Bizim Kaðýt Mendillerden Önce Mendil Kültürümüz Vardý...
Markette aylýk mutad alýþ veriþimizi yapýyoruz. Haným, kaðýt ürünleri bölümünün önünden geçerken her zamanki gi-bi kaðýt mendillere sarýlýyor. Önceleri kýzýyordum bu hareketine. O da, benim kýzmamýn masraftan kaynaklandýðýný sana-rak kaðýt mendillerin ucuzluðundan bahisle, onlarýn kârlýlýðýný hep savunurdu. Oysa benim kýzgýnlýðým, kaðýt mendilin kaybettirdiði mendil kültürümüz adýnaydý.
Þimdiki çocuklar, ilkokullarda öðretmenleri tarafýndan günlük ve haftalýk temizlik denetimlerinden geçiyor mu, bilmi-yorum. Biz hep geçerdik. Hem de gündelik ve ‘kiþilik’ ütülü mendillerimizle...
Sonra gençlik yýllarý... Yüreðimizden baþlayarak bütün bedenimizi bir baþka titremelere salan kiþiden gelecek oyalý yahut bir kenarý kýrmýzý gül iþlemeli bir beyaz mendilin iþtiyaký...
Kaðýt mendiller; ne anlamlý, deðerli bir hediye, ne bir sargý bezi, ne bir ‘yaðlýk’, ne ... olabilirler. O, sadece mendildir. O, lisanýmýza giren ve çeþitli fonksiyonlarý olan mendilleri karþýlayan “destmâl, peþkir, çevre, mâhrâme (makrame)” isim-lerini alamayacaðý gibi iþlevlerini de karþýlayamaz. O, millî rengimiz mesâbesindeki al rengi alamaz; alsa da gelinlerin baþýna atýldýðýnda iðreti durur. Onu, Þeyhülislâm Bahâî’nin, “dikenin vücudunda açtýðý cefâ yarasýnýn verdiði ýstýraptan oluþan bülbülün gözyaþlarýný silmek için gül gelini eline kýrmýzý mendilini alsýn” anlamlý aþaðýdaki beytinde bir yere koya-mazsýnýz:
Kýrmýzý destmâlini alsa ele arûs-ý gül
Silmeðe eþk-i bülbülü zahm-ý cefâ-yý hârdan
Ya Bâkî’nin, “gül bahçesinde gördüðün kýrmýzý çiçeði bir lâle sanma; üzerindeki çiylerle terlemiþ gibi görünen çi-men, bir al mendil ile yanaðýný sildi” mealindeki beytinde...
Gülþende lâle sanma arak-nâk olup çemen
Bir al destmâl ile sildi yanaðýn
Beyaz rengine raðmen Yahyâ Bey’in, “gökyüzü, o gülen gülü anarak mendilini yüzüne tutup aðlýyor” anlamlý bey-tindeki bulutu karþýlayan mendilin yerini tutabilir mi?
Destmâlini tutup yüzüne felek
Aðlar anýp o verd-i handâný
Dahasý, kaðýt mendilin bir kenarýna Fuzûlî’nin “Gözüm câným efendim sevdiðim devletli sultâným” beytini yazýp biri-ne verebilir veya alabilir misiniz?
Bakýnýz, Sünbülzâde Vehbi de Fuzûlî’nin bu mýsraýna atfen “Ey Vehbî, o güzele elini öpüp halini arz etmek için bu nazmý, bayram mendilinin kenarýna nakþet” anlamlý beytini ne güzel düþürmüþ:
Arz etmeye elin öpüp o þâha Vehbiyâ
Bu nazmý eyle nakþ-ý ser-i destmâl-i ‘ýyd
Bayramlýk mendilden söz etmiþken; bayramda elinizi öpen bir melek yüzlüye bu mendili hediye verebilir misiniz? Ya kenarýnda gül ve çiçek iþlenmiþini?..
Siz, kaðýt mendille, yüreðinizi çarpýntýlara uðratan kiþiye bir mesaj verebilir yahut alabilir misiniz? Bugün için muhal olan bu bildiriþme, mazimizde ayniyle vaki idi. Zira eskiden rengârenk mendillerin gemi flamalarý gibi anlamlarý vardý. Meselâ:
Kýrmýzý mendil: Seni bütün varlýðýmla seviyorum;
Mavi mendil: Kederlerdeyim, çok vefâsýzsýn, sensiz mesut olamam;
Kenarlarý sarý mendil: Birkaç gündür rahatsýzým, çýkamadýðýmýn sebebi budur;
Eflâtun mendil: Yarýn penceremin önünden geçiniz, mektup vereceðim;
Beyaz mendil: Seni delice seviyorum;
Pembe mendil: Bütün ümidim sende;
Kenarlarý pembe mendil: Sensiz yaþayamam;
Mor mendil: Hayatým senindir;
Kenarlarý mor mendil: Çapkýn! Pek hoþuma gidiyorsun;
Fýstýkî mendil: Dikkat et komþular görecek;
Yeþil mendil: Gönderdiðin mektubun cevabýný bekliyorum, ne zaman göndereceksin?
Kenarlarý yeþil mendil: Sana daima sadýk kalacaðýma söz veririm, gibi...
Yaný sýra, mendil gösterilirken ortasýndan tutulmuþsa, “Bu akþam yahut bu gece seni bekliyorum”; karþýlýðýnda da mendil sallanýrsa, “Hay hay, peki” anlamýna gelirmiþ.
Atalarýn, “eþeðini dövemeyen semerini dövermiþ” dedikleri hesap, bu kaðýt mendilleri, mendil kültürümüzü kaybedi-þimizin müsebbibi olarak görüyorum. Ve.. ben inadýna henüz cebimde bir kaðýt mendil paketi taþýmadým. Ve haným.. mendillerimi kar gibi yýkayýp ütülemeyi sürdürüyor hâlâ.