ENCÜMEN – Ý DANÝÞ: OSMANLILARDA BÝLÝMSEL BÝR CEMÝYET

Encümen-i Daniþ( Bilgi Meclisi/Komisyonu): Paris Bilimler ve Sanatlar Akademisi’nden esinlenerek 1851 yýlýnda kurulmuþtur. Batýlýlaþma çabalarý ile birlikte batýdan alýnan bilgileri geliþtirmek, bilimsel geliþmeleri takip etmek ve uyum aðlamak için Türkler tarafýndan kurulmuþtur. Dini ve milliyeti ne olursa olsun kendilerine katýlmak ve iþbirliði yapmak isteyen herkesi kabul eden bu topluluk 19. yüzyýlda Türkler’le Rumlar arasýnda edebi ve bilimsel iliþkilerin geliþtirilmesinde önemli rol oynamýþtýr. Kurucularý ve üyeleri(40 kiþi)Tanzimat döneminin önde gelen devlet adamlarýdýr. Vezirler Mustafa Reþit Paþa, Ali Paþa, tarihçi Hayrullah ve Cevdet, Yusuf Kamil Paþa, Müslüman Türklerle diðer cemaatler arasýnda arasýnda edebi iliþkiler kurulmasýna katký veren Ahmet Vefik Paþa gibi devlet, edebiyat ve bilim adamlarýdýr. Avrupa’dan ise Fransadan X..T. Bianchi, Avusturyalý tarihçi Joseph Von Hammer ve James Redhouse gibi kiþiler ile Ermeni ve Rum Ortodoks cemaatlerinin üyelerinden oluþuyordu. Encümen-i Daniþ’ in üyelerinden ”logofet” Hoca Agop(Agop Gýrcikyan), Sahak Abroyan, Tiryakioðlu Boðos Hoca ve tersane tercümaný Vartan Paþa Osmanlýca yazýlmýþ pek çok eser býrakmýþlarýr.Bu eserlerin pek çoðu Ýstanbul Üniversitesi kütüphanesindedir. Ýmparatorluðun en etkili, gayrimüslimi olan, Ýstefanaki Bey(Stephan Vogoridi), Edirneli Ýstefanaki (Etienne Caratheodory) bunlar arasýnda yer alýr. Kendine ait bir yönetmeliði olup,: edebi ve bilimsel çalýþmalarýndaki ürünleri/yayýnlarý seçmek, çevirmek ve üretmek için kurulmuþtur. Osmanlýca’nýn geliþmesine de katký vermek de hedefleri arasýndadýr. Batý ile kültürel irtibatta olmak amaçlarý arasýndadýr. Türkçe ve Osmanlýca yazmak ve bu dile çeviriler yapmak üyeler için bir mecburiyetti. Ancak bu konuda yetkinliði olanlar için bu madde geçerli idi.
Encümen-i Daniþ’in ömrü kýsa sürer ve 1862 yýlýnda kapanýr. Buna raðmen önemli sayýda, eserin yazýlmasýna ve çevrilmesini saðlar. Ancak bunlarýn çok azý basýlýr. Bunlardan önemli olanlar þunlardýr: Abdulgaffar Enis’in çevirdiði William Robersson’un Amerika Tarihi
Burada ilginç olan husus þudur. Encümen-i Daniþ’in öne çýkan gayrimüslim üyelerinden biri olan Vasilaki Efendi’nin dalkavuklarýn sanatlarýný nasýl icra edeceklerine dair bir ” Dalkavukname” tercümesi de vardýr. Osmanlý tarihçisi Ahmet Cevdet(1822-1895)’in yazdýðý tarih kitabý(Tarih-i Cevdet) günümüzde bile dikkate alýnan bir eserdir. Burada kýsa bir parentez açalým: Yeni 50 TL’lik banknotlarda fotoðrafý bulunan ilk Osmanlý kadýn yazarý kabul edilen Fatma Aliye(1864-1936)’nin de babasý Ahmet Cevdet’tir.
1889’da Ýstanbul’da Çakmakçýlar Yokuþu’nda Ermeni Hovsep Kavafyan’ýn matbaasýnda bulunan güncel Ermeni Türkçesi kitaplarýn sayýsý incelenecek olursa, ülkemizde kitabýn neden az sattýðýnýn da yanýtý verilmiþ olacaktýr. 150 yýlý bile bulmayan kitap serüveni, Osmanlý’nýn son 50 yýlýnda ivme kazanmýþ, Cumhuriyet’le geliþme göstermiþtir. Ülkede en iyimser tahminlere göre 10 bin okuyucu yaratýlmýþtýr. .Ýþte liste: Aleksiyanos Fakýrýn Hikayesi, Aþýk Kerem, Aþýk Garib, Aþýk Tahir ile Zühre, Aþýk Kurbaný, Ýngiltere Düþessalarýndan Kenovape Nam Afife Kadýnýn Hekyaye-i Garibesi, Yemek Tertibi, Yenova,Hikayesi,Yedi Alimler, Zeycan ile Esman, Tayyarzade, Telegraf Resalesi, Ýki Kapu, Yoldaþlar Yahud Hakký Adaletin Zahiri, Leyla Mecnun, Hezar Esrar, Melikþah, Nasredtin Hoca, Nisa Tayifesi, Þah Ýsmail, Þirin ile Ferhad, Çoban Kýzlarý, Delikanlýlar, Dürbün-i Aþk, Rakam Cedveli, Köroðlu
Yine Ýstanbul’da Yüksek Kaldýrýmda’da kitapçýlýk yapan Gerasimos Aleksandratos þu kitaplarý satýyordu: Aleksios, Avraam, Aþýk Kirem, Kioroðlu, Yenovefa, Nasdradin Horzas, Aþýk Garib, Aþýk Ömer, Ünlü Köroðlu
Kitap yayýn iþi önce tercüme eserlerle baþlamýþ, bunun öncülüðünü, Encümen-i Daniþ yapmýþtýr. Daha sonralarý batýlý eserlere ve yazarlara öykünerek özgün eserler yazýlmýþtýr.

Kemal Düz , 20 Ocak 2009 - Ýskenderun