Ýlkbahar veya ilkyaz, doða döngüsünde kýþ ile yaz arasýndaki mevsimdir. Üzerinde yaþadýðýmýz kuzey yarým kürede 21 Mart-22 Haziran tarihleri arasýnda yaþanýr. Ýlkbaharda aðaçlar çiçek açar, hava sýcaklýðý artmaya baþlar. Bu mevsimde karlarýn erimesi ve bol miktarda yaðýþlarýn yaðmasý ile su yataklarý olan dereler, göller, göletler ve barajlar su ile dolar. Yani kýsaca Ýlkbahar bolluk ve berekettir. Uyanýþ ve yenilenmedir. Doðanýn süslenmesidir. Adalet ve itidal mevsimidir.
Eskiler bahar mevsimi için: “Erbain ve Hamsinden sonra güneþin Hamel, Sevr ve Cevza burcunda bulunduðu 22 Mart ile 21 Haziran günleri arasýndaki zaman dilimine tekabül eden mevsimdir.” derlermiþ. Fasl-ý bahâr, nev-bahâr, mevsim-i gül, mevsim-i gülþen, mevsim-i gülzâr, mevsim-i sahrâ, mevsim-i sefer, rebi‘u’l-evvel, vakt-i rebi, vakt-i gül, zamân-ý ferah, devrî gül, devrî câm, eyyâm-ý adl gibi çok farklý ve ahenkli isimlerle zikrederlermiþ bu mevsimi. Mevsimlerin en güzeli olmasý sebebiyle sevgiliye ve onun güzelliklerine benzetilir. Ýlkbahar Türkler için adeta bir bayram mevsimidir. Bu mevsim içinde kutladýðýmýz birçok bayram vardýr.
Hýdýrellez de baharýn kutlandýðý, yazýn karþýlandýðý bayramlardan biridir. Hýdýrellez ya da Hýdrellez, Türk dünyasýnda kutlanan mevsimlik bayramlardan biridir. Ruz-ý Hýzýr (Hýzýr günü) olarak adlandýrýlan Hýdýrellez günü, Hýzýr ve Ýlyas’ýn yeryüzünde buluþtuklarý gün olduðu sayýlarak kutlanmaktadýr. Hýdýrellez günü, Gregoryen takvimine (Miladi takvimi) göre 6 Mayýs, eskiden kullanýlan Rumi takvim olarak da bilinen Jülyen takvimine göre 23 Nisan günü olmaktadýr.
Türk halk inançlarýna göre Hýzýr, ölmezlik sýrrýna ermiþ bir peygamberdir. Hýzýr, Tanrý’nýn yeryüzünde dolaþan güçlü ve yardýmsever elçisidir. Hýzýr’ýn darda olanlarýn yardýmýna koþtuðuna inanýlýr. 5 mayýsý 6 mayýsa baþlayan gece ve sabahýnda Hýzýr’ýn yeryüzüne uðrayacaðý, sýkýntýda olanlara yardým edeceði, dilekleri yerine getireceði inancýyla bütün Türk coðrafyasýnda benzer uygulamalar yapýlmaktadýr (Günay 1995: 3).
Hýdýrellez þifa, saðlýk, bereket, bolluk, mal, mülk, talih, kýsmet, uður, mucize, keramet isteklerine yönelik bir bayramdýr. Atalardan bize miras kalmýþ önemli bir bayramdýr. Hýdýrellez’de çeþitli hazýrlýklar yapýlýr. Bunlarýn en baþýnda da evlerin ve üstün baþýn temizliði gelir. Herkes evinin içini dýþýný, bahçesini temizlemek zorundadýr. Çünkü Hýdýrellez günü, Hýzýr Aleyhisselam’ýn evleri ziyaret edeceðine inanýlmaktadýr. Bu inançla Anadolu’da kilitli yerler bile açýk býrakýlýr.
Hýdýrellez gecesi göðün açýlacaðýna inanýlýr. Yaþlý kadýnlar göðün açýlýþýný görmek için, uyumazlar. Genç kýzlar da yatmadan niyet tutarlar, baþörtülerinin üzerine gül yapraðý serperler (Artun 1990: 9). Hýdýrellez sabahý yaðmur yaðarsa o yýl bolluk ve bereket olur. Eðer yaðmur çok yaðarsa bütün hayvanlar dýþarýya çýkarýlarak sütlerinin bol, yünlerinin çok olmasý için yaðmurda ýslanmalarý saðlanýr. Hýdýrellez günü, beyaz kelebek görülürse þans ve kýsmetin açýlacaðýna inanýlýr.
“Hýzýr ve Ýlyas’ýn birleþmesi bütün tabiata canlýlýk verdiðine inanýlýr. Bu sebeple Hýdýrellez’de yeþile eziyet edilmez, yaprak ve dal koparýlmaz, ot yolunmaz(Barlas 1990: 29).” Bu günde çam, çýnar gibi uzun ömürlü aðaçlarý diken kiþilerin de ömrünün uzun olacaðýna inanýlýr. Kýrdan toplanan kýrk tür bitki kaynatýlarak elde edilen su tüm hastalýklara iyi geleceði inancý ile içilir ya da banyo yapýlýr (Cingöz 1990: 45). Bu su ile banyo yapanlarýn o yýl her türlü kötülükten korunacaðý, hastalanmayacaðý, hastalandýðýnda da ifa bulacaðýna inanýlýr. Hýdýrellez gecesinde bütün sulara
nur yaðdýðý için o gece suya girenlerin her hastalýða karþý baðýþýklýk kazanacaðýna da inanýlmaktadýr (Ocak 1990: 153). Ayrýca bu su ile yýkananlarýn saçlarýnýn uzayacaðý, gelin gittikleri eve bereket taþýyacaðý inancý yaygýndýr (Soylu 1990: 145). Yaðmur suyu þifa diye de içilir.
Hýdýrellez insanlarýn da birbirleriyle birleþtiði, kaynaþtýðý, yardýmlaþtýðý bir gündür. Hýdýrellez kutlamalarý insanlar arasýndaki baðlarý güçlendirmekte, dargýnlýklarýn sona ermesi için uygun ortam oluþturmaktadýr. Yapýlan yemeklerin diðer insanlarla paylaþýlmasý veya toplu yemeklerin yapýlmasý, birlik ve beraberliðin yaný sýra sosyal dayanýþmayý da beraberinde getirmektedir.
Hýdýrellez’deki toplu ziyafetler, fakirlerin ve muhtaçlarýn doyurulmasý ilkesi eski bir Türk töresi olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Türk kültür tarihinde örnekleri olan bu toplu yemekler toplumda bir fonksiyonu icra ederek hiç kimsenin aç kalmamasý prensibini yerleþtirmeye çalýþmaktadýr. Ayrýca toplu yemek mevsimsel törenlerin standart bir parçasýdýr. Ayrýca yapýlan uygulamalar tabiatla iç içe olmayý gerektirdiðinden iç huzur saðlayan ve rahatlýk veren bu bahar bayramý sosyal nizam ve dengeyi beraberinde getirerek dostluk, kardeþlik, yardýmlaþma ve kaynaþmayý telkin etmektedir. Bu önemli bayramýn yaklaþtýðý þu günlerde Hýdrellezi iyi idrak edip, bu bayramla ilgili adetler ve gelenekleri büyüklerimizden öðrenip gereklerini yerine getirmeliyiz. Bu güzel bayramý doyasýya yaþamalýyýz.
Netice-i kelam, Hýzýr’da bahar, baharda ise Hýzýr güzelliði ve özelliði var demek yanlýþ olmasa gerektir. Mevsimlerin en güzeli olan bahar, Hýzýr’ýnýz olsun dileðiyle..
NOT: Hýdrellez Bayramý’ndan önce Nevruz Bayramý kutlanacak. Ancak çeþitli sebeplerden dolayý Nevruz’un popüler ve medyatik olduðunu düþündüðüm için kýsmen daha geri planda kalan unutulmaya yüz tutan Hýdrellez’ i anlatmayý tercih ettim.