Yazýnýn baþlýðýna bakýp, “kapý tokmaðý ile görgünün ne alakasý var?” diye sorabilirsiniz. Haklýsýnýz da. Sonuçta kapýyý tutup çekmeye veya itmeye yarayan ya da içerideki kiþilere geldiðini haber vermek için ses çýkarmasýndan baþka ne iþe yarar ki, kapý tokmaðý…
Ancak eskiden kapý tokmaðýyla görgünün çok alakasý varmýþ.
Öncelikle ses duyurmak için de kullanýlan çekecek veya þakþak denen ve deðiþik biçimler gösteren halkalarýn asýl kullaným amacý içeriye ses duyurmak olduðu halde, bu tokmaklar, sadece ses vermesiyle deðil, görünümlerindeki estetik deðerleriyle de belli bir devrin sanat zevkini, estetik anlayýþýný yansýtmaktaymýþ.
Ev sahibinin ince zevkini yansýttýðý bu tokmak, çekecek veya þakþaklar, haliyle o ailenin ekonomik durumunu da yansýtýrmýþ. Ancak en önemlisi ve yazýma konu olan bölümü ise gelen konuðun kimliðini belli edecek þekilde düþünülmüþ olmasýdýr.
Mesela kapýnýn üst tarafýna yakýn ve büyük olan tokmak erkekler tarafýndan ve daha küçük olan ise kadýn ve çocuklar tarafýndan çalýnýrmýþ.
Bu tokmak, çekecek veya þak þakýn çýkardýðý sesten, evin sahibi gelenin kim olabileceðini anlarmýþ. Buna göre de, eðer evde sadece evin hanýmý varsa, kapýyý açmaya gelene göre uygun bir kýyafetle gidermiþ.
Bu yapýlan, ev halkýna karþý bir nezaketmiþ ve aslýnda hemen hemen hiçbir millette olmayan görgü kuralýymýþ.
Osmanlýda nezaket ve kibarlýk hat safhadaydý. Birçok geliþmiþ ülkelerin nezaket kurallarýný, tavýr ve davranýþlarýný Osmanlýdan aldýklarý bilinmektedir. Bugün girmek için can attýðýmýz Avrupa Birliðinin birçok iyi yönleri o zaman bizim atalarýmýzda varmýþ zaten.
Görgü, bir topluluða ait uyulmasý gereken nezaket kaideleri olarak bilinir. Buna muaþeret, adab-ý muaþeret veya muaþeret adabý da derler.
Ýnsanlarýn birbirinden nefret etmesi, kin ve garez gütmesi görgü eksikliðindendir. Ýnsanlar nezaket kurallarý içinde davrandýðýnda; Karþýsýndakinin, makamýna ve mevkisine bakmadan, sadece ama sadece insan olarak deðer verdiðinde, birçok olumsuz þey baþtan engellenmiþ olur.
Görgü, genel olarak okumuþ insanlarda var diye bilinse de, aslýnda bunun okumayla direkt bir baðý yoktur.
Kaç üniversite bitirirsen bitir, ne kadar gezersen gez, ne kadar okursan oku, eðer bir toplumda, toplulukta davranýþlarýný kontrol altýna alamýyorsan, öfkene hakim olamýyorsan, kýzgýnlýðýný gizleyemiyorsan ve ulu orta ne dediðini bilmiyorsan, bunu tahsil veya okuma engelleyebilir mi?
Ýnsanlar bir arada yaþamak zorundadýr.
Bir arada yaþanýrken de mutlaka bir birinin haklarýna saygý göstermek, karþýndakini küçümsememek, hor ve hakir görmemek gerekir.
Okumak, insanlara bir ayrýcalýk katar.
Okumak insanlarýn kültürlerini, bilgi ve görgülerini artýrýr.
Ancak, okumak ayný zamanda davranýþlara da etki etmelidir. Düþündüklerini, yazdýklarýný, okuduklarýný harekete dökemiyorsan, Yunus’un dediði gibi “bu nice okumaktýr”
Güçlü olan çok baðýran deðil, güçlü olan çok hakaret eden deðil, asýl güçlü olan susmasý gerektiði yerde susandýr.
Atalarýmýz görgü kurallarýný kapý tokmaðýna kadar indirgemiþlerdi. Yani nezaket kuralý, adab-ý muaþerete o kadar dikkat ediyorlardý ki, kapýnýn tokmaðýnda bile bir görgü, bir kültür ve bir estetik vardý.
Þimdilerde býrakýn kapýnýn tokmaðýný, odanýn en dip yerinde bile görgü arar hale geldik.
Ýnsanlar birlikte yaþadýklarý, ayný havayý teneffüs ettikleri insanlara karþý nazik olmak, kibar davranmak zorundadýr.
Bunun sadece okumayla yazmayla bir alakasý olmasa da, aileden aldýðý görgü, terbiye, ahlak ve sonradan öðrendiði bilgi, görgü ve kültürle alakasý vardýr ve en önemlisi de ince düþünmeyle, insanlara saygý duymayla ilgilidir.
Ýnsanlarý kýrmak çok kolay, insanlarýn kalbini parçalamak bir anlýk, ama kalbi kazanmak, bozulaný onarmak bazen yýllarýný alabileceði gibi, bazen ve en acý olaný da bir daha geri kazanamayacaðýndýr…
Görgü kapýnýn tokmaðýnda baþlar ona göre…