(Külekli şeherin sirlerinden)
K.M.-e ve K.M.-e

...Mene elçi gelibler; Erdebildeki qohumlardı, atam da kövrelib, nenem de: anamdan savayı hamı ağlaşır, indiyecen mektublaşırdılar, indi de gelibler, üreyim atdanır, ağladım, dedim elçileri yola salsınlar, belke xeberden xeberleri yoxdu, geldikleri kimi de qayıdacaqlar...

* * *
...Yağış yağanda özümü hendeverdeki ağacların, otların, ne bilim sekilerin de doğması bilirem. Gülen olmasa, onların yerine atılıb-düşerem: toz-torpaqdan, demqazının hisinden silkinib çıxmaq otlara, küçelere, yarpaqlara çox yaraşır. Yağış başladımı, bizim universitete geden yolda ayaqqabıların sesi bir özge olur. O yola tezelikde qırmızı kerpic düzülüb; dükan sahibleri döşetdiribler. Söz gezir ki, kerpiclerin dözümü uzun çekmez, bişimi hemenki deyil. Amma bir terefden hamarlanır, bir terefden de elesi var, qumu çıxır. Dedem deyir, Parapetde de bele olub, yağışlar her şeyi yerine qoyacaq...
Yağışlı günlerde ayaq seslerinin taqqıltısı çox yapışıqlı olur. İndiki deb deyesen altmışıncı illerden gelmedi: belesinden xoşum gelir. Her deb de sevgili yağışlarıma yaraşmır!
Özüm de axır vaxtlar çox qalın kabloklu dikdabandayam, sinemi kefim gelen qeder açmışam. Qara yubkam baldırlarıma yaman yaraşır. Anam tumanımın qısalığına mor tutub; tuman meselesine göre elimnen yanğısı var. Zornan sesini içine salır, bir az dedemin qorxusudu, bir az da özü imana-dine gelib. Yoxsa etimi keser, uf demez. Saçımı qısa kesdirdim; ucları dodaqlarımın arasına girir, dar-darağım da yerindedi. Bu debin gözelliyi ciddiliyindedi: reng yaddaşı amma, qaradı, bir de çehrayı. Ağı, qırmızısı, yaşılı azdı. En çoxu da bizim kişilerin payızı-yazı geydiyi deri gödekçelerin rengi yadıma gelende beynim qıcanır. Deyirsen o bedniyabet rengden çıxa bilmirler; sir-sifetlerini de turşudub öz işlerinin dalıncadırlar.
Yazağzı yağış yağanda evde qala bilmirem, ayaqların sesine qulaq verirem: sese çox qulaq versen gülmeyin geler - ayaqlar başları hara geldi götürüb-itir. Deyirsen başlar ayaqlara yox, ayaqlar başlara böyükcedi. Derse geden-gelen qızların endamındakı eyer-eskik de üze çıxır: gombul da, eyriayaq da yerişini itirir: here özüne bir daldalıq axtarır. Yağmuru hamıdan tez duyan özümem: gelmeyini gözlemeden gezintiye toparlanıram. Evdekilerin mene acığı tutur: övkeleri çatlasa dinmirler, guya men yağış-zad getirenem...
Üreyaçan günler az olur: burda külek her şeye şerikdi, havaya, suya, yağışa-qara... eskik olmur qaragelmiş! Havadan xoşlanan kimi bulvara teref diyirlenirem - dedemnen bir yerde. O menim sözümnen çıxmır...
Denize çatanda ele bil balıq kürüsüne qatılmış neft iyneyirsen. Özümü denizin içinde bilirem. Men görürem, Allahım haqqı görürem, bu yağış denizi neter yumağı bacarır: hisli asfaltları ve otları çimdirdiyi kimi buxta balıqlarını da istağa qoyur; narın-narın, telesmeden bu sel-su denizin canına işleyir. Ele bilirem, şeherin yağışlı günlerinde balıqlar canlarına çekdiyi nöyüt qatından silkinib oynayırlar, sevişirler. Belke bu andaca çaşıb buxtaya kürü tökürler: ora açılan çirkli sular yağış seline qatılanda axar güclenir, zavallı balıqlar da axarın bir küncüne sürülenib ya döl qoymağa, ya bir şey tapıb yemeye cumurlar. Lap uzaqlara üzüb göm-göy temiz sulara kürü töke bilmezlermi, neden bu çirkabda qalırlar?! Dedem deyir yemeye, axara, bir de dincliye göre qalırlar; hem de denizin qaydalarına baxanda burdakı balıqlar çox xırda ve gücsüzdüler, bura onlarçün bir küncüne sığındıqları iri dünyadı...
Herden ağlımda balıqların sesini ve gözlerinin şadyanalığını uydururam... Axırda da gözümün qorası gedir. Ağlayıram... Fürsetim olsa balıqlara qoşulub denizin dibinde yaşamağa qaçardım. Sonralar her gün dedem bu sahile geler, ağarmış saç-saqqalının altından kimse bilmesin qeder qımışardı, bilerdi ki, men hardasa buralarda, onun ayaqlarını yalayan sahillerde görüşüne gelmişem. Bir defe men dedemin ayağını suya qoyanda, onun arıq, ezalı barmaqlarının üstüne ellerimle su tökdükce bu duyğunu yaşadım... Amma dedemi özümnen götürmezdim, bu dünyada bir adamım qalmazdı ki... Bir yuxum var: balıqların dölü barede. O yuxunu dedemnen savayı kimese danışmağa ürek qızdırmazdım, o vaxt anama da danışmadım... Neynirem.

* * *
...İki qızıydıq. İkimiz de qısatumanlı. İkimiz de bulvarın uçub-sökülen bir taxta dayağının üstünde denizin sonsuzluğundan nese gözlediyimizi bilirdik, amma ne?! Her ikimiz eyni canıydıq; gözlerimizin de rengi, daraqlı saçlarımızın da etri eyniydi, men bunu qanırdım. Eynimizdeki qıp-qısa tumanı hemişe belençi geymek istemişdim, indi her ikimiz anamızın bizi bu tumanda görüb saçlayacağından ürpenirdik. Derd içinde uzaqlara baxır, qıraqdan bir-birimizin tumanını eyni vaxtda marıtlayır ve baxışlarımız toqquşmazdan önce içimiz paxılca çırpınır, tezeden "birleşib" yolumuzu gözleyirdik. Biz Kit gözleyirik, he, Kit... ya da iri bir delfinmi, balinamı, nemi... yadımda qalan iri, qara, mülayim bir balıqkimini gözlemeyimdi, xoşmeramlı ve boynu-çenesi ala, üstü qap-qara, parıltılı ner balıq. O, bir az uzaqda su üstüne çıxmalı, bizi görüb sahile üzmeliydi... Ele olmadı: neheng bir alapaça az qala ayağımızın altından pırtlayıb-çıxdı. Onun etri hele de burnumdadı; ter qoxusuydu, nöyütlü balıq teri. Ayılandan sonra bele bir qoxunu tapa bileceyimnen el götürdüm, amma o ter iyi yaddaşımda çöze bilmediyim reng kimi ilişib qalmışdı, rahatlıq vermirdi. Deyesen, qulaqlarının dibinden su fışqırdıb düz qabaqda dayanan qızın (deyesen ele o da meniydim) ayağına, sonra da azca dikelib baldırına toxundu ve qız bir feryadla dizlerini cırmaqladı. Ovuclarını sıxdı, balaca ellerini dizlerinden yuxarıya çekdi. Ovcunu açanda sağ elinde bapbalaca bir Kit pırtlayırdı. Rengi de qım-qırmızı... Men duydum ki ovcumun içindeki körpe Kit oğlan uşağıdı, el-elbet oğlandı! Xısınca: "- Oğlan kövrek olur" - deye körpeni bağrıma basıb denize baxdım (bu sözü günüzü emigelininden eşitmişdim), hele özümü arvadlığa vurub Kite abır-heya da tuturdum. O gülümsünürdü, xoşbextiydi. Balıqların gülüşü bele olurmuş, men onu heç bir insan tebessümüne oxşada bilmerem... Qışqırığa anam yetdi, geceyarı al-qan içindeydim, meni bağrına basıb gülürdü. Gözleri yaşardı, dedim indi şaqqanaq çeker. Başımı qucağına sıxıb ağladı. Men de özümü tülkülüye vurmuşdum; ayaqlarım ağrıyırdı, düzdü, amma emigelinim olacağı demişdi...

* * *
...Anam başıküllü, ömrünü bize yedirtdi, bu da sonu. Kinsiz arvaddı, mene göre fikir çekir. Dedem de düşende onu budarlıyır, üzüne baxmır, anam evvel dinmezdi, indi arabir sözünü deyir, qarğıyır da. Yalandı, belede ölür dedemçün, bütün Dağlı mehellesi danışır; o vaxtın "Pobeda"sında hind kinosundan çıxanda basmarlıyıb qaçırıbmış onu...
Dedem arabir öz nenesinin de acığını anamdan çıxır, belede nenesini görende quzuya dönür, ellerini yanına salırdı. Axırlarda menim xetrime deyse, nenesinin de qarasına bığaltı nese donquldanır, qapını çırpıb gedir. Men onu bele bilmezdim: amma qarının da canında az yoxdu...
Ondan küskünem, indi de qaramca donquldanır ki, men o yarpaqları qızıldan qiymetli bilirem. Menim erlik söz-söhbetim ortaya çıxan günlerden nenem özüne heşir gelmişdi, "ağez, deyirdi, bu başıbatmış erinin qucağında yatacaq, ya bu kifli yarpaqların?" Payızın aylı gecelerinde çıxıb yarpaqlarnan oynayır, zümzüme edirdim... Seherisi nenem qaraqışqırıq salırdı ki, hemin anda meni dindirseler üreyim partlar. Dedem gelirdi, saçlarımı tumarlayır, ustufca elimi ovcunun içine alır, meni qucağına basıb eve aparırdı.

* * *
...Nenemin talvarının altı menim hem anbarım, hem de yarpaqlarnan görüş yerimiydi. Payız gelende vaxtım daralır, işim çoxalırdı; gelinler yarpaq süpürmekden canlarını qurtardığıma göremi, ya neyese göre, emeyimi bileniydiler: qeribeliyime göz yuma bilmeseler de, meni sevdiklerini bezen yalan-doğru gizletmirdiler. Böyük gelin bir gün hereketlerime baxıb, hamile vaxtıydı, ağlamışdı da...
İllerce bu işden el götürmedim: payız yarpaqlarını yığdım, qurutdum, çürütdüm... Bir defe nenemin yun klyonkasını oğurlayıb gizletmişdim, onu üze çıxarmalı oldum; yarpaqları soyuqdan qorumaqçün eskilere, klyonkalara, balaca tumanımın eteyine yığıb gücüm çatınca qeder nenemin talvarının altına dürtür, üstlerini berk-berk bağlayırdım. Her il heyetde bu emellerime göre qan qaralır, saçyolmalar, davalar düşürdü. Yarpaqlar çürümeye başlayanda qoxusu onsuz da rütubetde boğulan heyeti bürüyürdü: nenem anamı ve bütün gelinleri ağzından çıxan naqolay sözlerle söyürdü, en abırlı sözü mene "qancıx" demeyiydi...
Anam neneme dil çıxarsa, nenem olurdu yalan, axırda qarı özü araya dürtülür ve anamı dedemin elinden gücnen alırdı...
...Öz işimdeydim, payız sovurmalarından, amansız küleklerden yarpaqlarımı qorumaqdaydım: onlar cansız göründükleri qeder de canlıydılar. Ruhlar barede bele düşünürdüm: yarpaqlar köhne ruhlardı, yazda yeniden doğulurlar. Ruhlara inanmağa başlayırdım: yarpaq yığmaqdan el götürmeyi düşünürdüm, lap bu gün-sabah... qoy onları her yerde, her yerde gezen ruhlar evez elesin...
Sözümün yiyesi ola bilmedim: o biri payız da donumun eteyini doldurub nenemin talvarına qaçdım, hesabıma göre heç kim meni güdmemeliydi. Anam dizine başına döye-döye, heyete çıxdı, men donub durdum, tez geri döndü, içeri atlanıb qayıtdı, ellerini saçıma atıb qoluna doladı, meni eve - qaz peçinin yanınacan sürütledi ve sağ elimin üstünde cızdağım çıxdı...
Bıçağı elimin etli yerinden götürende dağ yerini gördüm ve huşum getdi...

* * *
Külekleri sevmirem: amansız ve ağılsızdırlar! O külekler ki, bizim mehellenin yerlisidi, men onlara yel deyirem, qara yel...
Taxta heyet qapısı Dağlı mehellesinin eyri-üyrü, yöndemsiz evleri kimi öz yerinde deyil. Hengemasından çıxıb, heyete girenler qapını iteleyirdiler; adetiydi, heç kim qapını dalıyca örtmürdü, ağır, ceftesinden laxlayan nem çekmiş lay qapı tarappıltıynan yerine otururdu ve bu sesden bütün heyetdekiler evlerinde otursalar bele kiminse geldiyini bilirdiler...
O taxta qapıdan içeri giren kimi sağda nenemin eviydi, sonra emimgil, sonra biz. Ağaclar nenemin penceresiynen bizim pencere arasındakı tökmetorpaqlıqdaydı. Qapının sesi cırıltıynan tappıltının sesbirliyi kimiydi; adam gelmeyende külek gelirdi, özü kimi yelbeyin qapını yelledirdi, oynadırdı... Ağaclar lütleşende külekler qalxırdı, ara-sıra uzaqdan denizin külekden qalxan lepelerine baxmaqçün tut ağacının budağına qalxıb otururdum. Çalışırdım, gören az olsun... Heyet qapısı açıldı:
- Cırrr, taarrappp!!!
Gözlerimi açanda zülmet gördüm, bu vaxt qaranlıq olmamalıydı, sesleri anışdırdım. Etrafdakı sesler gece sesi deyildi. Anam özünü döyür, nenem yene donquldanırdı. Dedemin üzünü görmek istedim, qulağımda tütünlü nefesini duydum, kövrelib ağladım, hönkürdüm. Sonra birdefelik susdum: sevinirdim, indi mene deymeyecekler! İçimde rengler, yarpaqlar, deniz ve dedemin yazıq sifeti vardı...

* * *
Elimle çox şeyleri göre bilirem, burnum, qulağım, indi çox dadıma çatır. Anamın qaradinmezliyini de görürem, özünü lenetleyir, qırımından nese bir xeta çıxaracağını da görürem. Denizin iyini duyur, balıqlarla yuxularımda danışıram... Yağışların sesi var, ses verir, ses sesi getirir, bu musiqiden her şey canlanır, silkinib çıxır ve kirlenmiş her şeyin qoxusu tezelenir, bax onda men yarpaqların, ağacların, budaqların qoxusunu duyuram...

* * *
...Deyesen elçiler qısa tumanımı görüb fikirlerini deyişibler; amma bacım deyir ki, Erdebilde bizden de yaxşı bezenirler, her şeyleri de var. Qoy bacım xoşbext olsun...
Yağış olanda bacım arabamdan yapışıb sahile aparmaq isteyir; dedem qoymur, keçen defe onu acıladı, hem de erdebilli qohumlara söz eşitdirdi. Onların ne günahı, can dede...

19.04.1996