ALTIN ELBÝSELÝ ADAM VE TARÝHSEL ÖNEMÝ
GÝRÝÞ
Þimdiye kadar Türk tarihinin ilk yazýlý belgelerinin Orhun Abideleri olduðu biliniyordu. Ne yazýk ki hala, býrakalým Ýlköðretim okullarýný ve liseleri, üniversitelerimizde dahi bu ayný cehalet devam etmektedir. Hâlbuki 1969 yýlýnda, Kazakistan’ýn eski baþkenti Almatý’nýn 50 km. kadar yakýnýndaki Esik Kurganý’nda ele geçirilen buluntular arasýndaki bir yazýt, Türk tarihinin ilk yazýlý belgesi olma hakkýný kazanmýþtýr. O halde, neden bu cehalet hala devam etmektedir ve neden kendini tarihçi gören kimseler bu konuda sessiz kalmaktadýr? Ne acýdýr ki çok önemli olmasýna raðmen, konu hakkýnda yazýlmýþ tek bir Türkçe müstakil kitap yoktur.

Ýþte biz de, bu hazin tablonun ortadan kalkmasýnda bir faydasý olmasý için, hiç olmazda geçmiþ atalarýn anýsýna, böyle bir araþtýrma yapmayý kendimize mecburi kýldýk. Umarýz ki bu acizane çalýþmamýzla gayemize ulaþabilmiþizdir.


I.BÖLÜM

ESÝK (ISSIK) KURGANI’NIN KEÞFÝ VE BULUNTULAR
1. ESÝK (ISSIK) KURGANI’NIN KEÞFÝ
1969–1970 yýllarýnda, Kazak Bilimler Akademisi’nin, Tarih, Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü’nün Arkeoloji bölüm baþkaný Kemal Akiþoðlu’nun yönetiminde kazýlan, Alma Ata þehrinin 50 Km. yakýnýndaki, þimdiki Issýk Kasabasý’nda bulunan Esik Kurganý bir tesadüf sonucu ortaya çýkarýlmýþtýr.

Bekin Nur Muhammedov, 61 yaþýnda, tarihçi. “Ben bir Nayman’ým (Bir Moðol kabilesi). Doðdum büyüdüm buralarda yaþarým.” diyor. “Az ileride bir fabrika var. 1969 yýlýnda fabrikanýn inþaatý devam ederken mezar ortaya çýkmýþ. Tarihçi olduðum için gelip bakmamý istediler. Ben oraya vardým ve mezarý ellerimle aralamaya baþladým. Mezarlarýn üzerindeki aðaçlar ateþ görmüþ gibi yanmadan kül haline dönüyordu. Altýn Elbiseli Adam çýktýðýnda parýltýsýndan ve ýþýðýndan gözlerimiz kamaþtý, bir süre bakamadýk ona. Altýn Elbiseli Adam’ýn yanýnda, üzerinde yazýlar olan bir de tas vardý. Elindeki yüzüðü ben taktým.” Daha sonralarý durum yetkililere bildirilir ve kazý daha geniþ çaplý olarak devam ettirilir. Cesedin altýn zýrhýnýn ve çok sayýdaki altýn eþyanýn mezarda ele geçirilmesi kurganýn soyulmadýðýný göstermektedir.

Esik Kurganý’nýn yapýsý için þunlar söylenebilir: 7. metre derinliðindeki mezar odasýnýn üzeri toprak-taþ yýðýnýyla kapatýlmýþtý. Bu oda, diðer Hun kurganlarýnda olduðu gibi inþa edilmiþtir. Kalýn çam kütüklerinden yapýlmýþ mezar odasýnýn ölçüleri 3x2 metre ebadýndadýr. Odanýn derinliði ise 1.20 metredir. Ancak, çam kütüklerinin içeriden yontularak düzleþtirildiðini görüyoruz. Araþtýrmacýlarýn açýklamalarýna göre mezar odasýnýn ahþap strüktürü dýþýnda hazýrlanmýþ ve sonra kazýlan çukura indirilmiþtir. Zeminden kurganýn tepesine kadar olan yükseklik 9 metreyi, kurganýn üzerindeki suni tepenin çapý ise 60 metreyi bulmaktadýr.
     
Öncelikle bu buluntularýn hangi topluluða ait olduklarý meselesi tartýþma konusu olmuþtur. Kazýyý yapan Kazak- Türk arkeologlarý bu eserleri genellikle M.Ö. V-IV. Yüzyýllara ve Sakalara mal etmektedirler. Kazaklar kendi kökenlerini Türk olarak kabul ettikleri Sakalara dayandýrdýklarý için bu þekilde bir düþünceye varmýþlardýr.

Yapýlan çeþitli araþtýrmalar, eserlerin bozkýr kültürüne mensup Türk veya en azýndan Türklerle akraba (ya da Türkleþmiþ) bir kavim tarafýndan yapýldýðýna iþaret ediyor. Yazýnýn Göktürk kitabelerinin alfabesine benzerliði ve eserlerin mitolojik, ikonografik özelliklerinin Hun sanatýna çok uygun oluþu nedeniyle, özellikle Türkiyeli Türk araþtýrmacýlar bunlarý Hun eseri olarak nitelendirmiþlerdir.

2. KURGAN’DAN ÇIKAN MATARYALLER

Açýlan mezarýn içinden dört bine yakýn altýn eþya çýkarýlmýþtýr. Mezarda ele geçen çeþitli eþyalar arasýnda keramik kaplar, ahþap tabaklar, 2 gümüþ kupa ve yazýnýn üzerinde yer aldýðý bir gümüþ çanak ile baþka birçok obje vardýr. 18 yaþýnda olmasý gereken genç bir prense ait cesedin üzerindeki altýn zýrh baþlý baþýna bir sanat eseridir.

2.1.ALTIN ELBÝSELÝ ADAM VE ÇANAKTAKÝ YAZI
18 yaþýnda olmasý gereken genç bir prense ait cesedin üzerindeki altýn zýrhýn baþlý baþýna bir sanat eseri olduðunu söylemiþtik. Bu elbise tamamen saf altýndan yapýlmýþ ve mükemmel bir iþçilikle yapýlmýþtýr. Bu elbisenin özellikleri þöyledir: Cesedin baþýnda üzerinde altýndan yapýlmýþ tasvirlerin aplike olarak yer aldýðý külah þeklinde bir baþlýk bulunmaktadýr. Baþlýðýn tepesinde de bir hayvan heykelciði yer alýr. Ayrýca ok uçlarý, altýn yapraklar, dað kývrýmlarý üzerinde dünya aðacýnda kuþlar, arslan, dað keçisi gibi mitolojik ve sembolik açýdan önemli olan hayvan tasvirleri vardýr. Baþlýðýn önünde boynuzlu- kanatlý atlar simetrik olarak yer almaktadýr.

Zýrh gömlek, eþkenar dörtgenler þeklinde birleþen parçalardan oluþur. Eþkenar dörtgenlerin bir tarafýnda üçgenimsi yaprak þekilleri vardýr. Kollarýn üst kesimlerinde ve yenlerinde arslan baþlarý bulunmaktadýr. Yaka çevresinden aþaðýya inen ve etekte de devam eden þerit de arslan baþlarýndan oluþmaktadýr. Deri kemer üzerinde altýn aplike kemer plakalarýnda hayvan tasvirleri bulunmaktadýr. Kemer levhalarýnda dizleri büyük, boynuzlarý arkaya doðru uzanan geyik tasvirleri, üsluplaþmýþ arslan baþlarý bulunmaktadýr. Cesedin giydiði pantolonu ve çizmesinin yukarý taraflarýyla dizleri de altýndan süslüdür.
Prensin sol tarafýnda kýný altýnla kaplý hançeri bulunmaktadýr. Sað tarafýnda da kemerine altýnla baðlanmýþ iki tarafý keskin bir kýlýcý bulunmaktadýr. Onun ayrýca yine altýn kaplý bir kamçýsý da ele geçirilmiþtir. Hançerin kabzasýnda ve kýnýnda da hayvan tasvirleri yer alýr. Ayný husus kýlýç için de geçerlidir.

Esik kurganýndan çýkarýlan eserlerin hepsi Hun sanatýnýn yapým ve süsleme tekniklerine uymaktadýr. Hayvan tasvirleri, Türk hayvan tasvirlerine uygun olarak ele alýnmýþtýr.
     
Muhtelif þekillerde (kaþýk, kepçe, bardak gibi) tanýmlanan gümüþ çanak üzerinde 26 harf tespit edilmiþtir. Bu harflerin okunmasý çalýþmalarýnda özellikle Olcas Süleymanov’un yaptýðý çeviri yanký uyandýrmýþtýr. Onun dýþýnda Prof. Musabayev’in, transkripsiyon ve tercümesi pek taraftar bulmamýþtýr. Bununla birlikte eserler üzerinde olduðu gibi, çanak üzerindeki yazýnýn çözülmesi için yapýlan çalýþmalar da halen devam etmektedir.

Ýlk tercümeyi yapan Süleymanov þöyle bir ifadeyi önermiþtir: “Khan uya Üç Otuzý (da) yok boltý utýðsi tozýltý.” “Han’ýn Oðlu yirmi üç yaþýnda yol oldu (Halkýn?) adý saný da yok oldu.”

Hatice Þirin’e göre ise, Göktürk yazý sistemi þimdilik bilinmeyen bir tarihte Türkler tarafýndan kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Türk damgalarýnýn ve ideogramlarýnýn gelebileceði en ince ve ekonomik noktayý gösteren Göktürk yazýlý ilk metin örneði, M.Ö. IV.- V. yüzyýllara ait olduðu tespit edilen Esik Kurganý’ndan çýkarýlan gümüþ bir çanaðýn içine kazýlmýþtýr; ancak bu yazýnýn bilim ölçütlerine uyan bir okuma denemesi henüz yapýlamadýðýndan, 687- 692 yýllarýna tarihlendirilen Çayr kitabesi, Göktürk yazýlý en eski metin olarak kabul edilmiþtir.

II. BÖLÜM

ALTIN ELBÝSELÝ ADAM’IN VE YAZININ ÖNEMÝ
1. ALTIN ELBÝSELÝ ADAM’IN SANATSAL VE TARÝHSEL OLARAK DEÐERÝ

Altýn Elbiseli Adam, saf altýndan ve mükemmel el iþçiliði ile yapýlmýþtýr. Üzerindeki süslemeler gayet dikkat çekicidir ve günümüz teknolojisi dahi bunu yapmada hayli zorlanacak gibidir. Ayrýca bu süslemeler Türk kültür tarihi açýsýndan da çok deðerlidir. Esik altýn levhalarýndaki motifler, at, dað keçisi, geyik, kaplan, pars, kurt, yýrtýcý kuþ gibi motifler taþýr. Dikkat edilirse bu öðeler klasik Türk kültürünün öðelerindendir. Yine bu öðelerin Hun sanatýnda sýklýkla kullanýldýðý hatýrlatýlmalýdýr. Bu süslemelerde hayvan motifleri canlý bir þekilde resmedilmiþtir ki bu üslup Türklerin icadý olan “Hayvan Sanatý”nýn benzeridir.

2. ÇANAKTAKÝ YAZI VE BU YAZININ TÜRK TARÝHÝ AÇISINDAN ÖNEMÝ

Tarihçiler Altýn Elbiseli Adam’ýn Ý.Ö. 6. yüzyýla ait olduðunu söylüyorlar ama bu konuda tartýþma var. Ýnceleme heyetindeki Kazým Mirþan farklý düþünüyor ve bu tarihi Ý.Ö. 3.500’e götürüyor. Mirþan, Altýn Elbiseli Adam’ýn yanýnda bulunan gümüþ tastaki yazýyý okuduðunu, bu yazýdaki dilbilgisi, cümle dizimi ve kelime yapýsýný ancak o tarihlere ait olabileceðini belirtiyor.

Kazakistan Bilimler Akademisi Tarih ve Etnoloji Enstitüsü Baþkaný Prof. Dr. Mamet Koygeldi, özellikle Altýn Elbiseli Adam üzerinde duruyor. Sovyet döneminde mezarda bulunan kemiklerin on dört ayrý karbon testinin olduðunu ve bunlarýn birbirini tutmadýðýný, bu on dört ayrý testin özellikle birbiriyle örtüþtürülemediðini ifade ediyor. Fakat aðýr basan görüþ bu tarihin M.Ö. 5–4. yüzyýl olduðudur.

Bu eserler, Almatý Þehrinin Ortalýk Müzesi’nde sergilenmektedir. Müzede sergilenen altýn elbiseli adam, gerçeðinden bir uyarlama. Gerçek buluntu, Kazakistan Merkez Bankasý kasasýnda saklanýyor.

Kazakistan’da herkesin bildiði ve deðer verdiði, onur, gurur duyduðu bir varlýk gibi. Almatý’nýn en büyük meydanýnda onun heykeli var. Resim bölümü öðrencileri meydanda o heykelin resmini yaparak çalýþýyor. Kazakistan’ýn her yerinde Altýn Elbiseli Adam’dan bir þeyler görmek mümkün.

SONUÇ
Görülüyor ki, Türk tarihinin ilk yazýlý belgelerinin Orhun Abideleri olduðu fikri artýk deðiþmektedir, deðiþmelidir. Esik Kurganý’nda çýkan yazýt, haklý olarak Türk tarihinin ilk yazýlý belgesi unvanýný taþýmaktadýr. Fakat bu konuda sýkýntýlar yaþanmaktadýr. Öncelikle bu kurgan’daki kemiklerin karbon deneyleri tarafsýzlýkla yapýlmamakta ve bunda kötü bir niyet yatmakta olduðu gayet açýk bir þekilde kendini göstermektedir. Bu kemiklerin on dört ayrý testi yapýlmýþ fakat hiçbiri birbirini tutmamaktadýr. Öyleyse, baþta, bu kurganýn resmi sahibi olan Kazakistan ülkesinin ve daha sonra Türkiye gibi Türk ülkeleri içinde geliþmiþ bulunan ülkelerin bu konuda hassas davranmasý gerekmekte ve her türlü yardýmý yapmakta elinden geleni yapmayý kendine bir ödev hissetmesi mecburi olmaktadýr. Yine Türk ülkelerinin baþta gelen görevlerinden biri de, devam eden kazýnýn maddi gelirinin arttýrýlmasý ve böylece daha verimli sonuçlar elde edilmesinin saðlanmasýdýr. Diðer bir görev de, bu projeye deðerli ilim adamlarýnýn gönderilmesidir.

Fakat en önemli görev baþta tarihçilere düþmektedir. Her þey bir yana, artýk Türkler için yazýnýn kullaným tarihinin çok öncelere dayandýðý, yazýnýn icadýnýn Türkler tarafýndan gerçekleþtirilmiþ olunabileceði gibi bilgiler topluma ulaþtýrýlmalýdýr. Ýþte bunu da tarihçiler yapmalýdýr. Bu konu hakkýnda hala, Türkiye’de yazýlmýþ tek müstakil kitap olmamasý Türkiyeli tarihçilerin yüzkarasýdýr. Umarýz ki bu kara leke, en kýsa zamanda silinecektir.









KAYNAKÇA

ÇAY, Abdülhaluk M. - Ýlhami Durmuþ, “Ýskitler”, Türkler, C.I, Yeni Türkiye Yayýnlarý, Ankara 2002, s.575–596.

ÇORUHLU, Yaþar, “Hun Sanatý”, Türkler, C.IV, Yeni Türkiye Yayýnlarý, Ankara 2002, s.54–76.

ESÝN, Emel, “Ýç Asya’da Milattan Önceki Bin Yýlda Türklerin Atalarýna Atfedilen Kültürler”, Türkler, C.I, Yeni Türkiye Yayýnlarý, Ankara 2002, s.494–517.

KAFESOÐLU, Ýbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayýnlarý, Ýstanbul 2003.

SOMUNCUOÐLU, Servet, “Altýn Elbiseli Adam”, Atlas Dergisi, S. 137, Aðustos 2004, s.138–142.

ÞÝRÝN, Hatice, “Türklerde Alfabe ve Kimlik”, Türkler, C.III, Yeni Türkiye Yayýnlarý, Ankara 2002, s.740–753.