Tiyatro, Gabriel Garcia Marquez, Üç Silahşörler Balesi ve Annem

Tiyatro aşığı, gerçek CUMHURİYET KADINI annem Ülkü Karahaliloğlu’nın anısına adanmıştır…

Seval Deniz Karahaliloğlu

Onu son gördüğümde, elinde Gabriel Garcia Marquez’in “Yüzyıllık Yalnızlık ” kitabına dalmış okuyordu. Gözünde gözlükleri, baba koltuğuna gömülmüş keyifli bir havası vardı. Bana kocaman bir gülümseyiş ve havadan süzülüp yanağıma konan bir öpücük gönderdi. Sonra aynı ciddiyetle gömüldüğü kitabına geri döndü. Öyle hiç de ölecekmiş gibi gözükmüyordu. Ölüm mü? Ölümden kim bahsetti şimdi?

Daha yeni yetmeyim. Olaylara az buçuk anlam vermeye çalışıyorum. Annemin eline yapışmış kocaman bir binaya gidiyorum. Benim gibi avaz avaz bağıran bir sürü bacaksız. Bir de sahne dedikleri yer var ama biz onun tam karşısındaki kırmızı koltuklarda oturuyoruz. Çok küçük olduğum için beni kucaklayıp oturtuyorlar. Büyük ablalar ve ağabeyler kırmızı başlıklı kız oyununu oynuyorlar (oyunun adını sonradan öğrendim) Kurttan ödüm koptu ama iyi kalpli kızı sevdim. Kurt tam kız yiyecekken bakamadım gözlerimi kapadım. Kız masanın altına girdi. Hani kurt kızı yiyecekti? Allah’tan annem yanımda. “Tiyatroyu sevdin mi?” Ben den kısa bir yanıt çekingen bir “Hıııı” Daha ne olduğunu çocuk aklımla tam olarak netleştiremediğimden olacak tiyatroya hafiften mesafeli bir duruş.

Evde yapılan tiyatro sohbetleri. Mesela, babamla yıllar önce Kenter Tiyatrosunda seyrettikleri İonesco’nun yazdığı “Sandalyeler” oyunu üzerine konuşurlardı. Aradan uzun yıllar geçmesine rağmen oyunun ayrıntılarını birbirlerine anımsatır, oyunun eleştirisini yaparlardı. Hatta oyundan o kadar etkilenmişler ki uzun bir süre evde kendi aralarında "Sandalyeler" oyunundan pasajlar geçtiklerini anlatırlardı. Güzel günlerdi.

Beyaz cam yılları. Tiyatro oyunlarının TRT’de gösterildiği yıllar. Ben Garfield gibi cama yapışmış William Shakespeare’in oyunlarını izliyorum. Hamlet, Macbeth (hele o üç cadını yer aldığı sahne yok mu ona bayılıyorum) Kral Lear, Romeo ve Juliet. Yaşıtlarım gibi Pop yıldızlarına aşık olacağıma tutup Shakespeare’e aşık oluyorum. Çocukluk işte. Annemden bir uyarı “Televizyon ekranına o kadar yaklaşma. Gözlerin bozulacak, bu gidişle içine gireceksin, biraz uzaktan seyret.” “Tamam anneee…” hiç istifimi bozmuyorum. Klasik Seval.

Sonra bir gece Münir Özkul “Sersem Kocanın Kurnaz Karısında” yer alan o ölümsüz tiradını söylüyor ve o an beni yüreğimden vuruyor. “Zaten aktör dediğin nedir, biz oynarken varız, yok olunca da sesimiz bu boş kubbede hoş bir seda olarak kalır, olsa olsa eski program dergilerinde soluk birer hayal olarak kalırız. Görüyorum ki, hepiniz gardıroba hücuma hazırlanıyorsunuz. Birazdan tiyatro bomboş kalacak. Ama tiyatro işte o zaman yaşamaya başlar. Çünkü Satenik’in bir şarkısı şu perdelerden birine takılı kalmıştır. Benim bir tiradım şu pervaza sinmiştir. Siranuş’la Virjin’in bir diyalogu eski kostümlerin birinin yırtığına sığınmıştır. İşte bu hatıralar o sessizlikte saklandıkları yerlerden çıkar, bir fısıltı halinde yine sahneye dökülürler. Artık kendimiz yokuz, seyircilerimiz de kalmadı. Ama repliklerimiz fısıldaşır dururlar sabaha kadar. Gün ağarır, temizleyiciler gelir, replikler yerlerine kaçışır. Perde!” Artık iflah etmez bir şekilde tiyatro aşığıyım. Canım annem de destekçim.

Sonra biraz ileri yaşlarda Devlet Tiyatrolarına gidişler. Yaşıtlarıma göre çok boylu posluyum ya, büyük gösteriyorum. Önceden gürültü yapmayacağıma ve oyunu sakin izleyeceğime dair söz verdiğimden olacak beni de Devlet Tiyatrosuna götürüyorlar. Ben pür dikkat, ciddi ve kesinlikle sakin bir şekilde oyunları izliyorum. O kadar çoklar ki. Sonra Kenter Tiyatrosu. Hayran sayısı artıyor. Shakespeare’e bir rakip çıktı. Yıldız Kenter. Oyunlar, oyunlar, oyunlar. Birinin adını ansam diğerleri öksüz kalır, birinin adını unutsam eserin sahnelenmesi aşamasında emeği geçen bütün sanatçılara karşı mahcup olurum. Annem, tiyatroyu bir eğlence aracı olarak görmeyen, onun yemek içmek kadar önemli hayati bir ihtiyaç olduğunu bana hissettiren ilk insan. Sonra operalar, baleler ve klasik müzik konserleri.

Sokaktaki çocuklar pek bir garip. Yani siz şimdi William Shakespeare’in kim olduğunu bilmiyor musunuz? Peki “Lüks Hayat Operetini” de mi seyretmediniz? Ya “Romeo ve Jüliet Balesi”? Mozart ve Beethoven i hiç duymadınız mı yani? Gerçekten çok garip. Ben bütün herkesin tiyatroya, operaya, baleye, klasik müzik konserlerine gittiğini sanırdım.
Peki, tiyatrosuz nasıl yaşayabiliyorlar? Gerçekten çok garip.

Günümüz. Bir süre önce. “Beni artık hiç operaya, baleye götürmüyorsun” Roller değişti. Artık tatlı tatlı şikayet etme sırası anneme geldi. “Ama anneciğim ne zaman istedin de seni götürmedim?” Bir iki gün sonra. “Anne “Üç Silahşörler Balesine” Salı günü için loca ayırttım” Annemden sevinç çığlığı. “Yaşasın, baleye gidiyoruz”. Çocuklar kadar sevinçli. O kadar tatlı ki. Sevinci, gülüşü, kahkahası o kadar samimi, o kadar içten ki insanın içini ışıldatıyor. Sonra yine baba koltuğuna oturmuş, kitabına geri dönüyor. Öylesine canlı ve sağlıklı görünüyor ki.

Heyecanla baleye gideceğimiz geceden üç gece önce hepimize gülücükler yolluyor. Yatıp uyuyor. Sonra sabah uyanmayıveriyor. Ama anne hani sen “Üç Silahşörler Balesine” gitmeyi çok istemiştin. Üstelik Gabriel Garcia Marquez’in “Yüzyıllık Yalnızlığını” bitirmeye şunun şurasında 28 sayfa kalmış. Kitabın sonunu merak etmiyor musun? Oldu mu ya şimdi?

Benim kahraman, benim yiğit annem kaldırıldığı nöroloji yoğun bakımda 76 gün yaşam mücadelesi verdikten sonra aramızdan ayrılıyor.

Bundan bir süre önce kalp krizi geçirdiğinde, kardiyoloji yoğun bakımı bir birine katmıştı. “Ben gözlüklerimi ve kitabımı isterim” diye. “Anneciğim bak doktorlar izin vermiyorlar. Buradan çıkınca okursun canım.” Dinleyen kim? O ikna edici tatlı sesiyle.”Sen doktorlara bakma canım. Hadi bana gözlüğümü ve kitabımı bir koşu getiriver. Kitabın en heyecanlı bölümünde kaldım.” Ayşe Kulin’in son çıkan kitabı Veda’yı almış hem de ilk baskısından. Üstelik kitabın en heyecanlı bölümünde kalmış. Dünya yıkılsa o kitap bitecek. İşte o kadar. Ayda ortalama beş kitap alan ve onları leblebi ve çekirdek gibi bir solukta okuyan annem. Tabii annemin ikna kabiliyetine dayanamayan doktorlardan izin çıktı ya. Annem işi abarttı, artık yoğun bakıma gazeteci çocuk gibi girip çıkmaya başladım. “Bana o gazeteyi bir daha getirme. Hiç beğenmedim. Diğer gazeteleri getirirken cep telefonumu da almayı unutma” Ahhh, canım annem sana dayanabilmek ne mümkün?

Dışarıda yasaklı kitap yılları. İçerde insanın iştahını kabartan bir kütüphane. Kimler yok ki? Maksim Gorki’nin Ana’sı ile yan yana duran Victor Hugo’nun Sefiller’i, Charles Dickens’ın David Copperfield’ı, İvan Turgenyev’in Babalar ve Oğullar’ı, Tolstoy’un Savaş ve Barış’ı, Stendal’ın Parma Manastır’ı, Dostoyevski’nin Karamazov Kardeşler’i . Sonra Mevlana Celaleddini Rumi’nin Mesnevisi’ne yoldaşlık eden Nazım’ın şiirleri. Bütün Yunan Klasikleri. Eflatun, Sokrates, Platon. Daha sonra Mao’nun Çinceden çevrilen ilk şiir kitabı. Gerçek bir kitap kurdu.

Aylaklık anlarımda elimdeki Barbar Conan’a bakar ve “ ben lise yıllarımdayken her gece bir Yunan klasiği bitirmeden yatağa girmezdim” derdi. Aylak Seval’den cevap. “Evet anne..” Ve Barbar Conan’a kesin dönüş. Böyle bir kızı hak etmek için ne yapmıştı acaba?

Dimağını besleyen bilgiyi vicdanında eriten aydın bir insan. Işıldayan ve ışıldatan bir kimlik.
Atatürk ilke ve devrimlerine sonuna kadar bağlı, inanmış, dürüst bir hakim. Sınır boylarında at koşturan bir hakime hanım. Yıllar sonra bile gittiği her yerde ardında şerefli, onurlu, haysiyetli bir isim bırakmayı başarmış bir CUMHURİYET KADINI. Dürüstlüğünden ve inandığı ilkelerden hayatı boyunca ödün vermemiş ve sonuna kadar dik durmuş bir ÇILGIN TÜRK. Üstelik tayinini çok basit sayılabilecek bir takım hatır gönül işleriyle (!) yaptırabilmek mümkünken, bütün bunları elinin tersiyle iterek yoluna devam etmeyi tercih etmiş, AYDIN BİR CUMHURİYET KADINI.

İyileşmelisin, iyileşeceksin, iyileşebilirsin. Her gün kulağına var gücümle bağırarak 40 defa tekrarlıyorum. İyileşecek. Tüm varlığımla inanıyorum. Son ana kadar Gabriel Garcia Marquez okuyan hayat dolu bir kitap kurdu, sanat aşığı, tiyatro sevdalısı, opera, bale, klasik müzik tutkunu aydın bir insan öyle pat diye bırakıp gider mi hiç. Yok. Benim annem güçlü, dirençli, inançlı ve inatçı bir insan. Direnecek. En azından benim için.

Benim kahraman annem. Ayaklarına sımsıkı yapıştım bırakmıyorum. Henüz çok erken yapacağı çok şey var. Söyleyeceği çok söz, okunacak çok kitap, gidilecek çok oyun, opera, bale, konser varken. Şimdi hepsi bir parça öksüz.

Yoğun bakımda ona söz veriyorum. Anne seni yazacağım. Sen de bana yardımcı olacaksın değil mi? Söz mü canım anneciğim. Hafiften gözlerini kırpıyor. Anlıyorum. Söz. O sözünün eridir. O söz verdi mi tutar.

Ankara yılları. Her hafta sonu görev yaptığı ilçeden tiyatroya gidebilmek için Ankara’ya gelen bir tiyatro aşığı.

Ankara Devlet Operası’nde beraber Amadeus’u seyrederken mest olmuştuk. Sonra İzmir Festivalinde Efes Antik Tiyatroda sergilenen konserler, operalar, Kültür Park da sahnelenen baleler. O kadar çoklar ki. Kaliteli sesi hemen alan bir kulak. Elhamra sahnesinde izlediği "Uçan Hollandalı Operasında" Senta rolündeki Ayşe Tek’e bayılmıştı. Kaliteli oyunlarla kötü oyunları birbirinden mükemmel bir biçimde ayırır. Gerektiği biçimde alkışlardı. Sevgili hocamız Prof. Dr. Özdemir Nutku’nun dediği gibi “alkışlarla öldürmezdi”. Yani her önüne gelen insana ayağa kalkarak deli gibi alkışlamayı manasız bulur, gerektiği yerde gerektiği kadar alkışlardı. Ne bir eksik, ne bir fazla.

Benim hayatta her şeyin hakkını veren güzel annem. Gitme vakti geldiğinde usullacık kayıp gidiverdi. Benim için 76 koca gün direndikten sonra. Sırf beni alıştırmak, beni ikna etmek için.

Ona dışardan haberler taşıdım. Gündelik olaylar, dedikodular, eş dost selamları, bir de hiç kaçırmadığı haber bültenlerinden seçmece haberler. Sadece ayıkladıklarımı söyledim. İyi olanları. Artık ne kadar iyi haber bulunabilirse!

Mesela AKM’nin yıkılacağından hiç bahsetmedim. Tiyatro’nun altın çağını yakalamış, 1960’lı yıllarda henüz genç bir stajyerken sürekli gittiği tiyatroların anıları hala dün gibi tazeyken Muhsin Ertuğrul Sahnesinin yıkılacağını ona nasıl söylerdim? Asla inanmazdı. Dedemle beraberce, baba kız gittikleri tiyatroların anılarını büyük bir keyifle anlatırken gözleri ışıldayan sevgili anneme Muhsin Ertuğrul Sahnesi’nin, AKM’nin yıkılacağını nasıl açıklayabilirim? Sizin aklınıza her hangi bir açıklama geliyor mu?

Canım annem iyi ki şu yaşanan kara günleri görmüyorsun. Tiyatroların nasıl usul usul yıkıldığını, operanın, balenin, klasik müzik konserlerin nasıl sinsice baltalandığını, “ustaca manevralarla” (!) sanat kurumlarının nasıl çalışamaz, iş göremez hale getirildiğine tanık olmuyorsun. Eş, dost, akraba ilişkilerinin ayyuka çıktığı, adam kayırmacı zihniyetle beslenen yapının için için nasıl çürüdüğüne tanık olmuyorsun.

Ucuz işlerin çok matah sanat eserleri gibi yutturulmaya çalışıldığı bir ortamda, gerçek sanatçıların ayakta kalma mücadelelerini izlemek zorunda kalmıyorsun. Sen bunları kaldıramazdın. İyi ki görmüyorsun.

Canım annem benim baş eleştirmenim. Yazılarımı ilk okuyan, beğendiği ve beğenmediği yerleri açıkça söyleyen dürüst annem. Canlı yayını izleyip tepeden tırnağa programda gördüğü bütün olumsuz yönleri tek tek not alarak sonra bunları bana anlatan mükemmel eleştirmenim. Sensiz mücadele etmek şimdi daha zor. Omuzlarımda kocaman bir yük.

Yüreğindeki ve aklındaki ışıltıyı en iyi biçimde yansıtabilmek bana bıraktığın mirası gerektiği gibi taşıyabilmek için şimdi daha sağlam durmam lazım.

Önümüzde zor zamanlar var. Hiç yanılmayan sağduyuna ve her zaman hayran olduğum aklına o kadar çok ihtiyacım var ki. Sensiz dik durmak daha da zor olacak.

Ama sözümüz söz. Öyle değil mi? Son kez gözlerinin kırpmıştın. Anladığını biliyorum.

Şimdi mücadele etmek ve senin büyük bir onurla temsil ettiğin CUMHURİYET KADININA yaraşır biçimde durma zamanı.