Meraklý Eþek Arýsý: Sokrat merhaba, hoþ geldin.

Sokrat: Hoþ bulduk, Meraklý Eþek Arýsý. Tartýþmamýzý istediðin baþka bir konu yoksa bugün kendimle ilgili bazý olaylardan söz etmek istiyorum. Senin de ne zamandýr bu konuyu açmamý merakla beklediðini biliyorum.

Meraklý Eþek Arýsý: Memnun olurum. Çünkü ben konuyu açmak istedikçe sen nedense her defasýnda kapattýn.

Sokrat: Kapattým, çünkü tartýþtýðýmýz konularýn çoðunda acý verici olaylar vardý. Karamsarlýðý yaygýnlaþtýrmak istemedim.

Meraklý Eþek Arýsý: Sokrat, senin düþünce ve görüþlerin yaþadýðýn çaðý aþýp bugüne kadar gelebilmiþtir. Belki de bu konuda nadir örneklerden birisin. Bunu nasýl baþardýn, binlerce sene kendinden nasýl söz ettirdin?

Sokrat: Bunu yapmak için özel bir çaba sarf etmedim. Yaþadýklarým ve söylediklerim insanlarý etkilemiþ olabilir.

Meraklý Eþek Arýsý: Ýlk baþlarda mutlu bir hayat sürdüðünü tahmin ediyorum. Çünkü öðrencilerinle tartýþýyorsunuz, yeni yeni düþünceler üretiyorsunuz. Bir de tabii senin deyiþinle bilgi doðurtuyorsunuz.

Sokrat: Ben, tartýþtýðým insanlarýn yargýlarýndaki çeliþmeleri ortaya çýkartarak çürütüp, doðruyu bulmalarýna yardýmcý oluyordum. Her insanýn ruhunda uyku durumunda olan genel doðrular vardýr. Ben akýl yoluyla bunlarý o kiþinin bilincine çýkmasýný saðlýyordum. Çünkü kiþi bunlarýn varlýðýndan haberdar deðildir. Yani diðer bir deyiþle insanýn aklýnda doðuþtan var olan bilgiyi doðurtuyordum.

Meraklý Eþek Arýsý: Bana Sokrat’ý anlatsana! Sokrat nasýl bir insandý, fiziki özellikleri nelerdi?

Sokrat: Fizik yapý olarak nasýl mýydým? Göbekli, basýk burunlu, patlak gözlü bir adam… Göbekli diye en baþta söyledim çünkü uzaktan bakanýn öncelikle dikkatini çeken kocaman göbeðimdi. Hepsi bu iþte… Yeterli mi?

Meraklý Eþek Arýsý: Deðil, ama ýsrarcý olmayacaðým. Hazýr elime fýrsat geçmiþken merakýmý giderecek diðer sorularý soracaðým. Mesela filozofça yaþamanýn amacý nedir?

Sokrat: Filozofça yaþamanýn amacý, insanýn kendini ve baþkalarýný sýnamak olmalýdýr. Ben hep bunu yapmaya çalýþtým. Kendimi sýnarken, sorgularken sorun yoktu ama baþkalarý için ayný uygulamayý yaptýðýmda þimþekleri üzerime çektim.

Meraklý Eþek Arýsý: Ýnsanlarýn baþkalarýný eleþtirmekten hoþlandýklarýný, ancak kendileri eleþtirildiðinde ise kýzdýklarýný söyleyebilir miyiz?

Sokrat: Tabii söyleyebiliriz. Eleþtirilere karþý insanlarýn verdiði tepkiler de birbirinden farklýdýr. Sade bir vatandaþ eleþtiri karþýsýnda baðýrýp çaðýrabilir, belki küfür de edebilir. Makam sahibi olanlar ya da varlýklý kiþiler ise kendilerini eleþtirenleri yok etmeye varýncaya kadar daha deðiþik yöntemler deneyebilirler.

Meraklý Eþek Arýsý: Krallarýn, hükümdarlarýn; düþünürleri, þairleri, yazarlarý hapsetmeleri, iþkence yaptýrmalarý veya öldürtmeleri bu nedene mi dayanýyor.

Sokrat: Evet. Düþünen kafalarý susturursanýz, düþünemeyen kafalarý kesmenize de gerek kalmaz. Çünkü onlar býrakýn düþünmeyi artýk konuþmayacaklardýr da… Ýþte o nedenle dikta rejimlerde cezalarýn infazýn halk önünde yapýlýr.

Meraklý Eþek Arýsý: Ýbret olsun, ders alýnsýn diye…

Sokrat: Ýnsanlar korkutularak ders verilmez. Sadece susturulur. Ýnsanlara ders vermek istiyorsan, iyinin ve kötünün ne olduðunu onlara örnekleriyle göstermeli ve öðretmelisin. Atinalýlar çocuklarýný yanlýþ eðitiyorlardý. Hatta eðitmiyorlardý. Oysa ayný Atinalýlar at ve köpekleriyle daha fazla ilgileniyorlardý. At ve köpeklerinin terbiyesini düþünen Atinalýlara neden çocuklarýnýn eðitimleriyle ilgilenmediklerini sordum.

Meraklý Eþek Arýsý: Bu soru onlarý kýzdýrmadý mý?

Sokrat: Hem de nasýl kýzdýrdý! Buna raðmen ben inandýðým yoldan ve doðrulardan ayrýlmadým. Meydanlarda, yollarda, çarþý ve pazarda karþýlaþtýðým insanlara “Kendine dair ne biliyorsun? Sen nesin? Hayat nedir, neye yarar? Kendini tanýmaya çalýþ, kendini bilmeyen baþka þeyi nasýl bilir?” sorularýný yönelttim. Ayrýca, “Kendini taný, fazileti ara, hayatý incele, sahteliklere tapma” diyerek Atinalýlarý uyandýrmaya çalýþtým.

Meraklý Eþek Arýsý: Bir insanýn neden kendini tanýmasý gerekiyor? Sen kendini tanýyor muydun?

Sokrat: Ben kendimi biliyordum, tanýyordum. Cehaletimin farkýndaydým. Ama bazýlarý cehaletin pençesinde kývrandýklarý halde bilmediklerini de bildiklerini zannediyorlardý. Benim mücadelem onlarlaydý.

Meraklý Eþek Arýsý: Þimþekleri üzerine çekmenin nedeni sadece bunlar olamaz.

Sokrat: Haklýsýn, o yüzden diðer nedenleri de anlatayým: Varlýklý ailelerin yapacak pek bir iþi olmayan çocuklarý benim yanýma gelirlerdi. Ýnsanlarýn sorgulanmasýný dinlemek hoþlarýna giderdi. Benden öðrendiklerini diðer insanlara uygulamaya yani onlarý sorgulamaya baþlarlardý. Bu sorgulananlar onlara kýzacaklarý yerde bana kýzdýlar. Ýþte bu yüzden gençleri baþtan çýkarmakla beni suçladýlar. Ben söyleþide bulunduklarýmdan Sofistler gibi ücret talebinde bulunmadým. Tersine ister zengin ister fakir olsun herkes bana soru sorabilir ya da yanýt verebilir ve sözlerimi dinleyebilirdi. Bilge olduklarýný düþünen ama öyle olmayanlarý sorguya çektim. Atinalýlar bunu çok sevdiler ve eðlenceli buldular.

Meraklý Eþek Arýsý: Bir de daha önce de bahsettiðin din konusu vardý.

Sokrat: Þehrin tanrýlarýna inanmadýðým onlarýn yerine baþka tanrýlar koymak istediðim ve böylece gençliði zehirlediðim suçunu bana yüklediler. Ýçimdeki ilahi ses bana Tanrýnýn tek yani bir olduðunu söylerken onlarýn çok tanrýlý din anlayýþýný nasýl benimserdim?

Meraklý Eþek Arýsý: Onlarýn tanrýlarýna inanmasan da inanýyormuþ gibi yapabilirdin.

Sokrat: Yapamazdým. Bir yandan öðrencilerime her ne pahasýna olursa olsun doðruyu, iyiyi savunmalarýný ve aramalarýný söylerken; diðer yandan bu söyleme kendim aykýrý davranamazdým. Ben doðrularýn peþindeydim. Ölmek ya da mahkûm olmak benim umurumda deðildi.

Meraklý Eþek Arýsý: Kendinle çeliþmekten kaçýnmýþsýn.

Sokrat: Ýnanmayýp da inanýyormuþ gibi görünseydim, dürüst davranmamýþ olurdum. Dürüst insan ölme ya da yaþama þansýný hesaplamaz. Onun yapmasý gereken þey bir davranýþta bulunurken, o davranýþ doðru mu yoksa eðri mi diye sorgulamalý ve iyi bir insan olarak mý yoksa kötü bir insan olarak mý hareket ettiðini bilmelidir.

Meraklý Eþek Arýsý: Sonra?

Sokrat: Sonra, biri mahkemeye beni suçlayan bir dilekçe verdi. Mahkemeye çýktým. Bu kiþi, dedi ki “Sokrates suçludur, çünkü gençliði yozlaþtýrmýþtýr ve devletin inandýðý tanrýlara deðil, ama bunlarýn yerine baþka tinsel varlýklara inanmaktadýr.” Bu kiþinin yalan söylediðini mahkemede yargýçlarýn önünde kanýtladým. Ama gene de deðiþen bir þey olmadý. Tabii suçlamalar sadece bununla sýnýrlý deðildi.

Meraklý Eþek Arýsý: Dahasý da mý var?

Sokrat: Evet, var. Bazýlarý beni sözcüklerle oynayarak ahlâký ve devleti yýkmaya çalýþan biri olarak tanýmlamýþlardý. Kötü, yalancý ve her iþe burnunu sokan biri olduðumu; eðriyi doðru gibi göstermeye çalýþtýðýmý iddia edenler de vardý.

Meraklý Eþek Arýsý: Mahkeme sýrasýnda tutuklu olarak mý yargýlandýn?

Sokrat: Hayýr, tutuklu deðildim. Mahkeme karar verdikten sonra tutuklandým.

Meraklý Eþek Arýsý: Mahkemede kendini savunmuþ olmalýsýn.

Sokrat: Tabii savundum. Üstelik beni þikâyet eden kiþinin adi bir yalancý olduðunu da kanýtladým.

Meraklý Eþek Arýsý: Buna raðmen neden karar aleyhinde çýktý?

Sokrat: Mahkemenin baþýnda benim suçsuzluðuma karar verecek yargýç sayýsý daha fazlaydý. Ancak bunlarýn bir kýsmý benim savunmamdan olumsuz yönde etkilendi. Daha doðrusu haykýrdýðým gerçekler iþlerine gelmedi.

Meraklý Eþek Arýsý: Þöyle dediðini bir yerde okumuþtum: “Atinalýlar, ister Anitus'u dinleyin ister dinlemeyin, ister beni býrakýn ister býrakmayýn, ama ne yaparsanýz yapýn birçok kez ölmem gerekse bile yolumu hiçbir zaman deðiþtirmeyecek olduðumu anlayýn.”

Sokrat: Evet söyledim. Hatta þunlarý da ekledim: “Eðer insanlarý öldürerek birinin kötü yaþamlarýnýzý kýnamasýnýn önüne geçebileceðinizi sanýyorsanýz, yanýlýyorsunuz; bu kaçýþ yolu ne olanaklý ne de onurludur; en kolay ve en soylu kurtuluþ yolu baþkalarýný ortadan kaldýrmaktan deðil ama kendini geliþtirmekten geçer. Çünkü eðer beni öldürürseniz, gerçi bunu söylemek tuhaf olsa da, tanrý tarafýndan devletin baþýna sarýlmýþ benim gibi bir baþkasýný daha kolay kolay bulamayacaksýnýz. Devlet büyük ve soylu bir at gibidir ki, tam bu büyüklüðünden ötürü devimlerinde aðýrdýr ve onu rahatsýz edecek atsineði gibi bir þeye gereksinimi vardýr.”

Meraklý Eþek Arýsý: Karar nasýl çýktý?

Sokrat: Mahkeme oylama yaptý ve suçlu bulundum. Suçlayan oylarýn sayýsý 281, aklayanlarýnki 220'dir. Yani mahkemeye þikâyet dilekçesi verenin benim için istediði idam cezasýna çarptýrýldým.

Meraklý Eþek Arýsý: Bu cezaya çarptýrýlacaðýný tahmin ediyor muydun?

Sokrat: Evet, sonucun böyle çýkmasýný bekliyordum.

Meraklý Eþek Arýsý: Mahkeme sýrasýnda ya da tutukluluk döneminde kurtulma veya kaçma imkanýn yok muydu?

Sokrat: Vardý.Yargýlanmamýn baþýnda suçumu kabul edip özür dileseydim, baðýþlanabilirdim. Bunu yapmadým. Duruþma sýrasýnda ise para cezasý verilmesini isteyebilirdim ama iþim yoktu ki param olsun! Sürgün talebinde bulunabilirdim. Bulunmadým, sürgün gitmeyi kabul etseydim, gittiðim yerde hiç konuþmamam yani çenemi tutmam gerekecekti. Bunu yapabileceðimi sanmýyordum. Çünkü doðru bildiðim bir þeyi insanlara anlatmaktan geri duramazdým.

Meraklý Eþek Arýsý: Baþka seçenek kalmadýðýna göre, bu durumda mahkeme ya beraat ya da ölüm cezasý verebilecekti.

Sokrat: Evet öyle. Karardan sonra son bir seçenek daha ortaya çýktý, onu söyleyeyim: Hapisten kaçmak. Hatýrlý dostlarým, tanýdýklarým vardý. Onlar beni hapishaneden kaçýrmayý tekli ettiler, kabul etmedim. Aslýnda kaçmama yönetimin de göz yumacaðý bir gerçekti.

Meraklý Eþek Arýsý: Neden kaçmadýn?

Sokrat: Hapisten kaçma imkaným olmasýna raðmen bunu yapmadým. Bu konuda çok da teklif aldým ve hepsini geri çevirdim. Çünkü yaþadýðým toplumda geçerli olan kanunlara uymalýydým. Aksi takdirde suç iþlemiþ olurdum.

Meraklý Eþek Arýsý: Sokrat, bu konuda birkaç sorum daha olacak. Ancak istersen bu sorularý sonraki sohbete býrakalým. Bugünü karýnýn hapishanedeki bir ziyareti sýrasýnda sana dediklerini anlatarak kapatalým mý?

Sokrat: Anlatayým. Karým aðlayarak‘’Suçsuz yere öldürüyorlar seni’’ dediðinde ona ‘’Ýyi de suçlu yere öldürülsem daha mý iyi olacaktý?’’ Diye cevap verdim. Hoþça kal Meraklý Eþek Arýsý!

Meraklý Eþek Arýsý: Güle güle Sokrat!

● ● ●