KUTADGU BİLİG/ Yusuf Has Hacip-11.yy

I.Bölüm

Kutadgu Bilig İslam Uygarlığı etkisinde gelişen Türk edebiyatının ilk yazılı ürünüdür.11. yy.da, devrin önemli yazar ve şairlerinden Balasagunlu Yusuf Has Hacip tarafından yazılan bu eser, didaktik bir siyasetnâme niteliğindedir.

Kutadgu Bilig, mutluluk veren bilgi anlamına gelir. Eflatun’un ‘Devlet’, ‘ Kanunlar ya da Yasama Bilimi’; Aristonun ise ‘Politika’ ve ‘Ana Yasalar’ adlı eserlerinin etkisi altında olan Farabî ve İbn-i Sina’yı model alan Yusuf Has Hacip, eserini 1069 yılında tamamlayarak Hakan Tavgaç Buğra Kara Han’a sundu.

Balasagunlu Yusuf, yasa ve yönetim alanında eserini yazarken eski Türk geleneklerine sıkı sıkıya bağlanmıştır.Eserde bol bol Türk atasözlerine, bilge sözlerine rastlanır:

Aklın süsü dildir, dilin süsü söz
İnsanın süsü yüzdür, yüzün süsü de göz

Soylu biri ölse dahi soyu kalır
Akılsız ve bilgisiz kimse kendini yükseltemez

Ey kuta kavuşmuş olan kimse , geçici kuta güvenme
Ey ün kazanmış olan kimse kuta inanma

Tanrı fazlı ile büyür insan
Dileğine kavuşur, günden güne düzelir işi

İnsan kızarsa bilgisiz duruma düşer
Eğer öfke gelirse o onu akılsıza çevirir.

Kut gelir , onu tutmasını bilmezsen gider
Mal verir, yemesini bilmezsen,alır
Bilgenin sözü bilgisiz için göz olur

Şarap içme, zinaya yaklaşma, dikkatli ol
Bu ikisi insana fakirlik elbisesi giydirir

Halk için begin çok seçkin olması gerek
Gönlü, dili dürüst, huyunun da seçkin olması gerek..

85 babdan oluşan eser 6520 beyitten oluşmuş,faûlün/faûlün/faûlün/ faûl kalıbıyla yazılmıştır. Kutadgu Bilig’de aruzla yazılmış bölümlerin dışında heceyle yazılmış, dörtlük nazım birimiyle milli şiir anlayışımıza uygun bölümlere de rastlanır. Eserin Viyana, Kahire ve Fergana nüshaları bulunmaktadır.

Eserin I.Bölümü

Eskiden Kün-Togdı (gün doğdu)adında bir bey vardı. Kendisi doğru yasa adamı olduğu için ve bilgili adamları koruduğu için ülkesi, gerek adalet, gerek ahlak, gerekse geçim standartları bakımından çok iyi idi.Beyin bir veziri olmadığı için, bir yardımcıya ihtiyacı vardı.Ay-Toldı (dolunay) genç, zeki ve bilgili bir insandı. Uzun yollar aşarak Kün-Togdu’nun yanına gelip onun veziri olmayı başardı. Daha sonra Ay-Toldı yaşlandı, hastalandı, durumu ağırlaşınca oğlu Ögdilmiş’i (övülmüş) çağırdı ve ona şu nasihatları verdi:

Gönlünü, dilini iyi tut, Tanrı’ya tapın
Savsama, yarınki işini düzenle

Bütün iyilik ve kötülükleri Tanrı hükmü bil
Tanrı’ya inan onun kulu ol

Ne gibi gerekliğin varsa ondan dile
Ondan başka seninle olacak güç yoktur

Ne olursa olsun buyruklarını dinle
Tanrı senin ödülünü verir bugün de yarın da

Davranışların doğru olsun, kendini yanıltma
Gönlünü, dilini alçak tut, sözünü abartma

Kendini ateşe atma bu dünya için
Kimseden bir şey alma gücünü zorlayarak

Hangi işte olsa onu uz dille karşıla
Uz dille karşılarsan, saadet sana bağlanır
Devamı var