Doðu Türkistanlý büyük bilgin (âlim) Kaþgarlý Mahmut’un Divan-ý Lügât’it Türk adlý ölümsüz eserinin Türk dili, kültürü ve bekâsý açýsýndan ne kadar önemli olduðunu belirtmemize gerek yoktur. Söz gelimi bir “sagun” sözcüðünü ele alalým. Günümüz jeopolitiðinde Doðu Türkistan olarak adlandýrýlan topraklarda Karahanlý Devletini kuran üç Türk boyunun en büyüðü olan Karluklarda büyüklere, toplumun ileri gelenlerine “sagun” ve yine hekimlere (doktor), “atasagun” denildiði ile ilgili bilgiler Kaþgarlý Mahmut sayesinde günümüze kadar ulaþmýþtýr.

“En büyük hayalim, Ankara’da basýlan bir gazetenin Türkiye’den, Uygurlara kadar tüm Türkler tarafýndan okunup anlaþýlmasýdýr.” diyerek yola çýkan -bir baþka Karamanoðlu Avþar’ý- Gâzi Mustafa Kemal Atatürk’ün kiþisel çabalarý sonucu dilde sadeleþme daha doðrusu Türk(çe)leþme çalýþmalarý baþlamýþ ve sýhhat, afiyet gibi yabancý kökenli sözcüklerin yerine saðlýk sözcüðü yaygýnlaþtýrýlmýþtýr.

Kaþgarlý Mahmut, Ahmet Yesevî, Yunus Emre, Karamanoðlu Mehmet, Atatürk olmasaydý Anadolu Türkçesinin hali nice olurdu acaba? Atatürk’ün yüksek dil ve tarih bilinci (þuur) olmasaydý? Ve bilgisi?.. Cumhuriyetin ilk yýllarýnda hayata geçirilen dil devriminin baþarýya ulaþmasýnda Atatürk’ün engin bilgi ve birikiminin hakkýný teslim etmeliyiz. Söz gelimi “sagun”dan, saðlýk sözcüðünün türetilmesi… Günümüzde tabip, hekim, doctor (okunuþu: daktý..) gibi yabancý sözcükler yerine; sagun sözcüðünü kullansak nasýl olur? Güzel olur aslýnda. Ya da en azýndan -dilimizin (büyük ve küçük ünlü uyumu) kurallarý ve estetik güzelliði açýsýndan- hekim’i kullansak…

Türkçede em yani ilaç yapýp, hastalarý iyi eden kiþilere emçi (emci), otaçý (otacý) gibi adlar verildiðini biliyoruz. Yine yaðmur yaðdýrmak, hastalarý iyileþtirmek gibi doðaüstü güçleri olduðuna inanýlan kimselere de baksý denmektedir. Japoncada da shogun (okunuþu; þogun olmalý..), ishi (hekim), yakuzaishi (eczacý) gibi benzer anlamda sözcükler bulunuyor. Japonca yakkyoku (ecza, eczane) ve yakuzaishi (eczacý) sözcüklerinin Türklerin geleneksel tedavi yöntemlerinden yaký/yaký yakmak ile olan anlam ve ses benzerliði dikkatinizi çekmiþtir. Bu durumda, Türk ve Japon halklarýnýn ayný soydan olduklarýna inanan Atatürk’ün, kendisine vedâya gelen ve Türkiye’den ayrýlacaðý için çok üzgün olan Japon elçiyi teselli etmek için söylediði “Üzülmeyiniz… Bir gün tüm Türk devletleri Çin Seddi’nde buluþacaðýz!.” sözü daha bir anlam kazanmaktadýr.

Atatürk’ün, Çanakkale Cephesi’ne giderken iki sandýk (tahta bavul olmalý) kitapla gittiðini ve bu kitaplardan birinin de “Uygur Türkçesi Sözlüðü” olduðunu biliyor muydunuz?!.

Aziz Dolu Atabey
azizdolu.wordpress.com