M.NÝHAT MALKOÇ

     Dünyada ve Türkiye’de basýn, iktidarlar devirebilen, yeni iktidarlar kuran, insaný ipe götürebilen ve insaný ipten çekip alabilen, yönetim biçimlerini deðiþtirme kudreti olan çok önemli bir güçtür. Yasama, yürütme ve yargýdan sonra ‘dördüncü kuvvet’ olarak tabir edilen basýn, ilkeleri olan bir meslektir. Gazetecilerin basýn etiðine uygun hareket etmesi çok önemlidir. Eðer bu meslek etik gözetilmeden üstünkörü yapýlýrsa Demokles’in kýlýcýna döner.

     Gazetecilik bir fedakârlýk ve sevda mesleðidir. Rahatça ve kýsa yoldan zengin olmak isteyenler bu alanda barýnamazlar. Çünkü yerel gazetecilik yaparak zengin olan insan göstermek müþküldür. Ülkemizde habercilik hizmeti vermek için deðil de, sýrf ilan, resmi ilan ve reklam geliri elde etmek için kurulmuþ bazý gazeteler de mevcuttur. Fakat bunlarýn sayýsý ciddi miktarda olmadýðý için bahsedilmeye deðmez. Bu kiþiler gazeteciliði bir sevda mesleði olarak görmedikleri için ilan gelirleri düþünce kýsa zamanda pes edip iþlerini býrakmaktadýrlar.

     Ýster yerel, isterse ulusal olsun bütün gazetelerin birinci görevi hadiseler karþýsýnda halký doðru bilgilendirmektir. Gazeteler halkýn sözcüsüdürler. Yerel gazeteler buna ilave olarak kent kültürüne sahip çýkarak kentlilik bilincini ve aidiyet duygusunu beslerler.

     Yerel basýn yazarlarý, yaþadýklarý yörenin meselelerini en iyi bilen ve hakkýyla aksettiren insanlardýr. Çünkü onlar o yörenin bir parçasýdýr. Sýkýntýlarý bizzat yaþayan kiþilerdir. Yaygýn basýndan bir yazarýn sizin ilçenizin, belde veya köyünüzün dertlerini hakkýyla bilmesi ve yansýtmasý zordur. Bu yüzden yerel gazetelere ve gazetecilere her zaman ihtiyaç vardýr. Ulusal basýnýn varlýðý yerel basýnýn varlýðýna engel teþkil etmez, zira farklý kulvardadýrlar. Bu iki alanýn elemanlarýnýn birbiriyle yardýmlaþma içinde çalýþmalarý gerekir.

     Yerel basýn, ulusal basýnýn can damarýdýr. Ulusal basýn bu mümbit kaynaktan beslenmektedir; onun varlýðýyla güç kazanmaktadýr. Þayet yerel basýn olmasaydý Ýstanbul merkezli büyük gazeteler Anadolu’daki haber kaynaklarýndan yoksun kalýrlardý. Bu durumda onlar da Ýstanbul’a sýkýþýp yerel kalýrlardý. Güç þartlarda ayakta kalma savaþý veren Anadolu’daki basýn, ulusal basýnýn bir anlamda mektebidir. Burada usta çýrak iliþkisiyle yetiþenler, bir kýsým gerekçelerle bir zaman sonra ulusal basýnda boy göstermektedir.

     Yerel basýn deyip de geçmeyin. Unutulmamalýdýr ki yerel basýn çok sesliliðin ve demokrasinin teminatý ve sigortasýdýr. Yerel basýnýn küçülmesi, bir anlamda demokrasinin de kan kaybetmesi demektir. Zira yerel basýn yöneten ve yönetilen arasýnda bir köprü vazifesi görmektedir. Kamu hizmetleri yerel yayýn organlarý aracýlýðýyla ilgililere duyurulmakta, bazen de bu hususta tartýþma ve uzlaþma ortamýnýn oluþmasýnda aracý vazifesi görmektedir.

     Medyamýzýn omurgasýný teþkil eden yerel basýný asla küçümsememek lazýmdýr. Zira yerel basýn, bu ülkenin yakýn tarihine damgasýný vurmuþtur. Ýstanbul’un yaygýn basýný, Türkiye’deki ekonomiyi Ýstanbul’dan, siyaseti de Ankara’dan ibaret görme yanýlgýsý içerisindedir. Onlarýn gör(e)mediði Anadolu’yu yerel basýn organlarý gün ýþýðýna çýkarmaktadýr. Yerel basýn, hakikatleri ortaya koyarak demokrasiye hizmet etmektedir. Cumhuriyetimizin kurucusu Atatürk yerel basýn için “Fazilet Adalarý” tabirini boþuna kullanmamýþtýr. Cumhuriyetin yerleþip kökleþmesinde yerel basýnýn katkýsý çoktur. Yine Milli Mücadelenin zaferle neticelenmesinde yerel gazetelerin çok önemli rolleri olmuþtur. Yerel gazeteler aidiyet duygusunun ve kentlilik bilincinin kazanýlmasýna da katkýda bulunmaktadýr.

     Anadolu’daki gazetecilerin çoðu meslekî eðitimden geçmemiþlerdir. Çoðu eski tabirle usta çýrak iliþkisiyle yetiþmiþtir; yani alaylýdýr. Mesai kavramýný bilmeyen bu kiþiler amatör ruhla çalýþmaktadýr. Fakat bu kiþiler siyasetten spora, ekonomiden magazine kadar her konuda bilgili olmak zorundadýrlar. Ama bu iþ, ailelerinin karýnlarýný doyurmaya kâfi deðildir. Yerel basýn günümüzde kalifiye elaman sýkýntýsý çekmektedir. Çünkü meslekî yeterlilik ve olgunluk açýsýndan belli bir noktaya gelen usta gazeteciler ulusal basýn tarafýndan istihdam edilmektedir. Yerel basýn yeterli ücret veremediði için ulusal basýnla bu konuda rekabet edememektedir. Bu da onca meselenin yanýnda eleman sýkýntýsýný beraberinde getirmektedir.

     Anadolu’da yayýnlanan yerel gazetelere baktýðýmýzda bunlarýn çoðunun kurulu bir matbaanýn yan ürünü gibi düþünüldüklerini görürüz. Yani matbaacýlar bazen meraktan, bazen de güçlü görünme ihtiyacýndan olsa gerek, bu sektöre el atmýþlardýr. Fakat onlarýn asýl iþi gazetecilik deðil, matbaacýlýktýr. Bu yüzden gazeteciliðe yeterli zaman ve para ayýramamaktadýrlar. Bu gibi gazetelerin yeterli muhabir kadrosu ve daðýtým aðý olmadýðý için yaptýklarý iþ amatör bir hevesten öteye gidememektedirler. Bu heves ortadan kalktýktan sonra, kiþi gerçeklerle yüzleþince, zorluklar baþ gösterince söz konusu gazetenin kapanmasý iþten bile deðildir. Bu durum Anadolu’muzda çokça gazetenin açýlýp kapanmasýna yol açmýþtýr.

     Yerel gazeteler yayýn periyotlarý bakýmýndan günlük, haftalýk, on beþ günlük, aylýk, iki aylýk, üç aylýk, altý aylýk ve yýllýk olmak üzere kendilerine göre deðiþiklikler arz etmektedir. Bugün Anadolu’da yerel gazete sayýsý çok olsa da bu gazetelerin tirajý ne yazýk ki komik düzeydedir. Yani yerel gazete sayýsý çok olmasýna raðmen bu gazetelerin tirajlarý son derece azdýr. Fakat bazý þehirlerin yerel basýný üst düzeydedir. Ýstanbul, Ankara, Ýzmir, Adana, Gaziantep, Bursa, Adapazarý, Eskiþehir, Konya gibi sanayi þehirlerinde yayýnlanan gazeteler nerdeyse ulusal gazetelerle boy ölçüþebilmektedir. Bu mamur þehirlerde yayýmlanan yerel gazetelerin mevcut tirajý, diðer Anadolu þehirlerindeki gazetelerin tirajýndan daha fazladýr.

     Yerel basýn, yaygýn basýna göre daha dar bir çevreye hitap etmekte ve daðýtýmý da daha dar bir çevrede gerçekleþtirilmektedir. Böyle olsa da yerel basýn, yayýn yaptýðý bölgenin gözü, kulaðý, dili ve gür sesidir. Yerel gazeteler, yayýnlandýklarý yerin hayata açýlan kapýsýdýr. Zira toplumsal, ekonomik, kültürel ve sosyal geliþmeler yerel basýn sayesinde bölge halkýna aktarýlmaktadýr. Yerel haberler çok ilgi çekici olmadýkça genel basýnda kendilerine yer bulamamaktadýr. Bölgesel sorunlar, hadiseler ve ekonomik geliþmeler yaygýn basýnda yer bulamayýnca ilgililere ulaþamamaktadýr. Bu noktada yerel basýn devreye girmektedir. Yerel yayýn organlarý yerel meselelerin ülke çapýnda ilgililere duyurulmasýný ve çözümlenmesini saðlamaktadýr. Yerel basýn, yerel yönetimlerin aynasýdýr. Yerel yönetimlerin çalýþmalarý yerel basýnda önemli bir yer tutmakta, çalýþmalar konusunda yöre halký bilgilendirilmektedir.

     Ülkemizde yerel basýn organlarýnýn sayýsý çok olmasýna raðmen tirajlarý azdýr. Türkiye’de ihtiyacýn üzerinde yerel gazete var. Bazý þehirlerde 10’un üzerinde yerel gazetenin bulunmasý buna örnektir. Oysa sayý olarak çok, içerik ve tiraj olarak zayýf olan bu gazeteler birlik olup güçlü bir veya birkaç gazeteye dönüþse daha etkili ve faydalý olur. Keþke yerel basýn organlarýnýn sayýsý az olsaydý da, altyapýlarý güçlü ve tirajlarý çok olsaydý…. Böylece çaðdaþ normlarda belli bir düzey tutturulurdu. Bu da kaliteyi artýrýrdý. Aslýnda yerel gazete sahiplerinin bir araya gelerek daha güçlü oluþumlarla gazete sayýsýný azaltmalarý, muhtevayý zenginleþtirmeleri gerekir. Zira yerel basýndaki bölünmüþlük güç kaybýna neden olmaktadýr.

     Anadolu’nun özellikle küçük þehirlerinde yayýncýlýk yapmakta olan yerel basýnýn, teknolojinin çok gerisinde kaldýðýný söylemek mümkündür. Ofset matbaalar kurma imkâný olmayan bu kiþiler, çoktan müzelik olan tipo tekniðiyle gazete yayýmlamanýn zorlu uðraþý içerisindedirler. Bu geri teknolojiyle iyi eser ortaya koymak ve rekabet etmek mümkün deðildir. Fakat bu iþi bir sevda mesleði olarak görenler bu zorluklara raðmen gazetecilik mesleðinden bir türlü vazgeçememektedirler; her þeye raðmen iþlerini sürdürmektedirler.

     Gazetecilikte gerekli olan ses kayýt cihazý, fotoðraf makinesi, bilgisayar gibi gereçler yerel gazetelerin çoðunda ya hiç yoktur ya da yetersizdir. Teknolojiden nasiplenemeyenler, gazetesini renkli çýkaramayanlar okur kitlelerini de kendilerine çekememektedir. Bu durum resmi ilan almalarýnda engel teþkil etmektedir. Teknolojik yetersizlikler yüzünden erken baskýya girmek zorunda kalmak, bir kýsým haberlerin ýskalanmasý sonucunu doðurmaktadýr.

     Günümüzde baþarý güçlü kurumsallaþmayý gerektirir. Türkiye’deki mevcut yerel basýnda kurumsallaþma sorunu kendini göstermektedir. Gazeteler daha çok aile bireylerinin ortak malýdýr. Belli ilkeleri ve kurumsal kültürleri mevcut deðildir. Gazete sahipleri, yayýn hayatýna baþlamadan evvel yeterli altyapý hazýrlýðý yapmýyorlar. ‘Kervan yolda düzelir’ mantýðýyla hareket ediyorlar. Bu müesseselerde gazetecilik babadan görme usullerle yapýlýyor. Bu iþle uðraþanlarýn çoðu, gazeteciliðin kanun ve yönetmeliklerinden bile haberdar deðildir.

     Anadolu’da yerel basýn çalýþaný olmak ateþten gömlek giymekten farksýzdýr. Zira çoðunun iþe gelme ve iþten çýkma saati sabit deðildir. Ýþten çýkma saati, genellikle iþin bitiþ saati olmaktadýr. Bu durum o kiþilerin aile yaþantýlarýný da olumsuz etkilemektedir. Mesai kavramý olmayan bu emekçi insanlar genelde asgari ücretle çalýþtýrýlmaktadýr. Üstelik maaþlarý da düzenli olarak veril(e)memektedir. Yine Anadolu‘da bazý gazete çalýþanlarýnýn sigortalarýnýn yapýlmadýðý, vergilerinin ödenmediði, kaçak çalýþtýrýldýðý söylenmektedir. Bunlarýn sebeplerinden bir kýsmý suiistimal olsa da, asýl neden maddî imkânsýzlýklardýr. Zira yerel basýnda en büyük sorun ekonomiktir. Diðer sorunlar ekonomik sorunlarýn uzantýlarýdýr. Anadolu basýný sermaye kýtlýðý çekmektedir. Yerel medya sahiplerine ucuz maliyetli, uzun vadeli krediler verilmesi gerekir. Gazete sahipleri aldýklarý bu krediyle matbaalarýný modernize ederek çaðdaþ bir teknolojiye kavuþturmalýdýr. Ýþçilerin ücretlerini iyileþtirmelidir.

     Yerel basýn uzun yýllardan beri zor þartlarda ayakta kalma mücadelesi vermektedir. Bu onurlu bir direniþtir. Yerel basýn, Basýn Ýlan Kurumu’ndan alýna ilanlarla ayakta durmaya çalýþmaktadýr. Yerel gazetelerin, gazete satýþlarýndan elde ettikleri gelirlerle ayakta durmasý pek mümkün deðildir. Zira bu yayýn organlarýnýn satýþý sanýldýðý kadar çok deðildir. Gazete satýþlarý genelde 250 ila 10 bin arasýnda deðiþmektedir. Gazeteleri ayakta tutan satýþ dýþý gelirlerdir. Bunlarý da reklâm ve ilan gelirleri olarak iki ana maddede toplayabiliriz. Fakat özel ilan ve reklâm gelirleri geliþmiþ il ve ilçelerde üst düzeyde olsa da geri kalmýþ yörelerde pek bir anlam ve önem ifade etmemektedir. 195 sayýlý Kanun kapsamýnda yayýmý zorunlu kýlýnan resmi ilânlar olmasa ülkemizdeki pek çok gazetenin kapýsýna kilit vurulurdu.

     Bilindiði gibi 4734 sayýlý Kamu Ýhale Kanunu’nda deðiþiklik yapýlmasýna dair hazýrlanan Kanun Tasarýsýnda, 4734 sayýlý Kanun’un ilgili maddelerinde yapýlmasý düþünülen deðiþiklikler ve bu Kanun’un yine ilgili maddelerine eklenen fýkralar, yeni ek ve geçici maddeler ile anýlan Kanun uyarýnca yapýlacak ihalelere iliþkin yerel gazetelerde yayýmlanmakta olan ihale ilânlarýnýn yayým zorunluluðu kaldýrýlýp, ayný ilânlarýn elektronik ortamda, baþka bir deyiþle internet ortamýnda duyurulmasý planlanmaktadýr. Bu, yerel basýný bekleyen çok büyük ve ciddi bir tehlikedir. Bu uygulama, Anadolu’da gazeteciliði bitirmek demektir. Bunu bilmeyerek yapmak gaflet, bile bile yapmak dalalettir, hatta hýyanettir.

     Ýlanlarýn elektronik ortamda(internette) duyurulmasý sadece yerel gazete sahiplerini deðil, o iþ koluyla ilgili yüz binlerce insaný doðrudan veya dolaylý olarak etkileyecektir. Yerel gazetelerle sesini duyurmaya çalýþan küçük yerleþim yerleri kaderlerine terk edilecektir. Orada yaþayan insanlarýn haber alma hakký bir þekilde engellenmiþ olacaktýr. Ýlgililere iletilemeyen sorunlar dað gibi çoðalacak, içinden çýkýlmaz bir hâl alacaktýr. Basýn sektöründen ekmek kazanan 15 bin kiþinin aileleriyle birlikte miktarý 60 bini bulmaktadýr. Bu kiþilerin ticarî iliþki içerisinde olduðu insan sayýsýný varýn siz düþünün… Onlar da bu olumsuzluktan etkilenecektir. Bu insanlar bu zor ekonomik þartlarda kaynýný neyle doyuracaktýr? Bugün ilanlarla yaþama mücadelesi veren yüzlerce gazetenin hayat çeþmeleri kurutulacaktýr. Yerel basýn, oksijensiz býrakýlarak kangren olmasýna sebep olunulacaktýr.

     Ülkemizin birçok sektöründe olduðu gibi basýnda da ciddi bir bölünmüþlük vardýr. Türkiye‘de basýn yayýn, iletiþim sektörü içinde 180‘e yakýn basýn meslek kuruluþu mevcuttur. Daha güçlü temsil edilebilmek için bu bölünmüþlüðün mutlaka ortadan kaldýrýlmasý gerekir.

     Çok sesliliði ve demokrasiyi yaþatmak istiyorsak yaþadýðýmýz yerin yerel gazetelerine sahip çýkmalýyýz. Ulusal gazetelerin yanýnda, her gün mutlaka bir veya birkaç yerel gazete de almalýyýz. Ödediðimiz her kuruþ sesimizin yansýmasý olarak geri dönecektir.

     KAYNAKÇA: 1. Yerel Basýn Yöneticilerinin Bakýþ Açýlarýyla Eskiþehir Yerel Basýný, Haluk Birsen, Gümüþhane Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi Elektronik Dergisi, Mart 2011
2. http://www.tgc.org.tr