Kifli tarixçelerden bezen oğlanlar qulaqlarını tutsunlar: adama inanan qaqaşlar qalsın...
Perviz

I.

... Durmadan çaparaqda soruşurdum: axı senin kilsede ne işin, kimnen getmişdin: belke batininde xristiansan: niye kilsede yıxılırdın ki: başqa bir kişi de (düzünü bilin, atası!) bunu deyerdi, axı senin filan yerde ne işin: sen niye bele eledin, sen niye filan işi hele tutdun: özü deyendi: nazik, uzun, qatlaqları enine çıxmış şüllüt barmaqlarıynan üzüne sert şille vurardı: o da üzünü dik tutmağa çalışar, çenesini qaldırmaq ister, amma yerindece sentiyib yıxılardı: bu yıxılmaq oğraş şeydi - şillelenesen, teklenesen, qaqaş, özün yıxılasan, bilesen: napnazik, çırpı kimi bir yere yığılıb helebil el deysen sınası nazik sümükleri eyilerdi, onu boş buraxardı ve başına ne gelerdise sümüklerinin sıyığlığınnan gelerdi: özü danışandan özüm bilendi (sümük boşluğu qaqaş, bele şeylerden yaranar - esl adı amma, beyin boşluğudu: hardasa şillelerden hürküb-hürküb beyninde bir şey gizdetmek ister, o yer qapanar, qaqaş, ele qapalı qalar ki, sen böyüyünce içi çürüyer: üstü var, içi boş durar içeride. Büdresen qapağ açılar, nese dartasan taraz olsun, başun sene atar, atançı başın olar, qaqaş...): birce soruşmağın yolunu bilsez, qıza yaxın düşe bilsez... sööbet o yaxınlıqdan getmir ki: düşsez, onda, bilersiz ki, kilse pillekenlerinde müselman qızının yıxılıb qalmağı ve qol-qıçını qınçır qan elemeyi ne demekdi: istesen lap saçından tut-sürü, küçe görsün, lap hörüyünü sarı maşının dalına sürü, şeher bilsin: ta o getdiyini gedib... ta men de durub bu cür qıznan neyniyesiyem: turtub elinden yeke yolu keçirtdim, maşın-zad saymadım, gece on ikiye teref vızhavız yanımdan ötürler, kim baxır, işığında hansı ne görür-görsün, derdimin canı qurtarıb, diredim onu Salyan kazarmasının divarına, qaldırdım özüme, sıxdım... yox, estahfürüllah, bunu qoyub o birisine keçirem, ondan qabaq pillekende durduq, bizi gözleyirdiler: darvazalar bağlansın, heresinin elinde darvazanın bir layı, bize baxırdılar: baxır cehenneme baxsın - söhbeti yox: söz dediler, çıxaçıxda döndü elini yusun, men onu pillekenin birinci pillesinde gözledim, söz dediler: yalmandılar, pul dürtdüm, dedim, çox sağ olun, Allah sizden de razı olsun, Allah hardan razı olsun: çıxdı, onun beline yapışdım, çenemi çiynine diredim, pillekeni qalxdıq, baxdılar, baxır cehenneme baxsın, iki metr enine pırpız döşemeli beton pillekendi, sağında tualet, sauna: ordan çıxmadım, qaqaş canı, solunda hündür divar, aşağıdan helebil yerin altından qalxırsan, amma yerin altı deyil, dikdir kimidi, dikdirin altında ne lazımsa tikdirib-qoyub: çıxdıq, evvel sarıldıq, utanmadıq öpüşdük, bir xeyli yeridik, qarpız topasının yanından keçdik, sonra men bir de geri dönüb baxdım, yemiş topası da vardı, dedim, ne eceb men yemişleri görmemişem, tek olsam, qayıdıb bir de yemişlere baxardım, ellerdim görüm yemişdimi, yerindedimi: dönmedim, bir meele gedib tinde bu yoldan yeke yolun qırağına keçdik, indi men onu qucağıma aldım, vızhavız maşınlar keçir, işıq salır, biri lap qaqaşdığ eledi, siqnal verdi, bu qucağımdakı dedi ki, her yerim görükür, burax: men dedim cehenneme görüksün, ya da o bunu bir neçe gün qabaq birinci defe qucağıma götürende demişdi, onda men cehenneme dememişdim, indi üreyimde deyirdim cehenneme... dalıüste yere oturdum: qucağımda başımı sığalladı, qalxıb özünü düzeltdi, teskinlik verdi (ale, beynin çönmez?), onda men qandım ki, başqa bir qarpız topasının yanındayam, topanın dalından kimse... heri, bir kendçi bize baxır, avtolavkanın içinden, qarpızlardan hündürde oturub, qaranlığın içinden qaranlığa baxır: cehenneme baxsın, sonra elinden yapışıb yolu keçirtdim: yox, yoldan evvel men "Odnajdı v Amerike"den rusca dedim: "ya podskaznulsya Lapşa" dedim ve elinden tutub yolu keçirtdim, divara diredim, divarda oturtmaq istedim, neyin üstünde (qaqaş lezzet!): Özümün üstünde: sıxdım onu, sümüklerine qeder sıxdım-buraxdım, nese deyirdi: içinnen gelirdi, ya da demeyi vardı, hıçqırırdı. Demeyi vardısa da, men ona dedim:
-Telefonum qaldı!
- Qaçaq!
Beynim çönmez?! Qaçırıq, geldiyimiz yere teref - başqa yolnan. Men lap berk qaçıram, o dedi qaçaq, amma guya elebil men demişdim. Men onu bütün xırda-para uçurumlardan keçirirem: uçurum deyende, indi bele deyirem, yamadı: sağda beşmertebe, solda doqquzmertebe, arasıynan çala-çuxur, avqustun ortasında leysandan sonra göl-gölmeçe, qumlu palçıq, yarımçıq qalmış tikililer, qazılıb atılmış lüklar, sınıb-duran demirler (günüzler uşaqlar bu demirin hansınasa keçib ölmürler, sınıb dikenen ne varsa hamısının dilini bilirler, ölçülerini, hündürlüyünü bilirler, özlerini hansı yerden hara sürtdüklerini bilirler: bunun hamısından keçmeliyem: o menada, qaqaş, heyat asfalt deyil, gerek neğede çör-çöpü adlamağı öyrenesen, yanından keçib-getmeyi bilesen...): ...ondan da qabaq biz bığlı rusdan danışdıq, rusun bığı olarmı, olsa da ondan iyrener, ögüyer dedik: bir rus gede de ters kimi, hemin gün ona zeng eliye, deye ki, sennen söhbetim var, bu da deye sözün var, sözüvü de, rus deye, yox, telefon söhbeti deyil, bu da deye, telefonda her şeyi demek olar, yaxşı, onda mesajla gönder sözüvü... güldük (şilleliyerdim, niye qımzanmadım, gözü yaşardı, başqa qucağa atdanmaq üçün sinoy geden deyil, üzünü çevirdi, saçları sifetinde qıvrılıb qaldı.): rus da axırı dözmeye, buna eşq elan eleye. Bu da mene deye, söz vere, bir de belençi zeng eliyen olsa, qabırğası sınacaq deyem.. bir de gülek... ac qarına pşeniçnaya vodka içmişdim, mesajımı alıb gelmişdi: kefin durur, qoy gelsin: özü de dedi, kefin durur qoy gelim, elivün altında telefonun olum, sifarişinnen qaçım-yetirim özümü (lap evvel, qaqaş, ne gizdini, men yalvarırdım): halım yox, başım xereb, avqustda birden-bire soyuq: pive içe bilmirem, araq olsun: gelsin de, niye de gelmesin: birinci söhbet, lap birinci biz içmeye oturanda rusdan düşdü: men birxeyli başqa şeylerden danışdım, amma ikimizin de üreyimizden olan rusdan danışmağımız oldu: men dedim ki, bığlı rus...dan zehlem gedir...o da dedi ki, Sibirde böyüyüb, bığlı rusdan zehlesi gedir, rusun bığı olmaz: qaçırıq, yolda men bir gölmeçeni görüb buruldum, onu da dalımca çekdim, dedi ki, sen gece görensen, qurdsan ki: dedim qurdam, dedim, uşaq vaxtı azmışam, Şamaxıda, qaqaş canı, meni qarda canavarların elinden alıb-qutarıblar, meni dövreye alıb iyneseler necedi, analı-balalı: içlerinden çıxıb sağ qalmışam... geldik, bağlıdı: demir qapıya üç tepik vurdu, söydü: bağlıdı, vecimize almamaq istedik, qaçıb indi burdan asfalta, iri bir boşluğa, Ay işığına çıxacaqdıq, ora doğru qaçırdıq, can atdıq. El-ele tutuşub yene qaçışmaq istedik: men onu yerde gördüm, gözleri mene baxırdı: ne tez fırlatdı-çönderdi gözlerini: diri qalıb, yıxılmağını almır yeni: altan-yuxarı ne tez eynen mene baxır: beyni yoxdu bu adamın, qaqaş, birden çatdı ki, yıxılıb, men de elsiz-qolsuz olam arada: gözleri altan adama baxır, fikirleşir, elebil hemişe bele uzanıqlı, yıxılı qalıb, qaqaş: qız hemişe yıxılı qalar, yanüstde: ağlamaq tutdu, qaqaş, qız yıxılanda yıxılı qala biler: qarında yıxılı qalıb deyersen, hemişe yıxılanüstde qala biler adam: gezsin, oynasın, danışsın: yıxılanıüstde olsun, heç kim de bunu bilmesin. Adam bilenler eşitsin, qaqaş, gözüne baxasan-deyesen toyuğ ağlıdı: indi deyir sıyrılıb, qan-qançır olub: dodağı partlayıb. Dizleri salamat: üzüste deymişdi, boynumdan sallanıb qalxdı, amma gözlerinde bir toyuğ ağlı var, nese deyir, elebil qapağ açılır: içi boş... men söhbeti ele-belençine danışmaram, qaqaş!

II.

Here pişiye bir tepik vurur. Dur gözle, axırı ona bir künc tapacaqlar... l.perviz Pişiyin de balası özüne ezizdi, qaqaş: sen mamova ezizsen, o da öz mamasına: talış arvadı görürsen, men bu kafeye neçe aydı gelirem, oturub saatnan piveliyirem, o arvad bu pişikleri yemleyir, indi soyuğ düşür, bu da doğub-törüyüb - balalarını ağzına alıb dükana girir: bax, tepik-tepiyin dalıncadı: bilsem ki, qaqaş, pişiyi hendeverinden birdefelik atacaq, deyerem, atandı, vurandı, kesendi, tepiyinin dalında durandı (pişik de onu tanıyandı, dübare gelecey): talış arvad ta bezib, gör yanından nece keçir - vızıltıynan: acığındandı, qaqaş canı, elindeki boşqabın sür-sümüyünü de atmır, hemişe özü piş-piş eliyib aparardı, çekerdi qırağa ki, camaatı bezdirmesin: indi demir, ay müselman, ay yeke erkek kişi, sen de bir künc versene: dünen pişiyin adıynan burdakı millete yeddimertebeli söyüş söydü: dedi, yayı pişik serfiydi, soyuq gelir serf olmur, dedi, kişi olsam, seni tike-tike eliyib canuvu qurtarram, ya da götürüb ele azdırram, ünün qalmaz... Pişik qabağından keçenin olmasın, qaqaş! Gece burdan Kazarmanın yanından keçirem, görem oturub bir qaqaş, qabağında demir kasa, yaxınlaşam baxam, misdendi, içinde bizim naxışlardan, nemmm, nese ot-elef kimi şeyler, başını qaldırmır ey, kuklusklan paltarı geyib, arada hele bilesen, arvaddı, çerşab atıb, qafa yerinin bir ucu mizerek... men de neyniyem, qız qolumda, mene deye ki, xatalıdı, keç bu yana, az qala el-ayağıma düşe, men de sayammı bunu, istiyem sözüne baxam (ağlımnan keçe ki sıyığ getme), sonra vura beynim kelle-çarxa, cumam cibe, pul atam, qaqaş, qızı qoyam qala Allah bile harda-dalda, dönüb göz gezdirem ki, qız hanı, gözüm kasada ilişe, görem ki, pul dönüb oldu iki dene yeke zer: fırranır kasada, atdanıb durur: bu cında oğlu da, qaqaş, heç başını qaldırmır, heç qımzanmır ki, ağzına iki tepik ilişdiresen, deyesen, bu ne hoqqadı, qaqaş: elimi bir de cibime salım ki, bir de atım: bir de atam, qaqaş, bir de ola dörd dene zer: belençi iri-iri del-deşiyi üstünde, altında qara yerliyi: eymenem, qaqaş, yalanı yoxdu ki, qayıdam qızın qoltuğunu axtaram, o da hemişe hazır de, başımı sığallıya, bile ha, bile ki, orda nese ellem-qellem var, çeke sala meni qucağına, qaqaş, yan gedek, gedek, gedek, yene bir döngede - Alatava evlerine dönen yerde, qaranlıq tinde, xoflandıran yerde, qaqaş, it ulaşan yerde, it ulaşan yerde dönek, dönmemiş görek o çarşablı biqeyret dalımızca gelir, çiyninde kerenti, bize qaçır, gele, gele, biz de qaçaq, axırı hasar dibine enib döngedeki maşın dayanacağına çatası, o da dabandöyme çatası, ata bir şeyi, görem zerdi, özü de bir cüt zer, düşe torpağa, görem qumbaradı, qaqaş, partlaya... ... men de ayılam, qaqaş, döşenem qızı emişdirmeye...

III.

Emişdirmeye qaqaş, elin çatar-çatarda lap dinivü de deyişersen. Emişdirmekden sonra qaqaş, sene ne qalır: bilsen doyarsan, elin de her kesin eteyine çatar. l.perviz Dedesi döyende elim ona çatmamışdı: kilseye gedende de, qız tek qalanda da: qız, qaqaş, cennet bucağıdı: başın içi boş qalmaq, qaqaş, zordu, onda Allaha lap çox yer olur... heyran olur ey mene, yuxumu danışam-danışmayam, ona çatmır, her ne desen, başının içine girir, ağlamağı gelir, bilmirem, niye demir, amma bilirem ki, meni ağlayır, neyimi ağlıya, it qızı it, bilmerem: adamın gününe ağlıyarlar, qaqaş: günüve ağlıyanın olsun: soruşdum kilsede ne gezirdin, deye bele yerde künc tapmış kimi oluram: ele bu: men bu dinde doğulmuşam, qaqaş, etim ürpener, men din köyneyimi deyişemmerem: amma qız gedirse, qaqaş, sebeb var: deye sonra ilk ezanı eşidende beynim çöndü, tezeden qayıtdım, namaz qıldım, qulağıma işdedi, harasınamı: kilsenin qabağında paltosunun ayağı ilişe, qala öz ayağının altında... bu qayıdanda ola: gedende sakit gede, içi bom-boş, qup-quru, geze, kilsede şamlara deye, İsaya baxa, Meryeme, qoxulardan xoşlana, sakit, deberekliyinden yorulduğu gözleri başından ata, başqa soyuq gözlere baxa, baxa, geze, herlene, gede, desin üreyindekileri, özüynen danışmasın, özüynen danışmaqdan yorulsun, perdeynen danışsın, aradakı perde qeşengdi axı, gözüvü yumasan, bilesen, seni eşiden var, amma ses-sese veresen, sen deyesen o deye, ele deye ki, sığallıya, tutasan onun sığalını, nenenin tumarı kimi tutasan, boşlamayasan, saçlarına çıxasan nenenin, qaqaş he, saçlarının içinde qalasan nenevün qaqaş he: nene görenler biler: din barmağı olan yerde gizdenmiş nene var: din qeder neneler de bicdi: rahibe yaxınlaşa, qaqaş, rahib deye, gerek xristian olasan, soyuq dilnen, altında al dili ki, gelsin xaç suyuna, xaç suyu deyilende bunun qorxusu tuta, eti ürpene, çaşa-qala, öz gözü deberekleşe, başını götürüb çıxamı, dönüb gedemi, başında-üreyinde ne varsa, bom-boş ola... bir de kilsenin pillekenini qayıdanda sendeleyemi, paltosunun ucu ayağının altında qalamı: men bilen başından sendeleye qaqaş.

IV.

Atasını gözleyirem qaqaş, sezondan gelesidi, gelen kimi barmağını qapı arasında qoyasıyam, qız özü bilmiyesidi...

2001