Hilmi Yavuz, Aliþanzâde Ýsmail Hakký’nýn 1927 yýlýnda Elem Çiçekleri adýyla yayýmlanan Les Fleurs du Mal çevirisini yayýna hazýrlayan yazarlarýmýz arasýnda yer alýyor. Dilimizdeki bu ilk çeviriyi diðer “Kötülük Çiçekleri” çevirilerinden farklý bir yere koyan Yavuz, þiirlerin Osmanlýca metnini Fransýzca orijinalleriyle tek tek karþýlaþtýrdýðýný aktarmýþtý.

Hilmi Yavuz’un Hurufi Þiirler’inde (2004) yer alan “a, þ, k (iki)” þöyle baþlýyor: “elem çiçekleri açýldýlar / elif lâm mîm.”

Her zaman için etkileyici (ya da “sihirkâri”) bulduðum bu dizeler, Yavuz’un “sahih þiir” anlayýþýný sadece altý kelimede yoðunlaþtýran bir bütünlük oluþturmuþtur hiç kuþkusuz. Ýþte bu bütünlüðün bir parçasýnda Charles Baudelaire ve Elem Çiçekleri, diðer parçasýnda Kur’an ve Bakara süresinin ilk ayeti yer alýr. Þairin ustalýðý, yaptýðý basit bir dokunuþla modern Türk þiirine has bu çiçeklerin görkemli bir þekilde açýlmalarýný saðlamýþtýr.

Yavuz, Aliþanzâde Ýsmail Hakký’nýn (1871-1944) 1927 yýlýnda yayýmlanan Les Fleurs du Mal (1857) çevirisine Elem Çiçekleri adýný vermiþ olmasýný her zaman çok önemsemiþ ve bu çeviriyi diðer Kötülük Çiçekleri çevirilerinden farklý bir yere koyduðunu birçok kere dile getirmiþtir.

166 þiiri tek tek karþýlaþtýrdý

Hilmi Yavuz’un bu kitaba ilgisinin poetik verimi olarak yukarýdaki dizelerin metinlerarasý düzlemini iþaret edebilirim. Ancak bu ilgi Ali Ýhsan Kolcu’nun Aliþanzâde’nin Elem Çiçekleri çevirisini 2005 yýlýnda Latin harfleriyle yayýmlamasý üzerine farklý bir yönelim kazanýr, zira Yavuz, 2011 yýlý baþýnda Kolcu’nun yayýmýndaki talihsiz “okuma hatalarý”ný kendi polemik üslûbu ile eleþtiren iki yazý yazar. Kolcu bu yazýlara, ilgili çalýþmasýnýn basýmý aþamasýnda gerçekleþen “teknik hatalar”dan daha önce Yavuz’a bizzat bahsettiðini belirterek cevap verir ancak düzeltilmiþ bir ikinci baskýyý ise yayýmlamaz. Bu yüzden Hilmi Yavuz tarafýndan hazýrlanan Türkçedeki bu son Les Fleur du Mal yayýný için, Aliþanzâde Ýsmail Hakký çevirisinin, her iki anlamda da çok gecikmiþ ikinci baskýsýdýr diyebilirim. Her iki anlamda da “‘Elem Çiçekleri’ ve Aliþanzâde Üzerine” baþlýklý giriþ yazýsýnda Yavuz, “üþenmedim, oturdum ve tam dört yýl yaz aylarý boyunca Kolcu’nun ‘Elem Çiçekleri’ndeki 166 þiiri hem Aliþanzâde’nin Osmanlýca metniyle hem de Baudelaire’in Les Fleurs du Mal’i ile tek tek karþýlaþtýrdým” diyerek çalýþmasýnda izlediði yöntemin rehabilitatif özünü de açýklar.

Les Fleurs du Mal’in Türkçedeki ilk çevirmeni kimdir?

Efendim, Aliþanzâde Ýsmail Hakký Bey, ünlü mimarlarýmýzdan Sedat Hakký Eldem’in babasýdýr. 1889 yýlýnda Mülkiye’yi bitirdikten sonra Hariciye’de çalýþmaya baþlayan Aliþanzâde, 1909 yýlýnda Marsilya’ya, 1918 yýlýnda Münih baþkonsolosluðuna atanýr, 1925 yýlýnda ise kendi isteði ile Hariciye’den emekliye ayrýlýr… 1891-94 yýllarý arasýnda Mektep dergisinin baþyazarlýðýný üstlenen Aliþanzâde’nin burada “Çiftlikte” adlý bitmemiþ bir romaný ve Ali Þir Nevaî hakkýndaki inceleme yazýlarý yayýmlanýr. Bu dönemde yazdýklarýnýn önemli bir kýsmý çaðdaþ Osmanlý yazarlarýnýn biyografilerinden oluþturur: Türk Muharrirleri, Muasýr Þairlerimiz, Osmanlý Meþâhiri Üdebasý baþlýca çalýþmalarý arasýnda yer alýr. 1895 yýlýndan sonra ise edebî faaliyetlerini çeviri ile sýnýrlar. Aliþanzâde’nin en bilinen çevirisi ise kuþkusuz (biraz da Hilmi Yavuz’un ilgisi sayesinde) Elem Çiçekleri’dir.

Türkçedeki bu ilk bütünlüklü Baudelaire çevirisi kitaplaþmadan evvel Abdullah Cevdet’in (1869-1932) Ýctihad gazetesinde tefrika edildiðini biliyoruz. Aliþanzâde, “Mütercimin Ýfadesi” baþlýklý önsözünde “tecrübe kabilinden” yaptýðý Baudelaire çevirilerini gözden geçirip yayýmlamasýnda, Abdullah Cevdet’in teþviklerinin etkili olduðunu belirterek: “Geçende bir münasebetle Bodler ve âsârý hakkýnda müdâvele-i efkâr ederken vaktiyle, Elem Çiçekleri’ni tecrübe kabilinden tercüme etmiþ olduðumu ve asýllarýndaki letâfeti muhafaza edememekle beraber -esâsen buna imkân da yoktur- bu tercümelerden melâl þâiri hakkýnda umûmî bir fikir hâsýl edilebileceðini söylemiþ idim. Hazýr bulunanlarýn ve o meyânda pek eski ve kýymetli arkadaþým Abdullah Cevdet Bey’in teþvik ve ýsrârý üzerine hayli eski zamana ait olan bu tercümeleri bugün bir kere daha gözden geçirdikten sonra enzâr-ý mütâlaaya vaz’ ediyorum” diye not düþer.

Nitekim kitabýn sonunda da (çevrimyazýlarýný Sakine Korkmaz’ýn yaptýðý) Abdullah Cevdet’in Elem Çiçekleri ve Baudelaire üzerine yazdýðý iki yazý yer almakta ve bu yazýlarýnda Abdullah Cevdet de Aliþanzâde’yi kendisinin teþvik ettiðini söylemektedir. Her ikisinin temel kaygýsý da Baudelaire’in modern þiiri haber veren bu skandal yapýtýnýn, Türkçede yeterince iyi anlaþýlýp anlaþýlamayacaðýdýr.

Aliþanzâde, “Hügo, Lamartin ve Müse’lerin rengîn tahayyülât ve tasavvurâtýndan zevk alan terbiye-i fikriyyemiz acaba bu gayr-i mûnis teheyyücât, bu acîb hevesât ve garib terkibâtý birdenbire nasýl telakkî edecektir?” diye sormasýdýr.

Baudelaire’e çaðdaþ yaklaþým

Aliþanzâde bu önsözde Les Fleurs du Mal’in ilk baskýsýndan kendi zamanýna kadarki geliþimini de kýsaca özetler. Bu baðlamda verdiði bilgiler Baudelaire ve yapýtýný gayet çaðdaþ bir bakýþ açýsý ile ele aldýðýný göstermektedir. Nitekim çevirisi için esas aldýðý 1911 baskýsýnda yer almayan ve Baudelaire’in “yeni fikirler üzerine icra ettiði tesiri göstermek için” eklenmesi gerektiðini düþündüðü yazýyý, 1925–26 yýllarýnda yapýlan bir “bütün eserleri” baskýsýndan alýr. Bu yazý “yeni þâirlerden ve Encümen-i Dâniþ azasýndan Pol Valeri”ye aittir. Bu yazýdan evvel ise 1926 yýlýnda yayýmlanmýþ kýsa bir Baudelaire biyografisini Elem Çiçekleri’ne ekler. Abdullah Cevdet, Valéry’nin bu yazýsý için “yeni nazarlarý muhtevîdir ve pek âlâdýr; fakat ben Teofil Gotie’nin Bodler hakkýndaki maruf mütala’namesini bin kere tercih ederdim ve Türk kari’ileri için bunun da tercüme ve esere ilavesi çok nafi’ olurdu” der.

Abdullah Cevdet’in tercihi kendisinin olduðu kadar çaðdaþý olan edebiyatçýlarýn kuramsal/zihinsel hattýný da belli etmektedir. Valéry’nin Edgar Allen Poe’nun, Baudelaire þiiri üzerindeki dönüþtürücü etkisini ön plana çýkaran modernist eleþtirisinin, zihinsel karþýlýðýný 19. yüzyýlýn ilk yarýsýndaki Fransýz edebiyat modalarýnda bulan 20. yüzyýl baþý Türk edebiyatçýsý için anlaþýlmasý haliye güç olmuþtur. Bu baðlamda 20. yüzyýl baþýnda doðan “yeni neslin” Théophile Gautier’nin (1811-72) “parnasyen” duyarlýðýndan ziyade, Paul Valéry’nin (1871-1945) modernist yaklaþýmý ile daha uyumlu olduðunu söyleyebiliriz.

Evet, Elem Çiçekleri’nin Türkçedeki serüvenini bilen bilir, bilmeyen de bu deneme vesilesi ile fikir sahibi oldu…

Kalýn saðlýcakla…

Meraklýsýna Not: Hasan Ali Yücel’in Hilmi Yavuz’un eleþtirilerine cevabýný aþaðý linkten okuyabilir.

http://yenielestiri.com/tag/elem-cicekleri/