Kanuni döneminde Ýstanbul’a gelen Busbecq, Türk atlarý ile sahipleri arasýndaki duygusal baðdan söz eder.

Julia Pardoe ise II. Mahmut Ýstanbul’unda seyrettiði bir bayram alayýnda atlarýn görkemini ifade edecek kelime bulamaz. Göz kamaþtýran sorguçlarýyla padiþahýn on atý, alayýn en parlak manzarasýný teþkil etmektedir. Bu atlarýn eðerleri, koþum takýmlarý, dizginleri, sýrt örtüleri baþtanbaþa deðerli taþlarla süslenmiþtir ve perçemlerine kýymetli taþlarla bezeli güller iliþtirilmiþtir.

At eski kültürümüzde Asyalý atalardan tevarüs edilen belki en deðerli þeydir. Atlarýn bir yas alameti olarak ters eyerlenmesi Anadolu sahasýnda da uzun zaman devam etmiþtir. At üzerinde geçen bir ömür sahibine þan katar. Üç senede bir padiþahýn atlarýndan birisinin yeniçeri aðasýna verilmesi, bir armaðan geleneði olarak ata verilen deðeri gösterir. Has Ahýr’ýn iþleyiþi ayrýntýlý bir nizamnameye baðlýdýr.

Diðer yandan dünya malýna istiðna duyan bir gelenekte zenginliði yansýtmak ihtiyacý duyulduðunda bunu gösterecek en uygun beden de bir atýnkidir. Kanuni Estergon seferi için yola çýkarken bir hayli sade giyinmiþti. Oysa atýnýn koþum takýmlarý pýrlanta, inci ve yakutlarla süslüydü. Keza II. Abdülhamit, siyah renkli sade bir redingot içinde Cuma selamlýðýna çýktýðýnda giyimi bir þaþaa taþýmazdý. Ama bindiði arabayý çeken mücevher süslü atlar eþine ancak masallarda rastlanabilecek güzellikteydi.

Atýn hýrçýn güzelliði, onu itaat altýna alan binicisinin de deðerini artýrýrdý. Bu tür bir hâkimiyet için at ile binicisi arasýnda geliþen dostluk da gerekliydi. Neticede atlarýn kazandýðý hükmi þahsiyet ve sahipleri nezdinde taþýdýklarý duygusal deðer onlarýn hiç olmazsa bir kýsmýnýn özel isimleriyle tarihe mal olmalarýnýn baþlýca sebebiydi. Batýda ve doðuda tarihe mal olmuþ pek çok “ünlü” atýn ismini biliriz bu yüzden.

Göktürk Prensi Kültigin’in atýnýn adý yazýtlarda kayýtlýdýr mesela, Alp Þalçý. Genç Osman çok sevdiði atý Sisli (Süslü) Kýr’ýn ölümü üzerine ona bir mezar yaptýrmýþtý ve baþýnda kitabesi bile vardý. Bu mezar zamanla hasta, huysuz, hamile atlarýn þifa ümidiyle getirildiði, tavaf ettirildiði bir ziyaretgâha dönüþtü. At türbesi ve at evliyasý olarak nam saldý. Eski kültür atlarý öldükten sonra bile insani bir terminoloji ile ifade etmekte sakýnca görmemiþti. Zaten at mezarý nadirattan deðildi. Karacaahmet Mezarlýðý’nda atlara ayrýlmýþ bir bölüm vardý.

IV. Murat Baðdat seferine çýkarken dokuz atýný da mücevherlerle süsleyip yanýnda götürmüþtü. Kendisi de atlara düþkünlüðüyle tanýnan Nef’i, IV. Murat için yazdýðý kasidenin giriþinde Bad-ý Saba ve Tayyar’dan baþlayarak onun bütün atlarýný övmüþtü. Abdülmecid’in atý Hayyam’dý, Abdülaziz’inki Ferhat. Üstelik heykelini yaptýran ilk Osmanlý padiþahý olan Sultan Aziz, kendisini gelecek kuþaklara at üzerindeki heybetiyle göstermek istemiþti.

Köroðlu, üzerine gün ýþýðý deðmeden yetiþtirilen Kýrat’ý ile çýktýðý daðlarda Ferman padiþahýn daðlar bizimdir diyecek gücü bulmuþtu kendisinde. Dadaloðlu Bir atý severim bir de güzeli nakaratýyla devam eden bir türkü söylemiþti. Þehname’de Hüsrev, atý Þebdîz öldüðü zaman aðlamýþ ve onu merasimle gömdürmüþtü. Roma imparatoru Caligula, atý Incitatus’u önce rahip sonra konsül ilan etmiþti. Büyük Ýskender sevgili atý Bukefalos’un öldüðü yerde bir þehir kurmuþtu: Bukefala. Don Kiþot þövalyeliðe heves ettiðinde tedarik ettiði ilk þey bir zýrhsa ikincisi de attý. Gerçi yaþlý, zayýf bir sütçü beygiriydi bu ama görkemli bir ismi vardý: Rozinante.

Bu liste uzayýp gider. Doðuda ve batýda tarih; çilekeþ, mazlum, acý çeken, isimsiz atlarýn yaný sýra göz kamaþtýrýcý ve ismi var atlarýn da sýrtýnda yazýldý. Sahipleriyle birlikte onlar da efsaneleþtiler. Tarih ve efsane gibi bilinçaltýmýzýn da imgesidir at. Batý mitolojisindeki Pegasus Türk mitolojisinde Tulpar, bunlarýn her ikisi de uçan atlardý. Tek boynuzlu bembeyaz atlar ancak masallarda yaþadý. At, tahribe meraklý insanoðlunun zulmüne uðrasa da taþýdýðý görkemli asalet ile bize hâlâ uzak zamanlardan söz ediyor…

Bu arada unutmadan, atlar hakkýnda, atlar ve insanlar hakkýnda gerçekten çok güzel filmler var… Özellikle 82 yapýmý The Man from Snowy River (1982) Türkçeye ilk baþlarda “Nehirden Gelen Adam” daha sonra Karlý Nehir olarak çevrilen bu filmi mutlaka seyretmelisiniz…