine; top ten, reyting, en çok izlenenler kavramý ile oyalanýr olmuþlardýr.
“Oku” kavramý geliþmiþ ülke bireylerini etkilemiþtir. Evde, iþte, okulda, yemekte hatta tatilde (yüzerken dahi okuma eðilimi mevcut olup; ancak ýslanma beklentisiyle kitaba saygýlarýnýn gereði okuma molasý vermektedirler.) Bu ülkelerde yazýlý eserler týpký Türkiye’deki TV’lerin etkisini göstermektedir. Bu eserler dünya da geniþ yanký uyandýrýp yönlendirici etkiler yapmýþtýrlar.Örneðin; Almanya’da 1897 yýlýnda Frederich Ratzel’in yazmýþ olduðu “Politische Geographie Oder die Geographie Der Staaten Verkehrs Und Des Krieges (Politik Coðrafya veya Devletler, Münakalat ve Harb Coðrafyasý” adlý eser Adolf Hitler üzerinde büyük etki yapmýþtýr. Bu eserin Hitlerin dünya hakimiyeti politikasýna giriþimine zemin oluþturduðu ifade edilmektedir (Doðanay,1993;s.24).

Okuyan Uluslar arasý toplumlarda 21 yüzyýlda en popülaritesi yüksek akýmý çevre ve insan haklarý kavramý olmuþtur. Bu günkü manada Çevre bilincinin oluþmasýnda etkili olan, bu süreçte önemli basamak tahtasý diye nitelendirilen eserlerden en önemlileri ise þunlardýr.
Sessiz Bahar (Silent Spring)
Rachel CARSON tarafýndan 1962 yýlýnda yayýnlanmýþtýr (Carson R. 1994). Yayýnlanmasýyla birlikte, kirlenmeyle ilgili toplumsal bilincin oluþumunun hýzlanmýþtýr. Kitap genel olarak kimyasal pestisidlerin çevrede sýnýrsýz biçimde artarak hayvan türlerini ve insan saðlýðým tehdit eder düzeye ulaþtýðýný vurgulamaktaydý. Kitabýn yayýnlanmasýyla birlikte, çevrenin kirleticileri absorbe edecek sýnýrsýz bir kapasiteye sahip olduðu varsayýmý yýkýlmýþ çevrenin de bir taþýma gücü olduðu belirtilmiþtir. Rachel CARSON'ýn kitabý yayýnlandýðý günden itibaren çok-satar hale gelmiþtir. Amerika Birleþik Devletleri Baþkaný Kennedy tarafýndan okunmuþ ve üzerinde büyük etki býrakmýþtýr. Çevreyle ilgili ulusal politikalarýn oluþumunda zemin oluþturmuþtur.
Rachel CARSON'ýn kitabý, özellikle Amerika Birleþik Devletleri'nde çevreyle ilgili toplumsal bilincin geliþimine katkýda bulunmuþtur. CARSON toksikoloji ve ekolojinin bulgularýný bir araya getirerek epidemiolojinin halk tarafýndan anlaþýlmasýný saðlamýþtýr. Kirliliðin býraktýðý olumsuz etkilerin ekosistemler ve insan saðlýðý üzerindeki etkisi anlatýlmýþtýr. CARSON'un temel bilimleri halk tarafýndan anlaþýlabilir bir dille ifade edilmiþ olmasý bilimsel bilgi birikimiyle politik karar verme ve harekete geçme sürecinin birleþtirilmesine de katkýda bulunmuþtur.

Nüfus Tahminleri (Essay on Population)
Thomas MALTHUS'un 1798'de yazdýðý "Essay on Population" adlý kitabýndan beri, insanoðlunun bir gün kendi kendini doyurma kapasitesini aþýp aþmayacaðý konusunda tartýþmalar oluþturmuþtur (Hawken P. 1993, s.204). Yeni Maltus’çularýn kitaplarý diye nitelendirilen Ekonomik Büyümenin Sýnýrlarý ve Nüfus Bombasý gibi kitaplar araþtýrma ve bilime dayandýklarý için bu tartýþmalarý alevlendirmiþ ve oldukça kesin iddialar ortaya koymuþlardýr. Bu iddialarýnda dünya nüfusu geometrik doðal kaynaklar ve gýdalarýn aritmetik olarak arttýðýný bunun sonunda 1972-1983 yýllarýnda açlýktan ölümler olacaðý savý ileri sürülmüþtü. Ne yazýk ki Maltus ve taraftarý dünyayý sarsan bu eserlerinde yanýlmýþtýr. Býrakýn açlýktan ölümleri çöpe boþu boþuna giden tonlarca gýda daha da artmýþ. Ýnsanlar daha iyi giyinip daha iyi yiyecek içecek ile yaþamlarýný sürdürür olmuþlardýr. Dünya genelinde hýzla ilerleme görülmüþtür. Belli bölgelerinde görülen açlýðýn gerçek nedeniyse gýda kaynaklarýnýn yetersizliði deðil gýda Kuzey-Güney arasý gelir daðýlýmýndaki adaletsizlik olmuþtur (Brown R.L.,1997, s.175). Bu olgu gelecekte gerçekleþmeyecek demek deðildir.

Küçük Güzeldir ( Small is Beautifull)
1973'de yayýnlanan Fritz SCHUMACHER'in Küçük Güzeldir isimli kitabý da 1970'lerde çevreci akýmlarýn ortaya çýkmasýný hýzlandýran eserlerden biridir (Schumacher F. 1995,s8.10). SCHUMACHER, çaðýmýzýn en önemli yanýlgýlarýndan birinin üretim sorununa çözülmüþ gözüyle bakýlmasý olduðunu ileri sürmekte, gerçekte doðanýn insanlýða saðladýðý sermaye olan doðal kaynaklarýn hýzla tüketilmesi sonucunda üretimin gerileyeceðini ortaya koymuþtur. SCHUMACHER’in eseri Bugünkü dünya genelinde amaçlanan Sürdürülebilir Kalkýnma kavramýnýn oluþmasýna veri tabaný oluþturmuþtur.
SONUÇ VE DEÐERLENDÝRME
1983 yýlýnda Birleþmiþ Milletler tarafýndan dönemin Norveç Baþbakaný olan Gro Harlem BRUNDTLAND'ýn baþkanlýðýnda kurulan Dünya Çevre ve Kalkýnma Komisyonu (World Commission For Environment and Development - WCED) ilk kez Ortak Geleceðimiz Raporu'nda Sürdürülebilir Kalkýnma (Sustainable Devolapment) kavramý geliþtirilmiþtir. Bu kavram gelecek kuþaklarýn kendi ihtiyaçlarýný karþýlayabilmesini tehlikeye sokmaksýzýn bu günkü kuþaklarýn ihtiyaçlarýný karþýlayabilecek kalkýnma modeli olarak tanýmlanýr. Sürdürülebilir kalkýnma için örgün ve yaygýn eðitim önemlidir. Yaygýn eðitim sürecindeki bireylere ormanlarý kesmeyin, avlanma dönemi dýþýnda balýk avlamayýn, havayý kirletici maddelerden kaçýnýn vb… demek amacýna ulaþmasý güç bir eðitimsel güdüleme olacaktýr. Çünkü bu bireyler kaçak kesim ve balýkçýlýktan ziyade harçlýk bulma ve oyun oynama derdinde faaliyetleri olan bireylerdir. Ancak bu eðitim sürecinden sonuç alýnmayacak yaklaþýmý da doðru deðildir. Uzun vadede kalýcý ürün alýnmak isteniyorsa aðaç dikmek en akýlcý çözümdür. Fakat ne yazýk ki bizim aðaçtan ürün alabilecek zamanýmýz maalesef kalmamaktadýr. Çünkü yaygýn eðitim sürecindeki eðitimin mahsulünü almak için bekleme esnasýnda doðal kaynaklarýmýz hýzla tükenecek; bu kez býrakýn kesecek aðaç bulmayý koruma altýna alacak aðacýmýz bile kalmayacaktýr. Onun içindir ki yaygýn eðitim önemlidir. Bu eðitimin en önemli araçlarý da toplumlar üzerinde geniþ etki yapan yazýlý eserlerdir. Ancak þu da bir gerçektir ki bugünkü nüfusumuzun 6 ve yukarý yaþta bulunanlarýnýn %11’i okuma yazma bilmemektedir. Bir okul bitirmeden kendi çabalarý yada askeri hizmetleri esnasýnda okuma yazma öðrenenler ise %23 civarýndadýr. Türkiye’nin bugünkü 68 milyon nüfusu, %0 18 lik nüfus artýþý ve doðal nüfus artýþýndaki düþme göz önüne alýnýrsa 2010 yýlýnda 87 milyona ulaþacaktýr. Bu bakýmdan, Türkiye’nin genç ve eðitim seviyesi düþük toplumuna, popülizmden uzak gerçekçi çevre bilinci kazandýrmak oldukça önemli boyuta ulaþacaktýr.
- KAYNAKÇA -
Bilim Teknik,2000: Küresel Isýnma, Temmuz-2000, Sayý:392, (Çaðlar Sunay), Ankara
Brown R.L.,1997: Dünyanýn Durumu-1996, Tübitak Tema Vakfý Yayýnlarý, Ankara
Carson R. 1994) Sicilent Spring, Re-Printed by Houghon Milfin Co., September 1994, USA
Doðanay H,1993: Coðrafyada Metodoloji, Öðretmen Kitaplarý Dizisi:187, Milli Eðitim Basýmevi, Ýstanbul
Fritz S., 1995: Küçük Güzeldir, 3.Baský, Cep Yayýnlarý, Ýstanbul
Hawken P., 1993: The Ecology of Commerce, A Decrelaration of Sustainnability, happer Bussiness, USA

   

Kötü Ýçerik Bildir
Gerekçe: Okumuþ olduðunuz metnin ÝzEdebiyat Yayýn Ýlkelerine aykýrý içerik barýndýrdýðýný ya da baþka bir sorun içerdiðini düþünüyorsanýz lütfen bize bildirin. Bildiriminiz anonim tutulacaktýr ve en kýsa zamanda editörlerce incelenecektir.

Söyleyeceklerim var! Bu yazýda yazanlara katýlýyor musunuz? Eklemek istediðiniz bir þey var mý? Katýlmadýðýnýz, beðenmediðiniz ya da düzeltilmesi gerekiyor diye düþündüðünüz bilgiler mi içeriyor? Yazýlarý yorumlayabilmek için üye olmalýsýnýz. Neden mi? Ýnanýyoruz ki, yüreklerini ve düþüncelerini çekinmeden okurlarýna açan yazarlarýmýz, yazýlarý hakkýnda fikir yürütenlerle istediklerinde diyaloða geçebilmeliler. Daha önceden kayýt olduysanýz, burayý týklayýn.

 

---

ÝzEdebiyat yazarý olarak seçeceðiniz yazýlarý kendi kiþisel kütüphanenizde sergileyebilirsiniz. Kendi kütüphanenizi oluþturmak için burayý týklayýn.

---