Sokrat: Merhaba Meraklý Eþek Arýsý! Nasýlsýn? Diyorum ki bugün konumuz…

Meraklý Eþek Arýsý: Merhaba Sokrat! Teþekkür ederim, iyiyim. Sözünü kestiðim için kusura bakma. Mecbur kaldým. Çünkü oldukça kurnazsýn. Dikkat ettim de ne yapýp ediyorsun konuyu bana getiriyorsun. Üstelik de sanki bunu seçen benmiþim gibi bir hava yaratýyorsun. Ben kendimi tanýyorum, benim tanýmadýðým sensin. O nedenle de esas konumuz sen olmalýsýn.

Sokrat: Bana hak etmediðim sýfatlarý yükleme! Hele “kurnaz” hiç deme.

Meraklý Eþek Arýsý: Öyleyse “Þeytan gibi bir adamsýn! Diyeyim.

Sokrat: Benim þeytanla iþim olmaz; ama sanýrým onun benimle iþi var. Belki de ortaklýk teklif etmeyi düþünüyordur!

Meraklý Eþek Arýsý: Doðrusu iyi bir ikili oluþtururdunuz…

Sokrat: Bir kadýn kendisini aldatan erkeðe diyor ki: “Þeytana kalbini sattýðýný söylüyorlar. Ýnanmýyorum. O kalp þeytanýn parasýyla bile beþ para etmez.” Zavallý þeytan! Acaba sen bu kadar çok suçlanmayý hak ettin mi? “Vur abalýya!” deðil, artýk neredeyse “Vur þeytana!” denmeye baþlanacak.

Meraklý Eþek Arýsý: Þeytanla dost olduðun ona acýmandan da belli.

Sokrat: Öyle insanlar tanýdým ki; içlerinde þeytaný utandýranlar da, melekleri kýskandýranlar da vardý.

Meraklý Eþek Arýsý: Sen galiba birinci gruptakilerdensin!

Sokrat: Bugün oldukça hýrçýnsýn. Ayrýca kaba ve saldýrgansýn… Neden? Ben karþýmdaki kiþiyle konuþurken hep þu ilkeyi gözettim: Sohbet ettiðin insana ne verdiðine deðil, ondan ne aldýðýna bak. Eðer hep sen veriyorsan bu iliþkide bir anormallik var demektir.

Meraklý Eþek Arýsý: Hep alýyorsan, o zaman anormallik yok mudur?

Sokrat: Vardýr elbet. Ayrýca ben, nankör insandan önce, onu nankör yapaný suçlarým. Bu da çoðunlukla kendimdir. Ve de bilirim ki müptezel insanýn, kiþiliði de müphemdir.

Meraklý Eþek Arýsý: Teþekkür ederim. Ne kadar güzel ne kadar büyük sözler bunlar böyle! Desene nankör de olduk müptezel de!

Sokrat: Söylediklerimden sana bu sýfatlarý yüklediðim anlamý çýkmaz. “Büyük söz söylemeyi deðil, söylediklerinle insanlarý büyütmeyi amaçlamalýsýn.” Diyen birisi olarak sana karþý bu düþünceler içinde olmam mümkün deðildir. Kuruntu yapýyorsun bence. Þimdi buna da kýzarsýn ve “Vay efendim bana kuruntulu, dedi” diye hýrçýnlaþýrsýn.

Meraklý Eþek Arýsý: Karþýlýklý atýþmalarla geçti deðerli zamanýmýz. Belki de ben yanlýþ anladým.

Sokrat: Sana karþý olan duygularým oldukça deðiþmiþti Meraklý Eþek Arýsý. Hatta sana ýsýndýðýmý bile söyleyebilirdim. Ama bu davranýþlarýndan sonra anladým ki seninle aramdaki mesafeyi kapatmamaya yani sana karþý hep mesafeli durmaya mecburum. Belki sen de kendini tam olarak tanýmýyor olabilirsin. Bir insanýn kendini tanýmasý çok kolay deðildir, ama gene de kiþi bu konuda gayret göstermelidir. Çünkü “Bir insanýn kendini tanýma uðraþý ömür boyu devam eder. “(s)

Meraklý Eþek Arýsý: Tamam Sokrat, uzatma artýk! Özür dilerim, yanlýþ anlamýþým.

Sokrat: Þimdi oldu. Gelelim bana, sor bakalým benimle ilgili ne soracaksan!

Meraklý Eþek Arýsý: Bir filozof seni, yaþayan bir insan olarak deðil de salt akýl olarak ölen, ölüm korkusundan haberi dahi olmayan ve yaþamdan tamamen kopmuþ bir “canavar” olarak nitelendirmektedir.

Sokrat: Bu filozofun kim olduðunu da söyleseydin!

Meraklý Eþek Arýsý: Kim olduðunu bilmediðini sanmýyorum. Biliyorsun, buna raðmen gene de soruyorsun.

Sokrat: Nietzsche.

Meraklý Eþek Arýsý: Evet Nietzsche. Bu görüþe katýlýyor musun?

Sokrat: Nietzsche, benden önceki felsefi görüþü deðerli bulurken benim dönemimi ve benden sonraki dönemi pek önemsemez. Akla önem vermem, öteki dünya görüþünü kabul etmem, tutkularýmý arka plana itmem onun eleþtirdiði baþlýca konulardýr. Ona göre ben, mutsuz ve hayattan nefret eden bir adamým. Benim felsefi duruþum felsefeyi aklýn zorbalýðýna hapsetmiþ.

Meraklý Eþek Arýsý: Nietzsche, akla karþý mý?

Sokrat: Öyle görünüyor, ama deðil. Asýl karþý olduðu benim düþüncelerim. Tabii bu arada akýl da payýna düþeni ister istemez alýyor ve bu yanlýþ anlama ortaya çýkýyor. Nietzsche’den sonra da bazý düþünürler onun etkisi altýnda kalarak aklý suçlamýþlar ve sonunda 20. yüzyýl büyük ölçüde insanlýðýn akla isyan ettiði ve bunun sonucunda çok büyük acýlarýn yaþandýðý bir yüzyýl olarak karþýmýza çýkmýþtýr.

Meraklý Eþek Arýsý: Bunlarý bir suçlama olarak mý kabul ediyorsun?

Sokrat: Evet, üstelik sadece bu kadar da deðil. Ben insanlýðý doðanýn gerçeklerinden kopararak ona yalancý bir iyimserlik, yalancý bir yaþam vermek istemiþim. Beni bu þekilde suçlayan bu düþünürün kendisi de “üstün insan” hayalinin peþine düþmüþtür.

Meraklý Eþek Arýsý: Üstün insan ne demek?

Sokrat: Ona göre insanlar eþit deðildir ve eksikli yani tamamlanmamýþ bir varlýktýr. Yanýlgýlardan ve yücelttiði yanýlsamalardan kurtulduðunda insan eksikli varlýðýný aþabilecek, kendisini tamamlayabilecektir. Nietzsche diyor ki: “Ýnsan hep kendini aþmaya çalýþýrsa, alt ederse üst-insan olma yolunda da ilerleyecektir. Ýnsanoðlu sadece kendini korumak ve yaþamak istemez, aksine asýl isteði daha da güçlü olmaktýr. Ýnsanlarýn çoðunluðu bir sürü gibidir, insanlýðýn ilerlemesi ancak güçlü insanlarýn egemenliðinde mümkün olacaktýr.”

Meraklý Eþek Arýsý: Ýlginç görüþleri olan bir filozofmuþ.

Sokrat: Evet öyle. Tanrýyý öldürmüþ, umudu iþkenceyi uzattýðý için kötülüklerin en kötüsü olarak kabul etmiþ, aykýrý düþüncelere sahip bir filozof.

Meraklý Eþek Arýsý: Sana sormayý düþündüðüm sorulardan biri de tam bu konu ile ilgiliydi. Diyecektim ki: Umut, Nietzsche’nin dediði gibi “Ýnsanlarýn çektiði eziyeti uzattýðý için kötülüklerin en kötüsü” müdür, yoksa çekilen eziyetleri azaltan bir teselli midir?

Sokrat: Bir üstada “Sana göre dünyada biricik devamlý olan þey nedir? Diye sormuþlar. O da “Umuttur, zira bizi en son býrakan budur.” Diye cevaplamýþ. “Peki, öyleyse en kolay olan þey nedir? diye sorulunca da “Baþkasýna nasihat vermek” demiþ. Umut istemek, beklemektir, duygusal bir inançtýr. Yaþam gücünü artýrýr.

Meraklý Eþek Arýsý: Ben kendimi ne kadar zorlarsam zorlayayým Nietzsche’nin felsefesini tam olarak anlayabileceðimi sanmýyorum. Zor bir düþünür olmalý…

Sokrat: Evet öyledir.Hayatý acýlarla ve hastalýklarla doludur. Ömrünün son zamanlarýnda ise sýk sýk hallüsinasyonlar görmeye baþlamýþtýr. Hastalýðýnýn nedeni beynindeki bir rahatsýzlýk olduðu için bazen tutarsýz düþünceler de ortaya koyabilmiþtir. Kýrbaçlanmakta olan bir atý kurtarmak için onun boynuna sarýldýðý söylenen, bu yönüyle de duygusal tarafýný gördüðümüz bir düþünür… Söylemleriyle eylemleri arasýnda büyük çeliþkiler de vardý. Çünkü söylemlerini kendisine pek uygulayamýyordu. Yalnýzca anlaþýlmasý zor olan filozof Nietzsche deðildir. Bunlardan felsefe tarihinde çok var. Mesela Kant da anlaþýlmasý çok zor bir filozoftur. Hatta felsefe ile çok yakýndan ilgilenen bazý kiþiler bile Kant’ý anlamakta çok zorlandýklarýný itiraf etmiþlerdir.

Meraklý Eþek Arýsý: Kant’ýn ilginç kiþilik özellikleri de varmýþ.

Sokrat: Evet öyle, Kant muntazam bir hayatý olan, düzenli, plânlý ve son derece dakik bir insan. Öyle ki Kant dýþarý çýktýðýnda mahallede oturanlar ve esnaf saatlerini ayarlarlarmýþ. Çünkü her gün hiç aksatmadan ayný yerden ve ayný saatte geçermiþ. Galiba ömrünün kýrk yýllýk bölümünde bu dakikliðini sadece bir-iki kere ihlal etmiþ. Zamanýný nasýl deðerlendireceðini çok iyi planlar ve en ufak bir anýný bile ziyan etmezmiþ.

Meraklý Eþek Arýsý: Nietzsche’nin seninle ilgili eleþtiri ve suçlamalarýna cevap vermeyi düþünüyor musun? Bu eleþtiri ve suçlamalarý doðru mu yanlýþ mý?

Sokrat: Hayýr cevap vermeyeceðim. Felsefede doðru ve yanlýþtan ziyade o düþüncenin tutarlý olup olmadýðýna bakýlýr. Tutarsýzsa felsefi açýdan o görüþün bir önemi yoktur.

Meraklý Eþek Arýsý: Nietzsche’ye cevap vermemenin nedeni bu mu?

Sokrat: Nietzsche önemli görüþleri olan bir filozof. Benim düþüncelerimi aynen benimsemesi ya da doðru kabul etmesi gerekmez. Beni eleþtirebilir, görüþlerini özgürce söyleyebilir. Bu onun en doðal hakký. O nasýl ki benim görüþlerime katýlmak zorunda deðilse ayný þekilde benim için de böyle bir zorunluluk yoktur. O nedenle görüþlerine saygý duymaktan baþka yapabileceðim bir þey yok.

Meraklý Eþek Arýsý: Bu açýklamandan,“Görüþlerinize katýlmýyorum ama görüþlerinizi söyleme hakkýnýzý ölünceye kadar savunacaðým.” diyen Voltaire’in sözünü benimsediðin sonucunu çýkardým. Biraz derinlere mi daldýk dersin?

Sokrat: Olsun, derinlere dalmanýn bir zararý dokunmaz. O nedenle, derinliðini göremediðin suya uzak, derinliðini göremediðin düþünceye ise yakýn dur. Aðacýn gücü kökünde, bilgenin ise düþüncesindedir. Kök de düþünce de derinliklere doðru indikçe daha da güçlenir.

Meraklý Eþek Arýsý: Nereden baþladýk nereye geldik? Farkýnda olmadan derin mevzularda kendimizi bulduk, düþünceden düþünceye atladýk.

Sokrat: Bir düþünce bir baþka düþünceyi çaðrýþtýrýr; o da bir baþkasýný. Ýþte düþüncelerin bu birbirlerinden haberdar oluþlarýný çok seviyorum.

Meraklý Eþek Arýsý: Bazen düþündüklerimi anlatmakta zorlanýyorum. Daha doðrusu onlarý ifade edebilecek kelimeler bulamýyorum.

Sokrat: Düþündüklerini anlatacak kelime bulamýyorsan, sakýn düþünmekten vazgeçme. Çünkü düþüncenin zirvesindesin ya da zirveye çok yakýnsýn demektir.

Meraklý Eþek Arýsý: Ben mi? Zirvedeyim ya da zirveye çok yakýným öyle mi? Ben gülerim buna!

Sokrat: Ýster gül ister aðla, beni ilgilendirmez. Ama bazý düþüncelerini deðiþtir. Düþüncelerini deðiþtirmediðin müddetçe üzüntülerini, acýlarýný sonlandýramazsýn.

Meraklý Eþek Arýsý: Bu dediðini nasýl yapacaðým? Baþkalarýnýn düþünceleriyle mi? Çünkü bana ait olanlarla baþarabildiðim sadece bu kadar.

Sokrat: Tabii ki hayýr! Çünkü baþkalarýnýn düþünceleriyle hareket eden insanýn kiþiliði geliþemez. Tabii baþkalarýnýn düþüncelerinin ne olduðunu da bilmeliyiz ve bunlardan faydalanmalýyýz. Ancak davranýþlarýmýza yön veren kendi düþüncelerimiz olmalýdýr. Öðrencilerime sýk sýk söylediðim bir söz vardý: Kendini taný. Yeteneklerinin ne olduðunu bil.(s)

Meraklý Eþek Arýsý: Bir insanýn kendini tanýmasý bu kadar önemli mi? Kendinden sýkýlýp da baþkasý olan o kadar çok insan var ki…

Sokrat: Kendin olmayý beceremezken baþkasý nasýl olacaksýn? Yalnýz kaldýðýnda kendine de ki: “Maskeni çýkarabilirsin, çünkü þu an kendinle baþ baþasýn.” Bugün de buraya kadar. Hoþça kal. Kötü baþladýk ama…

Meraklý Eþek Arýsý: Ýyi bitirdik. Güle güle Sokrat!

● ● ●