Her insanda insanlýðýn tüm durumlarý vardýr. -Montaigne |
|
||||||||||
|
ÞÝÝRDEKÝ FELSEFE, FELSEFEDEKÝ ÞÝÝR Mustafa Günay “Baþlangýçta þiir vardý.” Ya da “Önce þiir vardý” gibi sözleri sýkça duyarýz. Bu sözler þiirin önemini, taþýdýðý deðeri ifade etmektedir. Peki ya günümüzde, çaðýmýzda durum nedir? Günümüzde þiir yaþamýn ve kültürün neresinde yer almaktadýr? Þiir kaybolmuþ, unutulmuþ gibi görünse de kimi zamanlarda, yeniden ortaya çýkar, kendini farklý biçimlerde dile getirir. Çünkü þiir hep vardýr ve olmasý da gerekir. Çünkü insan þiirini yitirmiþ bir hayatý sürdürmek istemez. Ýnsanýn baþkaldýrdýðý, yaratýcýlýðýný gösterdiði her eylem ve etkinlik gücünü þiirden alýr. Çünkü þiir edebiyatýn bir türü olmanýn ötesinde bir þeydir. Bir bakýma tüm edebiyatýn, sanatýn, kýsacasý kültürün baþlýca kaynaklarýndan biridir þiir. Kültür, yani insanýn üretip/yaratýp ortaya koyduðu yaþama dünyasý, þiir ve þiirsellik üzerine kuruludur. Þiirini yitiren kültürler ise, ayný zamanda insanýn kendisine, insana ve dünyaya yabancýlaþtýðý kültürlerdir. Þiirsizlik bunalýmý kültürün insani deðerlerini unutmaya baþladýðýnýn da bir göstergesidir. Bir kültürü canlý tutan, þiirin kaynaklarýndan beslenmesidir. Þiirin ve þiirselliðin düþmanlarý, ayný zamanda insanýn ve onu insan kýlan deðerlerin de düþmanlarýdýr. Bu nedenle þiirin tarihi insanýn özgürlük ve adalet arayýþýnýn da tarihidir. Uygarlýk tarihinin bugüne kadar uzanan kültür birikimi içinde þiir ve felsefe en önemli unsurlar arasýnda bulunmaktadýr. Yüzyýllar öncesinde sanatsal, felsefi ve bilimsel disiplinler/etkinlikler günümüzdeki gibi ayrýmlaþmýþ, sýnýrlarý kesin çizgilerle birbirinden ayrýlmýþ deðildi. Günümüzde þiir ve felsefe, diðer bilim ve sanat dallarý gibi, birbirinden farklý uðraþlar ve disiplinler durumundadýr. Ancak þiir ve felsefe arasýndaki baðýntýlar ve yakýnlýklar ortadan kalkmýþ deðildir. Günlük yaþamýn ve dilin sýnýrlamalarý ve belirlenimleri üzerine çýkabilen etkinlikler olarak, felsefe ve þiirin birbirinden kopmadýðýna iliþkin pek çok örnek verilebilir. Kýsaca iki örnek üzerinde durmak istiyorum: Ömer Hayyam ve Nietzsche. Hayyam, büyük bir bilim adamý ve filozof olduðu kadar, büyük bir þairdir de. Onun rübaileri, þiirdeki felsefenin bir somutlaþmasýdýr/görünümüdür. Hayyam’ýn dizelerinde humanist bir ahlak felsefesini, özgürlükçü bir dünya görüþünü ve yaþama felsefesini buluruz. Ýnsanýn evrendeki yerini sorgulayan ve varoluþunun anlamýný araþtýran Hayyam, þiirsel bir söylemle kendi felsefesini ortaya koymuþtur. Ama bu durum, onun yazdýklarýnýn þiirselliðini zedelemiþ deðildir. Aksine içerdiði felsefi boyut, Hayyam’ýn þiirine derinlik ve yoðun bir anlam boyutu kazandýrmýþtýr. Belki her þairin doðrudan felsefeyle ilgilenmesi gerekli deðildir. Ama þiirin beslendiði kaynaklardan biri de felsefedir. Ayrý bir yazýda iþlenmesi yerinde olur, ama yine de þiirdeki felsefeye günümüzden de eklenebilecek þairler az deðildir: Asaf Halet Çelebi, Özdemir Asaf, Edip Cansever...Hiç þüphesiz daha pek çok isim sayýlabilir. Nietzsche’nin pek çok yapýtý ise, felsefedeki þiire ve þiirselliðe örnek olarak verilebilir. Ama felsefe ile þiirin sýnýrlarýnda dolaþan, düþüncelerini þiir biçiminde dile getiren filozoflar geleneði uzak bir geçmiþe uzanmaktadýr. Parmenides ve Empedokles gibi Antikçað filozoflarýnýn, düþüncelerini þiir biçiminde ortaya koyduklarýný hatýrlayabiliriz. Erdal Alova ise Herakleitos’un fragmanlarýný þiir biçimine dönüþtürmüþtür.1 Antik Felsefe adlý kitabýyla tanýnan Walter Kranz’a göre, “Empedokles’in antik kiþiliðini Alman þairi Friedrich Hölderlin bir tragedia’da romantik kýlýkta yeniden canlandýrmýþtýr. Freidrich Nietzsche ise Empodekles’i Herakleitos ile birlikte kendinin atasý sayýyor.”2 Yukarýda adýný andýðýmýz filozoflarýn yapýtlarýnda, felsefenin þiir biçiminde, þiirin diliyle ortaya konulmasý söz konusudur. Ancak bir de felsefi yapýtlarýn içinde yer alan þiirler ve þiirsellikler de söz konusudur. Bu konuda akla gelen en önemli örneklerden biri hiç þüphesiz, Nietzsche’nin “Zerdüþt Böyle Diyordu” adlý kitabýdýr.3 Nietzsche’nin bu kitabýnda felsefe ve þiirin sýnýrlarý belirsizdir, neyin felsefe neyin þiir olduðunu ayýrt etmek oldukça güçtür. Bu kitapta, felsefeden þiire, þiirden felsefeye gidip gelen bir filozof ve onun þiirsellikle yoðrulmuþ düþünceleriyle karþýlaþýrýz. Yeni bir insan anlayýþý ortaya koymaya çalýþan, insaný aþýlmasý gereken bir varlýk olarak gören Nietzsche’nin þiir ve felsefe arasýndaki sýnýrlarý kaldýrmasý, þiirin baþlangýçtaki imkanlarýný ve gücünü yaniden canlandýrma çabasý olarak da deðerlendirilebilir. Nietzsche büyük bir ahlak filozofu olduðu kadar, büyük bir kültür filozofudur da. Deðer problemi, çalýþmalarýnda belirgin bir aðýrlýk taþýmaktadýr. “Deðerlerin yeniden deðerlendirilmesi” çabasýyla dikkati çeken ve felsefe tarihinde iz býrakan Nietzsche, ayný zamanda þiirler de yazmýþtýr: Dionysos Dityramboslarý.4 Onun bu þiirlerinde de felsefi bir boyut göze çarpmaktadýr. Felsefenin, felsefi düþünme tarzýnýn þiire kazandýrabileceði boyutlar kadar, þiirin felsefeye ve ayný zamanda sanata ve bilimsel disiplinlere kazandýrabileceði pek çok imkan söz konusudur. Bunun yanýsýra özellikle þairlerimizin yapýtlarýnýn, þiirlerinin felsefe açýsýndan yorumlanmasý ve deðerlendirilmesi de önümüze yeni yollar ve ufuklar açabilecektir.
ÝzEdebiyat yazarý olarak seçeceðiniz yazýlarý kendi kiþisel kütüphanenizde sergileyebilirsiniz. Kendi kütüphanenizi oluþturmak için burayý týklayýn.
|
|
| Þiir | Öykü | Roman | Deneme | Eleþtiri | Ýnceleme | Bilimsel | Yazarlar | Babýali Kütüphanesi | Yazar Kütüphaneleri | Yaratýcý Yazarlýk | Katýlým | Ýletiþim | Yasallýk | Saklýlýk & Gizlilik | Yayýn Ýlkeleri | ÝzEdebiyat? | SSS | Künye | Üye Giriþi | |
Book Cover Zone
Premade Book Covers
ÝzEdebiyat bir Ýzlenim Yapým sitesidir. © Ýzlenim
Yapým, 2024 | © Mustafa Günay, 2024
ÝzEdebiyat'da yayýnlanan bütün yazýlar, telif haklarý yasalarýnca korunmaktadýr. Tümü yazarlarýnýn ya da telif hakký sahiplerinin izniyle sitemizde yer almaktadýr. Yazarlarýn ya da telif hakký sahiplerinin izni olmaksýzýn sitede yer alan metinlerin -kýsa alýntý ve tanýtýmlar dýþýnda- herhangi bir biçimde basýlmasý/yayýnlanmasý kesinlikle yasaktýr. Ayrýntýlý bilgi icin Yasallýk bölümüne bkz. |