Sevgili Ýzedebiyat yazarlarý ve okurlarý,

Yazýya ara verdiðim zamanlarda okuduðum, edebiyat bilgileri açýsýndan kendimce önemli bulduðum yazýlarý sizlerle de paylaþmak isteði duydum.

Post-modern üretim- tüketim iliþkilerinin ve yaydýðý düþüncelerin bombardýmaný altýnda yaþayýp giderken, edebiyatta zaman kavramýnýn, bilincimizle dansýný konu edinen bu yazýyý okumanýn yararlý olacaðýný olacaðýný düþündüm.

Sizleri Cengiz Akýn’ýn yazýsýyla baþ baþa býrakayým.

POST-MODERN METÝNLERDE ZAMAN
Cengiz Akýn

Çoðumuz okurken birden metnin bizi zamanda baþka bir yere taþýdýðýný biliriz ama bunu yazarýn nasýl yaptýðý üzerinde pek durmayýz. Üzerinde durmayýz çünkü metnin gizemi hem konusunda hem de bize sonra ne olacak dedirtiyor olmasýnda saklý. Bu gizeme kapýlýr gideriz. Ne zamanki yazmaya karar veririz tam da bu anda bu iþte aslolanýn zamanýn düzenlenmesi olduðunu görürüz. Göremezsek yazacaðýmýz metinlerde tutarsýzlýklar, anlamsýzlýklar ortaya çýkar. Bu ortaya koyduðumuz metni düzeltilemez hale de getirir.

Ýlk öykü anlatýcýlarýný anýmsayalým özellikle masalcýlar; “Evvel zaman içinde...” þeklinde giriþler yaparak ateþ etrafýnda toplanmýþ dinleyenlerin kendi düþünsel algýlarýnda bir kara delik açma telkininde bulunup onlarý “sözde olan bu dünyaya” taþýrlardý. Bunu yaparlarken anlattýklarý þeylere zamansal sýralama getirmek zorundaydýlar. Burada zamanýn olmadýðý bir yer ya da metin var mýdýr, sorusunu düþünelim. Ne garip aklýma hemen dini metinler geliyor; örneðin Eski Ahit’te dünyanýn yaratýlýþýný okuduðumuzda zaman kavramýnýn insandan evvel yaratýldýðýný net olarak görürüz. Tanrý bile kendi büyük kitabý olan þu dünyayý yaratýrken zamana ihtiyaç duymuþtur. O zaman biz yazar olarak metinsel dünya yaratýmýnda ezel-ebed geçerli olacak bu ilkeden vazgeçebilir miyiz? Þu an için bu pek mümkün gözükmemektedir. Bu tabuyu yýkmaya en yakýn olan özellikle post-modernist yazarlara baktýðýmýzda yapýlanýn sadece zamanda sýçrama hareketlerinin iç-içe geçmiþ halini görürüz. Bu bir nevi zamaný kýrma eylemi deðil de ne? Zamanýn olmadýðý bir yer zaten hiçlik’e çýkmaz mý? O zaman yazar -nafile yazgýsýna raðmen- zamanýn varlýðýný inkar etmek yerine en kestirme yoldan ondan kaçýp uzaklaþmaya çabalayarak teslimiyet bayraðýný onun önünde diz çöküp vermemekte direnir sadece. Klasik tanýmýyla sanatçý uçlarda gezinir, isyankardýr, teslim olmak istemez... Post-modernist yazarlarýn yaptýðý tam da bu deðil mi? Zamana direnmek, ondan kaçmak/onu alaya almak. Zaman, o hayali dünyada tam onu (Yazarý) yakalayacaktýr iþte bu anda O bir zaman makinesi icat eder kendine. Hop bir de bakmýþýzdýr Kahramanýn çocukluðundayýzdýr. Zaman bu dururmu, burada da takiptedir. Ama Yazar boyun eðmez metni birden ileri taþýr bir de bakmýþýz ki Kahraman yaþlanmýþ... Kýsýr bir döngü deðil de ne bu?

O. Pamuk’un Kara Kitabý bu zaman sýçramalarýyla dolu. Yazar net tarihler vermez. Zaten post-modern öðretinin en belirgin özelliði de budur.Yani zamanýn kurgulanmasý. Zaman kaygan bir zemindir. Örneðin Galip veKarýsý Rüya ayný yatakta yatarken, Galip uyuyan karýsýnýn yüzüne bakýp düþüncelere dalar. Burada zaman baþka bir boyuta taþýnýr. Burada zaman makinasý (zamanda sýçramayý saðlayan þey) Rüya’nýn yüzüdür.

“Ama Galip karýsýnýn alnýna bakarak düþündü.” s.11

Yazar bizi Galip’in çocukluðuna götürür;

“Rüya’lar Ýstanbul’a taþýndýktan altý ay sonra, Galip’le Rüya kabakulak olmuþlardý.” s.12

Dikkat ederseniz net bir tarih verilmez. Post-modern anlatýyý klasik anlatýdan ayýran en önemli yan da budur. Bize kasýtlý olarak Rüya’larýn Ýstanbul’a taþýnma tarihi verilmez. Bu roman boyunca böyledir. Zaman ile Yazar köþe kapmaca oynar durur. Yazar zamanýn yoksanamayacaðýný bildiðinden bu yola baþvurmuþtur.

“Okula geç kaldýðý o bahar sabahýnda Galip, rüyasýnda okula geç kaldýðýný gördü.” s.19

Burada da dikkat ederseniz net bir tarih yoktur. Tarih belirli olaylarla birlikte verilir. Zamaný olaylar belirler. Karakterin hayatýnda anlamý olan olaylar baþlangýç zamaný olarak alýnýr ve onun üzerinden ileri ya da geri doðru hareket edilir.

Yazar ne yaparsa yapsýn zamaný hesaba katmak zorundadýr. Sayfalar üzerinde kurulu bir dünya dahi olsa zamana hep ihtiyaç vardýr.


Yararlanýlan kaynaklar: O. Pamuk Kara Kitap / Ýletiþim Yay.

(http://ikiqoniki.blogspot.com’dan alýnmýþtýr.)

Ekleyen:
Vildan Sevil
02.04.2012