Robotlarla ilgili fantastik hayaller hiç bitmedi. Ama bu alanda onlarca yıldır birikmiş deneyim, robotlarla ilgili gelişmelerin giderek daha mekanik ve güç avantajını kullanmaya yönelmesini sağladı.

Artık biliniyor ki, robotlar robot kelimesinin ilk kullanımından çok daha önce insan hayatına girmişti. Otomobil ilk yaygın ve karmaşık robotlardan biriydi. Ama onun çok öncesinde su vidası gibi binlerce yıl eskiye kadar giden pek çok şey yapılmıştı.

Benim çağımda, robotun yaygın kabul gören tanımlarından biri şu: “Uygulanacak güç, sağlanacak mekanik etki, ya da katlanılması gereken ortam şartları bakımından insan sınırlarının yeterli gelmediği alanlarda, insan zekasına sürekli ya da süreksiz bağlı olarak kullanılan ve nanodan galaktik boyutlara kadar ulaşabilen araçlar.”

Gündelik kullanıma geçmiş bazı örnekler vermek sanırım konunun daha iyi anlaşılmasını sağlar.

En yaygın kullanımlardan biri, otobotlar. Tahmin ettiniz sanırım, otobotlar ulaşım için kullanılıyorlar. Ama kullanıcı ihtiyaçları ve ortam şartlarına çok daha duyarlılar. Direksiyon, pedaller, aynalar gibi arayüzlere sahip değiller. Bunlar yerine kullanıcısı ile global kablosuz ağ üzerinden bir sanal güvenlik koridoru ile sürekli bağlantı içindeler. Kullanıcı aracın içindeyken ya da dışındayken, hatta yarım dünya uzağındayken bile bu bağlantı aktif hale getirilip kullanılabiliyor.

Otobotların en önemli özelliklerinden birisi, kullanıcıların sadece gitmek istedikleri noktayı belirtmelerinin yetmesi. Başka bazı parametreler de isteğe bağlı olarak belirtilebiliyor: Ortalama hız, geçilecek yolların manzara durumu, tercih edilen enerji kaynağı gibi… Eğer sadece gitmek istenen yer belirtilmişse diğer tüm tercihleri, otobot –daha önce kullanıcısının yapmış olduğu tüm tercihlerden analiz yaparak- kendisi kullanıyor ve sizi yerinize ulaştırıyor. Eğer çeşitli parametreler belirtilmişse, otobot en iyi beş olasılığı hesaplayıp olası rotaları kullanıcısına sunuyor ve yapılan tercihi daha sonraki otomatik tercihlerde kullanılacak veri bankasına ekliyor.

Otobotun en önemli özelliklerinden birisi, trafik kurallarını ihlal edememesi. Bir başka önemli özelliği ise, olası enerji kaynakları içinde en uygununu seçip kullanabilmesi. Tipik bir otobot, güneş enerjisi, hidrojen pili, benzin ve diğer enerjilerin artıklarının dönüştürüldüğü elektrik enerjisi kaynaklarından herhangi birini kullanabiliyor ve hareket halindeyken bile bu enerji kaynakları arasında kesintisiz geçiş yapabiliyor.

Otobotun size ilk başta garip gelebilecek önemli bir kısıtı ise, önceden tanımlanmış kurallar dışı durumlarda inisiyatif kullanamaması. Geçmiş onyıllardaki programlama deneyimleri, bu tür durumlar için yapay zeka geliştirme çalışmalarının çok dramatik kazalara sebep olabildiğini gösterdi. Kural dışı ve hasar potansiyeli olan bir durum oluşacağı anlaşıldığı anda, otobot en hızlı ve güvenli bir şekilde kontrolü tamamen kullanıcısına aktarmaya çalışır. Direksiyon ve vites kolu bile olmayan bir ortamda bu nasıl yapılabilir diye düşünebilirsiniz. Ama unutmayın ki, bahsettiğim kontrol mekanik bir kontrol değil. Böyle bir durumda insan kullanıcı otobotun içinden ya da bulunduğu dış mekandan kontrolü kendisi alır ve tüm kararlar bu insan tarafından alınır. Otobot risk seviyesi normale indiğinde kullanıcıya durumu bildirir ve tekrar minimal insan kontrolü içeren normal kullanıma geçilebilir.

Otobot risk durumu oluştuğu anda kontrolü insan kullanıcısına devredemezse, en çabuk ve güvenli yoldan trafik dışı kalır. İçinde tehlikede olabilecek canlılar varsa, onları olabilecek en güvenli şekilde tahliye eder. İçindeki canlılar bir dış tehditle karşı karşıya ise, onların içeride ve ulaşılamaz durumda olmasını sağlar. İçerideki risk dışarıdaki riski aşarsa, bu durumdan tahliyeden başka şansı kalmaz.

Otobotlar kişisel kullanım için insanın minimal kontrolüne göre tasarlanmışlardır. Toplu taşıma gibi alanlarda ise, otobotların hangi şartlarda neler yapabilecekleri çok daha belirgin olduğu için insan kontrolü hemen hemen yoktur. Sadece insan denetimi uygulanır. Kriz durumlarında toplu taşıma otobotları da yine diğer otobotlar için tarif edilen şekilde davranırlar.

Otobotların dünya ekonomisine en önemli katkılarından birisi, maliyeti en düşük yakıt seçimini sürekli olarak yapabilmesidir. Mesela biraz uzakça bir mesafeye gideceğinizde otobot eğer yer üzerinde güneş enerjisinden yararlanamıyorsa ve bunu engelleyen bulutların üzerine çıkıp havadan güneş enerjisini kullanarak gitmesi toplam enerji maliyetini azaltacaksa, bulutların üzerine çıkarak hedefine doğru yol alır.

Zenginleştirilmiş doğal zekadan henüz bahsetmediğimin farkındayım. Üstelik robot tanımı da ilginizi çekmiş olabilir ve başka örnekler duymak için meraklanmışsınızdır. Sonraki yazılarımda bu konulara tekrar değinmeye çalışacağım.

(2054'te yaşayan Kamil Asma'nın dilinden, Yazar: Mustafa Acungil)