1. Göbek

- Ey, Canıbek!
- İ-ya!
- Bu qız senin xoşuva gelir?
- ...siyim var.
- Siye baxma, kişi ol! Xoşun gelirse, çek apar uzat yovşanların üstüne...
Here bir terefe çekildi. Üç terefde de siyen kişiler. Canıbek qara BMV-nin arxasına keçdi. Qayıtdı. Arxa qapını açdı:
- Sen niye düşmürsen? Senin siyin yoxdu?
- Niyeki... var! Amma qızlar kişilerin yanında si elemir...
- Sen qızsan?
- ...
- Men senden utanıram...
- Utanma...
- Gerek sen görünmeyesen.
- Görünmerem.
- İsteminem, senin burda olduğuvu bilim...
- Onsuz da sene baxmıram, Canıbek! Men heç kesi görmürem. Heç birinizi, inan! Qoy men serilib oturacaqlara uzanım, lap başıma bir pencey de atım, bax...
- Yox, sen başıvu yene qaldıra bilersen... Guya sen bu yeke kişilerin nece siydiyini görmürsen?
- Men indi sennen danışıram, Canıbek, men onları görüremmi?
- Sen baxmasan da bilirsen onlar necür siyir! Bilirsen, onlar hardan siyir...
- Get, get... indi men neynim, ne deyirsen?
- Gel sen de gedek...
Canıbek göbeyiaçıq, sarışın, uzunboylu - eyninde ağ kapyuşonlu kostyumu olan qızın elinden dartıb maşından çıxardı. Bu vaxta o biri dörd kişi şalvarlarının qabağını düzelder-düzeltmez maşına teref qayıtdılar. Sürücü qapotu qaldırıb başını altına soxdu. O biriler gerneşdiler. Nese danışırdılar. Canıbek qızın elinden yapışıb evvel asfaltın enişini düşdü, sonra qarşıdakı xırda tepeye teref qalxdı, yerden yovşan qırdı:
- Xoşuva gelir? Atam deyir, bu zor otdu!
- Menim otlardan başım çıxmaz, Canıbek. Biz hara gedirik?
- Görmürsen, daldalanmağa bir yer yoxdu, gel, tepenin dalına girek, bizi görmesinler.
***
Tepenin düz başında duruxdu. Dayanıb qüruba baxdı. Üstünde durduğu tepeler, tepelerin ardınca tepeler ve her tepenin Gün düşen sinesinde quzey yovşanının parıltısı vardı. Boz-qırmızımtıl parıltı. Küleyin işiynen tumarlanır, itib-batır. Qara-qırmızı, şümal keher yalının yellentisi kimi gözden ötüb gedirdi. Her gelen sızaq yelin toxunmağından yovşan kolları qüruba teref yalmanırdılar. Harın quzey yovşanlarıydı. Kollanmışdılar, içlerinden iyne naziyi otlar pırtlayıb boy atmışdı. Otlar yovşan kollarına bezek vermek, onlarla birge tumarlanmaq üçünüydü. Vessalam... Canıbek bezdi. Biraz yovşanların arasınca qaçdı, yovşanları tepikledi, şalvarının ayağına ilişen nedense cırnadı, bir de hemen tilişkenimi tepikledi. Qız eli qoynunda qollarının çatmasını açıq qarnının üstüne qoyub, bir ayağını yorğun madyan kimi qanırıb durmuşdu. Baxırdı.
- Neye baxırsan?
- Baxmıyım?
- Bax!
Canıbek yovşanların arasından qalxıb qıza geldi. Qız onu elinden dartıb getmek istedi. Hızlandı. Qızın elinden dartıb balaca canıynan onu dalıyca sürütledi, qarşıdakı daha bir tepenin üstüne qalxdı. Yene qarşıda eyni tepeleri ve ta ner, hündür, qarlı dağlara qeder, eyni parıltını, eyni yovşanı ve eyni işıq ilğımını gördü. Qızı tepenin yalına çekdi. Berkden. Ona teref döndü. Boyu qızın dizinin gözünden biraz yuxarı. Başala barmağını qızın göbeyine uzatdı. Qız diksinib açıq göbeyini gizleti ve geri atlandı:
- Neynirsen, Canıbek?!
- Göbeyivü elleşdirirem! Qeşengdi...
***
Asfalt. BMV. Başqa kimlerse maşının qırağında-başındadılar. Herlenirler. Görünürler. İtirler. (Canıbek qızı elinin altından terpenmeye qoymadı: arxası gördüklerine teref oturtdu. Özü de oturdu. Elini göbekde ve qırağında gezdirmeyinde oldu) Bu ara bir BMV de geldi-dayandı. İtib-batırlar. Nurpays bu terefe baxır, papağını düzeldir. Canıbek parıltılı yovşan tepelerinin ve qarşısındakı ağca qızın çiyninden maşının hendeverinde toplaşanlara baxırdı. Baxdıqca qurşağından ve şalvarının altından nese pırtlayıb çıxmaq isteyirdi. Maşının qapotunda yene kimse elleşirdi.
...Yolun o tayından, yulğunun arasından bir at çıxdı. Üstünde adam. Lüle. Deşiyi atın yalmanından qalxıb BMV-nin damına teref qalxdı. Maşının bu üzden görünen qapılarından o üzüne atlananlar oldu. O vaxta qeder maşının damından görünen o üzdeki yeke bir baş sağa-sola, dala qabağa, yar-yarımçıq atlanıb-düşdü. Ya yere, ya atın ayaqlarına. Canıbek qalanını görmedi. Atın üstündekinin başı lülenin qabağında itmişdi. At dönüb yulğunların dalına girdi. Canıbek bayaqdan lülenin altındakını ferli at bilirdi, kolluğa girende sezdi: tüklü bir yabıydı. Sallanıb yorğun-arğın geden kimiydi. Üstünde adam vardı. Terkinden adam sallanırdı. Xurcun da onun altında: atın terkinden-qaşından sallanırdı. Yabı kolluğa girib qurtarana qeder baqaj açıldı. Qapot örtüldü. Bu terefdeki qapılar açıldı, örtüldü. Nurpays göründü: tekerleri tepikledi, bir eskiynen maşının damını, penceresini, baqajını, o teref-bu terefini sildi...
Gelen BMV geri getdi...
***
Canıbekin şalvarının içindeki üşündü. Qız o yerden yapışıb güle-güle:
- Canıbek, sene siymek lazımdı.- dedi.
- Men siymek isteminem!
Canıbek barmağını qızın göbeyine batırdı ve barmağının ucunu göbeyin deliyinde herledib geri çekdi. Sonra da hemin elini cibine salıb şalvarından pırtlayanı düzeltdi, onu ele qoydu ki, guya şalvarının içinden boy veren adi ölçüleri pozmuş bir şey deyil, sadece onun qarnı, ya da başqa neyidise. Ellerini de cibine saldı ki, her iki terefden şişkin bir yer yaratsın ve şalvar altında baş verenleri gizletsin...
- Bilirem, atam senin işüve baxacaq.
- ...
- Sen ona deme ha, men sene el çekmişem!
- Baş üste, Canıbek.
- Adımı tez-tez çekme.
Geri qayıtdılar.
***
- Nurpays, maşını berk sür! - Canıbek dedi.
- O birisi emi hanı? - yene Canıbek soruşdu.
Dediler, o biri maşında getdi. Dedi, o biri maşın hanı? Dediler, getdi. Canıbek soruşmadı hara. Arxada yer genelmişdi. İkisi qalmışdı, qız ve Canıbek. Bayaqdan qızı onun az qala qucağına sığmışdı ortada oturan. Canıbek pencereden çöllere baxırdı. BMV qaza basıb getdikce Canıbek bir az da pencereye yapışır ve bir az da qıyıq gözlerinin quyusunu açırdı. Qız elini onun başına çekdi, şestle qızın elini götürdü, yapışdı, dizlerinin üstüne qoydu. Ele bu vaxt da qabaqdakılar şaqqanaq çekib uğundular. Maşını saxladılar. Canıbek maşından düşüb yovşanlığın içine vuruldu. Tekce qız onun dalıyca yeridi ve bu zaman BMVdekiler qarınlarını tutub gülmekden qırılırdılar. Hamısı yığışıb emr elediler ki, qız onun dalıyca yovşanlığa qaçsın. Göbeyiaçıq, sarışın, uzunboylu ve eyninde ağ kapyuşonlu kostyumu olan qız Canıbekin dalınca yovşanlığa cumdu...

2.Issık

Issık-göle geden yolda çoxlu heyvan heykelleri var. Çatdıq. Ayağımız deysin deye, quma da batırdıq. Qışdı. Qum sop-soyuq. Gölün qırağı boyunca dağlar buz bağlayıb.
***
- Sen gelmirsen?
- Hele yox.
- Kefdesen de!
- Kefde deyilem.
- ... sabah bacım yola düşür, özüm pis günde, heç bilmirem vallah, yerdeyem-göyde?!
- İndi men neynim...
- Heç ne!
-... sen bele ele: ona bir onluq qızıl al de.
- Esil onluq bahadı, yüz dollara. Amma İranda qaynanası görse bağrı çatlar. Ölüller rus qızılıyçün.
- Al!
- Yaxşı.
- Tapşır, yezneye, İrana keçende menim adımı çekmesinler. Yoxsa ilişdirerler.
***
Qonaqlar geldi.
- Bu da bizim şanlı qırğız gömrükçüleri!
- Burda hardan gömrükçüler?
- Issık-göl aeroportu var. Xariciler gelir.
- ...
Bir azdan gömrükçüler yemeye girişdiler. Biz de acı şeyler ve qoyun etinin parçalarını dartışdırdıq. En böyük parçalar en hörmetli qonağın qabağında olmalıdı. Bundan sonra beşbarmaq gelecek. İki pota gömrükçü qırğızıydı. İki fahişe getirmişdiler: qarışığıydı. Keflendik. Qızları saxlasınlar dediler. Dilucu. Yerigelerse lap! Amma fahişenin biri gömrükçüden sallaşıb getmek istediyinden qurcalanmağa başladı. O birisi de onları kiminçün getirdiklerini önceden anlamadığını dedi. Maşına dürtüldüler.
***
- Eger fahişe meclise gelibse, qonaqçündü. Onda getirme!
- ... bizde bele şeye gedelik kimi baxarlar.
- ... gömrükçüler her yerde gömrükçüdü.
- ... ne menada?
- ... bunların keçmişi kimdi: biri zootexnik, biri revizor...
- Gedek onüçüncü katece baxaq. Burda Aytmatov en gözel eserini yazıb...
Taxta katecin qırağında daşlar var. Üstünü mamır basıb. İçeri boylandılar. Katecin etrafını gezdiler. Pencereden içeri baxmağa birce perde arası da qoyulmamışdı...
- Orda bir xatire kitabı var. Size danışdıqlarım barede orda yazıb...
- ... çox sentimentaldı. Sene ele gelmir ki, onu bu katecde otuzdurublarmış.
-... burda sıxıldığını demirdi, amma xatire metninde ona xas olmayan bir saxtalıq vardı...
- ... bir defe Aytmatov Nyu-Yorka gedibmiş, yanında da hansısa, üç sovet yazıçısı. Yol patrulu saxladır: getdikleri taksi hereketi pozur, ya nese, axır, bizdeki kimi de, hamı düşür özünü göstersin, Nyu-York polisiyçün de ne rüşvet, ne tanışlıq, biri deyir, men filan sovet yazıçısıyam, o biri deyir, bunu tanımadın, bu, meşhur filankesdi, Aytmatov da yerinden qımzanmır, maşında oturub-qalıb, birden polisin gözü ona sataşır ve heyranlığını gizlede bilmeyib az qala kişinin üstüne atılır, eserlerine göre teşekkür edir ve eserlerinin oxucusu olduğunu deyir...
- O boyda genişliyi o burda nece tapıb?
- O Issık-göllü deyil, Talasdandı.
- Orda ne var?
- ... aşağı axan sular, qırağı dağlar, ortası zemiler, yovşan çölleri ve atlar... sonsuzluq ve gözellik. Orda çoxlu köhne ruhlar yaşayır.
- ... ele burda da ruh meselesi pis deyil.
- Amma ele bilme ki, gömrükçülerin ruhudu.
- Estafürullah!
- Ne?..

3. İdeya

"Balıqçı" qesebesinden sonra qırx kilometr o biri sahille getdik ve hemin yolu bir de geri qayıdıb bu biri sahil boyu şütümeli olduq. Yolboyu kend kişilerinin topasına rast geldik. Hamısında da saxladıq, farel soruşduq. İndi çıxmaz, olsa da, ora gedin. Here elini ireliye ve sonra da sol qolun üstüne - gölün sahiline teref uzadırdı. Axır farel yetişdirilen hovuzların yerini bileni tapdıq. Tam tesadüfen. Hamı bizden çekindiyi halda bir sarışın qırğız özü söhbete girişdi ve Şerqe teref uzanan yolun sonluğunu gösterib haralardasa oralarda dostları olduğu barede nese qırıldatdı. Amma hovuz işiynen meşğul olan adamlardan birini de tanımadığını dedi. Maşına oturandan sonra qardaşım ondan bir de beynini qurdalamağı xahiş etdi:
- Promozquy, a!
- ...
- Sene pul vererik.
- Ne qeder?
- Yüz sum.
- ...
Şerqe teref şütüdük. Beledçinin barmağını uzatdığı yerden - evden birce balıq da çıxmadı. Yol qırağına yatmış bu taxta daxmadan baş-gözü tüklü ve yarıyuxulu kişi, ardınca da başı yun rus yaylığı ile belenmiş ve ayaqqabılarını telesik pencesine keçirib sürütleye-sürütleye erinin dalınca cuman qadın bize teref gelirdi.
- İşıq yoxdu?
- İki ildi.
Benzin yoxdu, dediler. Geceye olacaq.
- Çatar?
- Çatar...
Yene şerqe teref farel hovuzlarından bir şey tutmaq üçün BMV-miz yerden götürüldü. Beledçimiz susurdu.
- Biznen getmekden qorxmursan?
- Yox.
- Kefsen. Malades!
- Niye qorxum ki.
- Tanımadığın adamlarıq de, birden aparıb başıvu kessek?
- Meni götürdüyünüzü gördüler.
- Kim gördü?
- Bacım.
- Noolsun?
- Nömrenizi de yazdı.
- Ne dexli?
- Sizi kimi adamlar buralara çox gelir. Men onlarçün vaşaq öldürürem.
- Zarafatdı, incime, biz terbiyeli adamlarıq...
- Görürem ki, terbiyeli adamlarsız.
- Teşekkür.
***
Balıqçılıq hovuzlarının qorunduğu qapı çox leng açıldı. Dalımızca da bağlandı. Balıqyetişdirme zavodunun direktoru qadınmış. Bir qoca qarı da elini qarnının üstüne qoyub ardımızca baxırdı.
- Birazdan bura özelleşecek.
-...
- Qalan tekce hovuzlar ve gözetçilerdi.
- Onda gölün qırağına gedek.
- He, orda ara-sıra kiminse toruna farel düşe biler. Amma bu vaxtlar farel dibe gedir. 10-15 güne qalxmalıdılar.
- Belke de qalxıblar.
Qırğız da inadkar qardaşımla razılaşdı. Qardaşım qabaqda oturub. Onun ebedi yeri oradı. Hara getmek barede hemişe birce özü bilir: istediyi marşrutu gösterir. İstedim deyim, sen bizi barmağına sarımısan! Her defe bu sözler ağlımdan keçir...
***
Biz çetinlikle yoldakı ara-sıra daşları temizleyirik...
-...akademikler gölün derinliyine giribler. Orda çox iri fareller de görübler. O fareller yayda da yuxarı qalxmır...
İkinci postu, bir çaylağı keçdik. Qardaşıma farel lazım deyil, ona sözünü göstermek ve stresini götürmek lazımdı. Terpetsen, Yaponiyadakı, ya Amerikadakı biznesi barede düşünür, amma gelib girdiyimiz şervaxtının ve ümidsizliyin tininde farelden danışır. Özüne 13 yaşlı qırğız qızı adaxlayır. Beledçimizin bacısını. Hamı bilir ki, o meze tutur:
- Sen qızı getirirsen Bişkeke, men de qırğız qaydasıynan başlığını verirem.
- Yox, gerek sen gelesen, göresen.
- Qızın böyüyü kimdi?
- Men... Yox, böyük qardaşım.
- Atanız ölüb?
- He.
- Neden?
- Öz eceliynen.
- Neçe inek, neçe qoyun lazım olsa, men verrem. Amma gerek baxım qız nece qızdı.
- Yaxşı.
- ...gerek at da veresen... - uzun pauzadan sonra beledçi lap ciddice söhbete qayıtdı. Bu vaxt biz az qala qız söhbetini unutmuşduq.
- Yaxşı... Sen hem de ovçusan?
- Hem de yox, ovçuyam.
- Ne vurursan?
- Çöl pişiyi, vaşaq...
- Qurd vurmursan?
- Lazım olsa, vurarıq.
- Yox, men soruşuram, vurursan?
Susdu ve yalanqarışıq bir şey danışdı. Qurddan danışanda özünü dik tutdu ve qımıldandı. Siqaret yandırdı.
- Qurd öldürürük. Sürüye cumsa, çobanlar vurur. Az-maz. Her deyende el vermirler.
- Onlar ki vaşaqdan, çöl pişiyinden çoxdu.
- Ovçular ayrıca qurd ovuna getmir.
- Niye?
- Bilmirem. Yeqin, derisi bir adama lazım deyil. Müqevvasın da isteyen olmayıb.
- Men istesem vurarsan?
- He, niye vurmaram?
- Boz qurd. Yalquzaq. Eşitmisen?
- He.
O, eliyle müqevvanı nece işleyib vereceyini göstermeye başladı. Pendir dürmeyi büken adama oxşatdım. Rusca danışa bilir, amma eliyle ele tesvir edir ki, qurdun az qala diri gözlerini görürsen. Qardaşım qurd söhbetinin axırında dönüb mene baxdı, qımışdı ve tezeden oturacağa sermelenib araya başqa söhbet qatdı.
- Sen niye dinmirsen?
- Ne danışım?
- Görürsen, yüz somçün özünü haralara vurur? Merd oğlandı, yox?
- He.
- Amma müselmandı.
Sözünü de kesib beledçiye teref:
- Vaşaqı neçeye satarsan?
- O biraz bahadı.
- Baha yeni neçeye?
- İki mine verrem.
- Çoox bahadı.
- Danışıb semtleşerik.
Mene teref dönüb qımışırdı:
-Eşitdin?
-Başımla "he" dedim.
- 40-45 dollara, necedi seninçün?
- Dehşetdi!
***
Çıraq işığı, sakit daxma ve derede - ulduzlar ve aylara el toxunacaq qeder yaxın. Esebim soyudu. Sahildeki balıqçı evinin oğlu maşına geldi: şübheli bir araşdırma apardı ve küreyinin dalındakı atasından harasa qaçmağın işaresini aldı. Qırğız xasiyyetini qanmağ isteyirdim: her şey adiden-adidi. Sözün, bir işin varsa, qısa ele, fırlatma. Her şey dolambacsız ve her söz çox keskindir... Sonra biri eşşekle geldi ve qısaca sorğu-sualdan sonra qarşıda bir adamın evinde istediyimiz qeder - 30-40 kilo balığın olacağını dedi. İndiye qederse hamısı farelin çıxmadığından danışırdı. Geldiyimiz yolu geri qayıtdıq. Yanımıza oturdu. Ondan eşşek ve balıq iyi gelirdi. Getirdiler. Öz aralarında danışırdılar. Qarşıdakı post barede danışırdılar. Balığı vermemiş de şert kesdiler:
- Tutsalar, biz sizi tanımırıq.
- Onda qiymeti sal aşağı.
- Qiymet onsuz da aşağıdı.
Qardaşım zarafata girişmişdi:
- Biz adam satana oxşayırıq?
- Yox.
- Hökumetden bu qeder qorxma, qoca, getdi o zamanlar.
- Men heç vaxt hökumetden qorxmamışam. Men adamlardan qorxmuşam...
***
Pullarını maşın fanarlarının işığında sayıb qaranlıqda itdiler. Birinci darvazada bizi saxladılar. Bayaq gelende dalımızca çıxan qarı az qala özünü maşının altına atırdı. Qımışdı. Geri çekildi. Arxadan maşına eyilen hökumet adamlarına baxırdı.
- İlişdikmi?
- Bizim maşının nömresine baxın. Baqajı açmağa ixtiyarınız yoxdu.
- Bizim her cür baqaj açmağa ixtiyarımız var.
- Sen bu senede bax!
- ...
***
Derenin derinliyinden asfalta çıxanda men yuxuladım. Issık-gölün dibinde bardaş qurub bir ingilis fermeriyle danışırdım. Ayıldım. Düz qucağımda başıçalmalı bir arvad oturmuşdu. Yanımdakının da qucağında bir kişi. Heç kes danışmırdı. Onlar qırğızca ele tez-telesik danışırdılar ki, bir kelme anlamaq olmurdu. Gece qaranlığında evlerin divarları ve kollu hasarların qaraltısı görünen yerde saxladıq. Her ikisi tezce sivişib düşdüler, kolluğa cumub az keçmemiş benzin konistirleri ile döndüler. Qardaşım mene döndü:
-Ne deyirsen, balığımız var, benzinimiz var. Ne çatışmır?
Men susdum ve elimi onun eline vurub tezeden yuxuladım. Bundan sonra bir kimseye ideyasının uçurumunda bele mane olmamağa söz verirdim. Min defe bele sözler vardı...

4. Çolpana

Hamı çox içir ve boyları balacadı. Atların da boyu. Heç biz özümüz de boy sarıdan qürurlu deyilik. Biz kökük, etli, piyli. Onlar ezası dağ heyvanları kimi. Dartımlı üzü, derisi, hereketi. Her teref qarlı dağdı ve biz de dağlar arasında üzüaşağı duran aulun ortasında gezişmeye çıxmışdıq.
- Ey, cigit!
Yanımızdakı sözünü dememiş, balaca adam balaca keherin belinden süzüb yere düşdü. Durdu. Qucaqlaşdılar. Bize yaxınlaşıb ikielli görüşdü. Öpüşdü.
- Mekteb yoldaşımdı. Dağdan meni görmeye gelib. Gelenle zarafat edib şitlendik. Çörek kesdik, sonra zarafat bize keçdi. Lap düzü, biz bir az içkilenince ona ilişmeye başladıq. O, evvel zarafatdan qızardı ve bir az da tinini düzelden kimi özü qıcıqlandı. Ondan dağları, heyvanları soruşduq. Qurddan danışdıq. O da kefini yere qoymadan zahı atının indi de mağarada qaldığını ve özünün de bu gece madyanının üstünde bir qurd yenib öldüreceyini dedi. Qurd onun doğarqarın atına gelecek. Mütleq gelecek. At da o gedib çatınca qurdu burunlayacaq. Ve o qurdla üz-üze qalacaq. Onunla üz-üze qalmaq başqa lezzetdi.
- Az qala gelib çomağa sürtülürler...
- Ola bilmez.
- Biz yalquzaqdan danışırıq.
- He, yalquzaq biraz başqa mesele.
- Al, çolpanamı sene bağışlayım, el çek, bu qorxulu heyvan söhbetinden.
- Sağol, mene çolpana bağışladılar...
- Dağlardan gelen adamın çolpanası üreyini açmadı, elemi?
- Yox, nedense hamı burda qurd söhbetinden qaçır, qurd deyende ne deyeceklerini bilmirler. Açıq-aydın danışmırlar. Bu merd heyvanı sevirler-sevmirler, bilinmir. Amma hamı ona reğbetini gizletmir.
- Hem de qorxusunu.
- Hem de qorxusunu. Onun iti dişleri ve iti ağlı var.
- Belke onun deyerleri var, bundan qorxursunuz? Arvadını atmır, tek yaşar, azadlıq sever, ayağını teleye salsan, yeyib geder.
- Heyif, biz ayağımızı yeye bilmerik, amma arvad meselesinde yanılır.
- Belke onun dişileri buna deyer.
- Belke bizim dişiler de buna deyer?
***
- Sizde başpapağına ne deyirler ?
- ... çox adı var...
- Bu çolpanadı.
O, mağaradakı atını doğuzdurmağa getmekçün durdu. Bizim hesaba göre at artıq doğub. Onu tutub saxlayırdıq. Atla qurdun döyüşünden danışmasaq da, etrafda hamı bunu bilirdi ki, here bir az onu lengitdi, o özü de lengidi, qesden lengidi, biznen boş çene-çeneye verdi ve gedende de sanki diri bir daylağın üstüne gedeceyini bilirdi.
- ...qurd onları çoxdan geberdib, getme, - dedim.
- Geberdibse de, gedim!
Ardınca:
- Papaq, papaq!- demek istedim.
Çolpananı başıma sıxdım. Bu çolpana çox isti, münasib bir şeymiş. Biz auldan çıxanda da men çolpananı berk-berk başıma sıxmışdım...
Ceep-de gedirdik.

5. Ağlamaq

Canıbek Dedesinin cenazesi üçün qurulmuş Yurtun hendeverindeydi. Başqa neveler ve tör-töküntüler kimi yasa gelenler üçün yurda üz çevirib ağlamırdı. Atası herden ona gözünü ağardırdı, amma Canıbek heç kesi saymırdı ve tekce meyit qebristanlığa qalxanda tabuta yaxınlaşdı, altına girdi, barmağının ucu tabuta zorla çatacaq durumda biraz getdi, kimse onu qolundan tutub qırağa qoymaq istedi, durmadı, axırı özü böyükler teki qırağa atlanıb yerini başqasına verdi. Hele biraz evvel - merasime gelende de maşından bir yerde düşdüler, o qızın elinden tutdu, hamı kişiler Yurta qeder yolu başlarını ve gözlerini tutub ağlaşma gösterdiler, tez-tez Yurtun qapısına yerimeye başlayırdılar, o biri yaxınlar onları gören kimi üzlerini Yurta çevirib ağlaşma qururdular ve ağsaqqaldan biri "boldu" deyen kimi hamı yere oturur, ikielli sünnü salavatı çevirir ve kimse atüstü bir dua oxuyurdu. Qız Canıbekin elinden tutub donmuşdu. Canıbek altdanyuxarı qızı süzüb qolunu yelletdi ve qımışdı:
- Sen niye ağlamırsan
- Bacarmıram.
- Men de.
Maşına qayıtdılar.
-     Ele bilirsen, heç kes bilmir ki, sen burda qara şüşelerin dalında gizlenmisen? Niye sen de Yurta gedib dedemi ağlamırsan?
Canıbek bundan da evvel ona Yurta gedib ağlamağa israr etmişdi. Her iki teklifinden de özü - bütün izahatlar ve israrlara baxmayaraq, el götürürdü, kimse ona nese izah etmeye başlayandan bir az sonra sürtük cizgileri çekilir, gözlerinin qapağı açılır, harasa bir yana baxır ve qerar qebul edirdi. Qebristanlıq Talasın üstündeki tepenin başındadı. Gilden ve az-maz kerpicden hörülen kümbezler, üstü torpaqlı, daşlı, başdaşında iri qara daş qebirleri keçirdiler. Canıbek o biri uşaqların da destesine qoşulmamışdı. Camaatın içiynen dehdehlenib yedekde geden atların ayaqları arasından görünüb-itir, qaçıb-durur ve kümbezlere girib-çıxırdı. Qebirlerin üstüne çıxır, bir daş qaldırıb ora atırdı. O ele süretle ve ele maraqla hereket edirdi ki, indi ya atların ayağına ilişib yıxılacağından, ya daşı ayağına salıb ezileceyinden, ya da nese bir qolay çıxaracağından onu gözden qoymayan mühafizeçiler eymenmişdi. Amma başqaları ona baxmırdı. Molla oxumağa başlayanda hamı yovşanlıqda oturdu. Hamı söhbeti kesdi. Sonra tezeden xısınlaşma başladı ve Canıbek otun üstüne sermelenib göye baxdı. O, haldan düşmüş kimi olsa da, göye baxırdı: bayaq hamı torpaq atanda o bir ovuc xırda daş atdı...
***
- Sen niye bura gelmisen?
- Yas yerine.
- Yolda biz seni maşına götürende niye ağlayırdın?
- Ağlamırdım, gözlerimin yaşını silirdim.
- Mene yalan danışma, sonra bir de ağladın.
- Men gülürdüm.
- Sen ağlıyırdın.
- Sen neyi bilmek isteyirsen?!
- Heç neyi.
- Vessalam de.
- Sen maşında dedin ki, atan ananın üzünü yazıb.
-...
- Atan kimdi?
- Tatardı!
- Tatar nediki?
- Adam.
- Atan neynir?
- İşleyir.
- Harda?
- Talkuçkada.
- Talkuçka nedi?
- Pal-paltar satılan yer.
- Atan pal-paltar alır?
- Yox.
- Bes neynir?
- Satır.
- Nece?
- Konteynerin içinde oturub müşteri gözleyir. Paltar almaq isteyen gelende satır.
- Konteyner nedi?
- Dükan kimi bir şey.
- Yeni, market?
- Texminen ele.
- Atan anovun üzünü niye yazıb?
- Keflenib.
- Araq içib?
- He.
- Bes anan?
- Xestexanadadı.
- Bes sen?
- Nece yeni, men?!
- Sen de aradan çıxıb qaçmısan?
- Yox, anamı xestexanaya qoyub gelmişem.
- Biz seni maşına götürende atan seni qovmurdu?
- Yox.
- Xestexanadan gelirdin?
- He.
- Bes atanın elinden nece çıxıb qaçdın?
- Anamla onu tutub döydük, sarıdıq.
- İndi el-qolu bağlı evde qalıb?
- Yeqin...
- Bu senin öz saçlarındı?
- He.
- Her gün siqaret çekirsen?
- He.
- İçki de içirsen?
- He.
- Her gün?
- Yox, düşende.
- Araq?
- Yox, konyak.
- Bes sen atovu niye öldürmedin?
- Qorxdum.
- Tutulmaqdan?
- Yox.
- Bes neden?
- Bilmirem.
- İndi anovun üzü sarıqlıdı?
- He.
- Uzanıb?
- He.
- Bir de ora getmezsen?
- He.
- Bir de ağla...
- ...

Bakı-Bişkek, 1999