“Ne içindeyim zamanýn / Ne de büsbütün dýþýnda” Tanpýnar

Çocukluðumda büyüklerimiz “þahsiyet” kelimesinin karþýsýnda “Uzviyet” kelimesini kullanýrdý. Yani þahsiyet, nasýl ki kiþiye ait “ruhi ve manevi özellikler”i tanýmlýyorsa uzviyet de insanýn “organlardan meydana gelmiþ maddi varlýðý”ný karþýlardý.


Bunlardan ilkine ruh (soyut), diðerine de organizma (somut) diyebiliriz. Kimlik ile bünye; siret ile suret; mana ile madde…

Ýnsan, uzviyetiyle tabiatýn, þahsiyetiyle cemiyetin aynasýdýr. Uzuvlarý gösteren ayna her zaman her yerde bulunabilir, ancak asýl mesele ise ruhu gösteren aynalara ulaþabilmektir. Ýnsaniyet aynasýnda kiþinin uzviyetini görünür kýlan þey insiyak (içgüdü, refleks), þahsiyetini görünür kýlan þey de ahlaktýr (ideal, toplumsal ülkü). Ne yazýk ki insanda insiyak ile ahlak sürekli bir þekilde çatýþtý. Ýnsiyakýn üstün geldiði durumlarda kiþi obur, uykucu, saldýrgan, yýrtýcý ve þehvetperest oldu. Bu özellikleriyle insan; ruh aynasýna kibir, menfaatperestlik, lüks düþkünlüðü, kazanç hýrsý ve merhametsizlik olarak yansýdý. Ýnsaný insiyaklarýn kuklasý olmaktan kurtaran þey ise yüksek ahlaktýr. Bu ahlakýn adýna siz “ideal” de diyebilirsiniz. Hani toplumun biriktire geldiði güzelliklerin ruhumuza yansýyan parýltýlarý… Ahlaktýr ki bize fizik hayatýmýzýn ötesinde bir ideal sunar ve onunla daha üstün manalar içinde yaþayabileceðimizi hissettirir. Bu, tam da hayvandan ayrýldýðýmýz noktadýr ve nefsimizin arsýz taþkýnlýklarýnýn hududu ise tam olarak burada start alýr. Nasýl idealsiz millet olamazsa, ahlaktan yoksun bir toplum düþünülemez. Bu cümleyi bir de tersinden söyleyecek olursak: Millet idealini kaybettikçe millet olmaktan çýkar; toplum da ahlakýný kaybettikçe toplum özelliðini yitirir, yani hepimizin bildiði sürü olup çýkar. Herkes þöyle bir çevresine baksýn: Biz uzviyeti olan (her bir azasý diðerinden haberdar ve duyarlý) bir “millet” miyiz, yoksa kalabalýklar halinde ama yalnýz yaþayan insanlarýn oluþturduðu bir “toplum” mu?

Ülkemizde yaþanýlan ahlak facialarýna bir bakýn. Duyduklarýnýz gazetelerde okuduklarýnýzdan, okuduklarýnýz bildiklerinizden, bildikleriniz de gördüklerinizden elbette çok daha fazla çýkacaktýr. Bu size, bir uçurumun kenarýnda olduðunuz korkusunu, bir yýkýlýþýn hezimet duygusunu veriyor mu vermiyor mu?

Ahlaki bunalýmlarýn baskýsý vicdanýnýza dokunmuyor mu? Dokunmuyor mu?

Halkýn sosyal baðlarýnýn çözülüþünü görürken bir eziklik hissediyor musunuz? Hissetmiyor musunuz?

Kiþisel çýkarlarý toplum menfaatine tercih etmek vicdanýnýzda yara açýyor mu?, Açmýyor mu?

Dini, milli ve insani ideallerin çözülüþünü görüp hayýflanýyor musunuz? Hayýflanmýyor musunuz?

Sýnýrsýz kazanç ve zevk hýrsýndan rahatsýz oluyor musunuz?, Olmuyor musunuz?

Lüks yaþam tarzlarý ruhunuzun ince tellerine dokunuyor mu? Dokunmuyor mu?

Milli davalara karþý tasalanýyor musunuz?, Tasalanmýyor musunuz?

Ve binlerce soru ve sorular…

Ýnsan banyo yaparak bedenini, uzuvlarýný temizleyebilir, oysa hepimize asýl gereken þey þahsiyetlerimizi temizlemek, ruhumuzu gündelik hayatýn bütün kirli tesirlerinden yýkamak, þöyle en küçük kirlerini gideresiye kadar bir ruh banyosu yapabilmektir.

Peki bunu baþarabiliyor muyuz?

Belki de hepimiz için, hani o eskilerin “masivadan tecerrüde” uzanan çizgisinde bir ruh yücelmesine, belki re þiddetli bir titreyip kendimize gelme ve varlýðýmýzýn merkezini daha yüksek bir plana nakletme ihtiyacý vardýr, kim bilir…

Yaþadýðýmýz kirli zeminin dýþýnda bir ruh coðrafyasýna acilen ihtiyacýmýz var. Ruhlarýmýzda bir mana dolgunluðu baþlatacak bu coðrafya, belki de yaþadýðýmýz anýn farkýna varmamýzý mümkün kýlacak, bunca koþturmaca arasýnda þöyle durup derin bir nefes almamýzý saðlayacak ve gözlerimizi içimize çevirmemize neden olacak bir kuytu köþeye çýkar… Kim bilir, bu coðrafya belki derin bir tabiat sessizliðinin tam ortasýnda, belki bir mabedin iç fýsýltýlarýný bile gizleyen en tenha köþesinde, belki bir silkiniþle günün kirlerinden yýkanabileceðimiz bir iç yolculukta, belki gönlümüzce yükselebileceðimiz özel bir istiðrak anýnda gizli kalmýþtýr, kim bilir…

Þahsiyetlerimizi temizleme iþi öyle okullara ahlak dersleri koyarak -keþke konulsa- çözülecek mesele deðildir? Bilakis, ahlakýn ders olarak okutulmaya (öðretilmeye) deðil, ideal alýþkanlýklarý kazandýran örneklere (yaþanmaya) ihtiyacý var. Yani iþe okullardan deðil, illaki aileden baþlamak gerekir. Devletten veya sokaktan ahlak devþirildiði nerede görülmüþ? Böyleleri bu beklentisini karþýladýðýnda ya devlette veya sokakta ancak bir ahlak adamý olarak yaþayabilir.

Hepimiz birer ahlak velisi olamayýz elbette. Ama, fakat ve lakin hiç olmazsa yüksek ahlaklý adamlarý baþ tacý etmeliyiz. Peygamberlik kapýsý kapanmýþ olmasaydý, iyi ahlaklý bir insan, þüpheniz olmasýn ki Allah’ýn yeryüzüne gönderdiði elçisi olurdu.

Bilmiyorum ama içimden gelin, bu yazýyý okuduktan sonra, gece veya gündüz, yalnýz kalacaðýnýz bir köþeye çekilip, ellerimizi þakaklarýnýza, dirseklerimizi dizlerimize dayayýp þöyle sorular soralým.

“- Ben nasýl bir insaným?!..”

Hayýr, hayýr, bunu kendinizden nefret veya þahsýnýza hayranlýk için deðil, bütün samimiyetinizle ve kendinizi anlama ihtiyacý ile yapýn.

Peþin fikirlerden, yersiz methiyelerden, ucuz mazeretlerden ve zorlayýcý, baskýcý bir teslimiyetten uzaklaþarak, sanki kendimizi karþýmýza alarak, bir hasta muayene eder gibi yapalým. Ve lütfen kendimize:

“- Ben nasýl bir insaným!..” diye soralým.

Sanýyorum insan kendisini keþfetme yolculuðuna bu soruyla baþlamalý…

Sahi sizler nasýl bir insanlarsýnýz acaba?

Saðlýcakla kalýn…