GÜMÜŞHANE EĞİTİM TARİHİ VE İSMAİL HAYAL
M. NİHAT MALKOÇ

Şehirler, içinde yaşayan insanlarla değer kazanır. Şehirleri değerli ve muteber kılanlar, orada yaşayan insanlardır. Bu insanların bir kısmı ön plandayken, bir kısmı da geri planda durur. Fakat şehirleri sırtlayan birkaç insan mutlaka bulunur. Bunlar o şehrin gözü, kulağı ve dilidir. Tabir caizse gözbebeğidir. Bu insanlar şehre hizmet noktasında daima önde yürürler. İşte bunlardan birisi de, yaşadığı şehrin kültürel açıdan imarı için canla başla çalışan İsmail Hayal’dir. Gümüşhane’mizin kültürel değerlerini ortaya koyma gayreti içerisinde olan araştırmacı-eğitimci-şâir ve yazar İsmail Hayal, yaşadığı şehrin tanıtımını sağlıyor.
Eğitimci-yazar ve şâir İsmail Hayal, Gümüşhane’mizin mühim değerlerinden biridir. Bugüne kadar kaleme almış olduğu 12 kitapla Gümüşhane’nin kültürüne ve eğitimine ayna tutmuştur. Bu kıymetli gönül insanının hayatına kısaca bir göz atmak istiyoruz: “İsmail Hayal, 1969 tarihinde Gümüşhane’de doğdu. İlk, orta ve liseyi Trabzon’da, yükseköğrenimini Ankara Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde tamamladı. Kars Kağızman, Gümüşhane Kürtün ve Gümüşhane’de idareci ve öğretmen olarak çalıştı. Gümüşhane Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürlüğü, Gümüşhane Ticaret Meslek Lisesi Müdür Başyardımcılığı ve 2012-2014 arası Gümüşhane Milli Eğitim Şube Müdürlüğü yaptı. Halen Gümüşhane Özel Eğitim Uygulama ve İş Uygulama Merkezi Rehber Öğretmeni olarak görev yapmaktadır.
Eğitimci İsmail Hayal, kültür ve sanata gönül vermiş bir insandır. Bugüne kadar ulusal ve yerel gazete ve dergilerde birçok şiirleri, makaleleri, desen ve karikatürleri yayımlandı. Birçok defa ödüller aldı. Kuşakkaya, Gümüşkoza, Gümüşkent, Türksesi ve Karadeniz’in Sesi gibi yerel gazetelerde köşe yazıları yayımlandı. Kuşakkaya’da “Hayal Dükkânı” adıyla en uzun soluklu kültür ve sanat sayfasını hazırladı. Gümüşhane Gazeteciler Cemiyeti üyesidir. Evli ve iki çocuk babasıdır. “Hayalce(2006), Köyüm Demirören(2007), Gümüşhaneli Şairler Antolojisi(2008), Fıkralarla Gümüşhane-1(2009), Gümüş Portreler(2010), Diyemediğim(2011), Fıkralarla Gümüşhane-2(2011), Hıfzı Kenan Çetiner(2011), Ekmek Arası Domates(2012), Mahmut Oltan Sungurlu(2013) ve Ahmet Ziyaüddin Gümüşhanevî (2013) adlı eserleri yayımlandı. “Gümüşhane Eğitim Tarihi” yazarın on ikinci ve son eseridir.
Vefalı bir dost olan İsmail Hayal, “Gümüşhane Eğitim Tarihi” adlı kıymetli eserini şahsıma gönderince bu esere kayıtsız kalamadım. Bu kapsamlı kitap beni öğretmenliğe başladığım ilk senelere götürdü. Zira öğretmenliğe ilk kez 1992 senesinin Aralık ayında Gümüşhane Lisesi’nde başladım. Gümüşhane beş yıl ikinci yuvam oldu. Hayata ve öğretmenliğe dair birçok güzelliği burada yaşadım. Öğretmenliği burada sevdim, benimsedim.
İsmail Hayal’in, zorlu araştırmalar neticesinde hazırlamış olduğu “Gümüşhane Eğitim Tarihi” adlı kitabını henüz baştan sona okuyamasam da iyice tetkik ettim. Neticede Hayal’in, çok zor bir işi başardığı kanaatine vardım. Kadim bir şehrin eğitim tarihini tek başına araştırmak ve bunu 848 sayfalık devasa bir eser haline getirmek öyle her baba yiğidin yapabileceği iş değildir. Kendisini, cesaretinden ve başarısından dolayı yürekten kutluyorum.
“Gümüşhane Eğitim Tarihi” adlı kıymetli kitabın “Sunuş” yazısını duayen siyasetçilerden Adalet ve Milli Savunma Eski Bakanı Mahmut Oltan Sungurlu kaleme almış. Sungurlu “Sunuş” yazısında şu ifadelere yer veriyor: “İsmail Hayal, Allah vergisi kabiliyeti ve eğitimi ile Gümüşhane’miz için adeta bir şans olmuştur. Birçok eserinde ana teması Gümüşhane’dir. Çok çalışmakta, okumakta ve her sahada eserleri ile edebiyata, kültüre ve bilhassa da eğitim alanına katkı sağlamaktadır. Bugün yine yeni bir eseriyle karşımızdadır. ‘Gümüşhane Eğitim Tarihi’ adlı eserinde Gümüşhane’nin eğitim geçmişine inmekte ve o günleri bizlere tarihî fotoğraf ve belgelerle sunmaktadır. Tespit edebildiği eğitimcileri anlatmaktadır. Adeta bizi bize tanıtmaktadır. Değerlerimizi daha bilinir hale getirmektedir.”
Tarihî bir şehir olan Gümüşhane’mizin değer(li)leri geçen zaman içerisinde bu şehrin mekteplerinde yetişmiştir. Bu yüzden şehrin eğitim geçmişini bilmek mecburiyetindeyiz. Daha düne kadar Gümüşhane’nin eğitimiyle ilgili derli toplu bir esere sahip değildik. Zira Gümüşhane için anlamlı bir eser olan “Gümüşhane Eğitim Tarihi” alanında ilk ve tek olma özelliği gösteriyor. Hayal, kitabın Önsöz’ünde şu görüşlere yer veriyor: “Gümüşhane’nin eğitim tarihiyle ilgili bugüne kadar kapsamlı bir çalışmaya rastlayamıyoruz. Birçok değerli çalışma kaleme alınmış; ancak bunlar yeterli değildir. Gümüşhane’nin eğitimiyle ilgili bazı kitaplarda ve alt bölümlerde yer verilmiştir. Eğitim tarihi çok geniş bir çalışma konusudur. Bu çalışmada en önemli tarihî kaynağımız Trabzon Vilâyeti Salnameleridir. Osmanlı Devleti’nin Canik, Gümüşhane, Lazistan ve Trabzon Sancakları’nın bağlı bulunduğu Trabzon Vilâyeti’nde ilk salname 1869 yılında yayınlanmıştır. 1904 yılına kadar aralıklı olarak yayımlanan Trabzon Vilayet Salnamelerinin tamamı 5754 sayfa olup 22 cilttir. Bugünkü idarî taksimatta yer alan Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Gümüşhane, Rize ve Artvin illerimiz ile 1878 yılına kadar Batum, Trabzon Vilayet Salnameleri’nin ilgi alanını oluşturur.”
Örgün ve yaygın eğitim, milletleri kalkındıran ve geleceğe hazırlayan bir güçtür. Yerel anlamda Gümüşhane’ye, genel anlamda da Türkiye’ye değerli bir eser kazandıran araştırmacı-yazar İsmail Hayal “Gümüşhane Eğitim Tarihi” adlı kitabının muhtevasıyla ilgili olarak şöyle diyor. “Bu kitap bir arşiv, bir albüm hükmündedir. Ayrıca Gümüşhane’deki okullar ile ilgili bilgiler verilmiştir. Buna ilaveten Gümüşhaneli öğretmenlerimizden ulaşabildiklerimize yer verilerek onların hatıralarına başvurulmuştur. Fotoğraf albümlerinde yer alan hatıraları kalıcı olarak Gümüşhane eğitim ve kültür dünyasına kazandırılmıştır.”
Gümüşhane’nin kültürüne ışık tutan İsmail Hayal’in kaleme aldığı “Gümüşhane Eğitim Tarihi” kitabı bizi mâziye yolculuğa çıkarıyor. Bu kıymetli eseri okurken geçmişin ikliminde soluklanıyoruz. Dünden bugüne, bugünden yarına bir köprü vazifesi gören eserin “İçindekiler” kısmında şu başlıklara yer veriliyor: “Milli Eğitim Bakanlığı, Gümüşhane Tarihçesi, Osmanlı’dan Cumhuriyete Gümüşhane, Trabzon Salnamelerinde Gümüşhane Sancağı, XIX. Yüzyılda Gümüşhane Sancağında Eğitim, Gümüşhane’nin Eğitime Ait Verileri, Gümüşhane Eğitim Defteri, Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri, Sabri Özcan San’ın Gözünden Gümüşhane’de Eğitim, Cumhuriyetin 15. Yılında Gümüşhane, Gümüşhane’de Okul Yılları(Gönül Dervişoğlu), Gümüşhane Milli Eğitim Müdürlüğü Tarihçesi-Eğitim Öğretim Faaliyetleri, Gümüşhane Eğitim Kurumları, Kelkit-Şiran-Torul-Köse-Kürtün Eğitim Kurumları, Gümüşhane Milli Eğitim Müdürlüğü, Gümüşhane’de Yüksek Öğretim ve Gümüşhane Üniversitesi, Gümüşhane Halk Kütüphaneleri, Öğrencilerinden Hocalarına Yazılar, Özlenen Yıllar(Yıldız Eskicioğlu), Anılardan Bir Demet(Melek Neyyire Demirel), Kim Bu Amca(Nazire Nalçaçı), Okul Sıraları(Hıfzı Kenan Çetiner), Okul Yılları(Op. Dr. Ekrem Saatçı), Eğitimde Bir Üstad: Yusuf Sadık, Gümüşhane Eğitiminde Maziye Yolculuk(Hasan Pir), Tepedeki Mektebim(Haşim Erdener), Mustafa Yerli ile Gümüşhane Eğitimi Üzerine, Zihni Gümüştekin’le Anılara Yolculuk, Eğitim Duayeni: Fahri Akagün, Gümüşhane’nin Eğitim Arşivi: Metin Yüce, Şiran’ın Işığı Niyazi Bal ile Unutulmaz Eğitimci Behzat Kurt, Babam Kemal Saygınar, Dün ve Bugün(Meliha Kantek), Anılardan Bir Demet(Hasan Odabaş), Gümüşhane’nin Manevî Mimarları, Gümüşhane’de Hayırda Yarışanlar, Beşikdüzü Köy Enstitüsü’nde Gümüşhaneliler, Gümüşhane’de Eğitim Arşivi(1967), Osmanlı Arşivlerinde Gümüşhane ve Eğitim, Eğitimle İlgili Komik Anekdotlar, Bir Zamanlar Öğrenciydik, Gümüşhane Okulları Albümü”
Bir bilgi hazinesi hükmündeki “Gümüşhane Eğitim Tarihi” kitabının son 48 sayfasında Gümüşhane’nin eğitim tarihine ayna tutan 176 siyah-beyaz fotoğrafa yer veriliyor.
Kıymetli yazar İsmail Hayal, Gümüşhane eğitimine çok mühim bir eser kazandırdı. Bence kendisi bundan sonra Milli Eğitim için hiçbir şey yapmasa da, bundan önce aldığı ve bundan sonra alacağı bütün maaşları fazlasıyla hak etmiştir. Gümüşhane ona minnettardır. Her Gümüşhaneli aydının kütüphanesinde bulunması gereken bu kıymetli kitabı temin etmek isteyenler, 0530 607 29 29 no’lu telefonla irtibata geçebilirler. Yazarın ihayal@hotmail.com e-maili üzerinden de iletişime geçerek söz konusu eseri ödemeli olarak temin edebilirsiniz.