Torpil, kayýrmacýlýk veya adam kayýrma, bir kiþinin akraba, arkadaþ, tanýdýk veya yandaþ olan kiþilere hak etmedikleri avantajlar saðlamasý veya saðlanmasýna aracýlýk etmesi þeklinde tanýmlanabilir. Torpil, toplumda adalet duygusunu zedeleyen, kamu hizmetinin kalitesini düþüren, kamu kaynaklarýnýn verimli kullanýlmasýný engelleyen ve kamu zararýna yol açan bir sosyal olgudur. Torpil, hem torpillenen hem de torpil yapan kiþi veya kurumlarýn yasal sorumluluklarýný ihlal ettiði hem de torpillenmeyen kiþi veya kurumlarýn haklarýný gasp ettiði için toplumsal barýþ ve güveni tehdit eder.Torpilin toplumsal boyutlarýný anlamak için, torpilin arkasýnda yatan sosyal nedenleri, tarihsel ve kültürel faktörleri ve önlenmesi için gereken sosyal deðiþimleri irdeliyelim.

Torpilin sosyal nedenleri arasýnda, bireycilikten çok aidiyet duygusunun ön planda olduðu bir toplum yapýsý, yüksek güç mesafesi olan bir kültür, merkeziyetçi ve otoriter bir siyaset anlayýþý, yolsuzluk ve kayýrmacýlýða müsamaha gösteren bir ahlak anlayýþý sayýlabilir. Bu nedenler, torpil yapmanýn veya yaptýrmanýn meþru veya normal görülmesine yol açar. Örneðin, yargý sistemindeki liyakat sorunu, iþ piyasasýndaki siyasal müdahaleler, eðitim sistemindeki yolsuzluklar, saðlýk hizmetindeki adaletsizlikler gibi toplumsal yapýsal sorunlar torpilin yaygýnlaþmasýnda rol oynuyor. Bu sorunlara verdiðiniz örnekler þunlardýr:

•     Ýstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden onur öðrencisi olarak mezun olan avukat Ýsa Temur’un hakim-savcýlýk mülakatýnda elenmesi. Bu örnek nepotizm ile açýklanabilir. Çünkü Ýsa Temur’un elenmesinin nedeni hak etmediði halde akrabalarýnýn desteðiyle mülakatý geçen baþka adaylarýn olmasýdýr.

•     Türk Hava Yollarý’nda çalýþan 300’e yakýn pilotun iþten çýkarýlmasý. Bu örnek kronizm ile açýklanabilir. Çünkü pilotlarýn iþten çýkarýlmasýnýn nedeni siyasi görüþleri veya sendikal faaliyetleri nedeniyle yöneticilerin hoþuna gitmemeleridir.

•     Boðaziçi Üniversitesi’nde doktora yaparken bursu kesilen ve akademik kariyerine devam edemeyen matematikçi Can Ozan Oðuz’un Almanya’ya gitmek zorunda kalmasý. Bu örnek favoritizm ile açýklanabilir. Çünkü Can Ozan Oðuz’un bursunun kesilmesinin nedeni akademik baþarýsý veya bilimsel katkýsý deðil, bölüm baþkanýnýn kendisinden hoþlanmamasý veya baþka bir öðrenciyi kayýrmasýdýr.

•     Ankara’da yaþayan 4 yaþýndaki Ecrin Kurnaz’ýn ameliyat sýrasý beklerken hayatýný kaybetmesi. Bu örnek kayýrmacýlýk ile açýklanabilir. Çünkü Ecrin Kurnaz’ýn ameliyat sýrasýnýn gelmemesinin nedeni saðlýk sistemindeki adaletsizlik ve yetersizliktir.

Bu örnekler, torpilin sadece bireysel deðil ayný zamanda toplumsal bir sorun olduðunu gösteriyor.

Torpilin tarihsel ve kültürel faktörleri arasýnda ise, Osmanlý döneminde devlet yönetiminde liyakat yerine sadakatin esas alýnmasý, Tanzimat sonrasýnda Batýlýlaþma çabalarýyla ortaya çýkan yeni elitlerin eski elitleri dýþlamasý, Cumhuriyet döneminde devletçilik ilkesinin güçlenmesi ve devlet memurluðunun prestijli bir meslek haline gelmesi, çok partili hayata geçiþle birlikte siyasi partilerin devlet kadrolarýný kendi yandaþlarýyla doldurma eðilimi sayýlabilir.

Bu faktörler, torpilin tarihsel süreçte kökleþmesine ve yaygýnlaþmasýna yol açar.

Bu metnin ilham kaynaðý olan soru þudur: Aziz Sancar, Türkiye’de kalsaydý Ýstanbul veya Mardýn Dünya’nýn en saygýn ödüllerinden biri olan Nobel ödülünü alabilecek miydi?

Aziz Sancar, Türkiye’nin Mardin ilinde doðmuþ bir moleküler biyolog ve biyokimyacýdýr. Sancar, DNA tamir mekanizmalarýnýn keþfiyle birçok ödül kazanmýþ ve 2015 yýlýnda Nobel Kimya Ödülü’nü kazanarak dünya çapýnda tanýnan bir bilim insaný haline gelmiþtir. Sancar, Türkiye’de týp eðitimi aldýktan sonra ABD’ye giderek orada araþtýrmalarýný sürdürmüþtür. Sancar’ýn baþarýsýnýn arkasýnda sadece bilimsel yeteneði deðil, ayný zamanda çalýþma ortamý, araþtýrma imkanlarý, akademik özgürlük ve liyakat esaslý deðerlendirme gibi faktörler de vardýr.

Bu soru bize þunu düþündürmektedir: Türkiye’de torpilin olmadýðý veya en aza indirildiði bir sistem olsaydý, Aziz Sancar gibi daha kaç bilim insanýmýz Nobel ödülü alabilirdi? Türkiye’de torpilin engellediði veya göz ardý edilen kaç yetenekli insan vardýr? Türkiye’de torpilin yarattýðý adaletsizlik ve haksýz rekabet nedeniyle kaç insan ülkesini terk etmek zorunda kalmýþtýr? Türkiye’de torpilin toplumun sosyal ve ekonomik geliþimine ne kadar zarar vermiþtir?

Bu sorularýn cevaplarý, torpilin toplumsal boyutlarýný göstermektedir. Torpil, sadece bireysel bir çýkar saðlama aracý deðil, ayný zamanda toplumsal bir kaynak israfý ve potansiyel kaybýdýr. Torpil, sadece bireysel bir ahlaki sorun deðil, ayný zamanda toplumsal bir etik çöküntüdür. Torpil, sadece bireysel bir hukuk ihlali deðil, ayný zamanda toplumsal bir adalet sorunudur.
Bu nedenle, torpilin önlenmesi ve cezalandýrýlmasý için toplumsal bir bilinç ve irade geliþtirilmelidir. Torpilin yasal, kurumsal ve kültürel düzeylerde ele alýnmasý ve çözüm yollarý aranmasý gerekmektedir. Torpilin hem torpillenen hem de torpillenmeyen kiþi veya kurumlar tarafýndan reddedilmesi ve yargýlanmasý saðlanmalýdýr. Torpilin hem torpil yapan hem de torpil yapmayan kiþi veya kurumlar tarafýndan engellenmesi ve cezalandýrýlmasý gerekmektedir.

Torpilin önlenmesi ve cezalandýrýlmasý, Türkiye’nin demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olma ilkesine, herkesin kanun önünde eþitlik ilkesine ve kamu hizmetinin yerine getirilmesinde liyakat esasýna uygun bir þekilde yaþamasýný saðlayacaktýr.

Kötü Ýçerik Bildir
Gerekçe: Okumuþ olduðunuz metnin ÝzEdebiyat Yayýn Ýlkelerine aykýrý içerik barýndýrdýðýný ya da baþka bir sorun içerdiðini düþünüyorsanýz lütfen bize bildirin. Bildiriminiz anonim tutulacaktýr ve en kýsa zamanda editörlerce incelenecektir.