Can sýkýntýsýndan þöyle bir bakayým dediðim “Sultanlarýn Þiirleri Þiirlerin Sultanlarý” kitabýný geçen sene bir mezattan satýn almýþtým. Mustafa Ýsen, Dr. Ali Fuat Bilkan ve Dr. Tuba Iþýnsu Durmuþ’un hazýrladýðý eser de sadece Osmanlý padiþahlarýnýn manzum söz hazinelerinden deðil, baþka coðrafyalardaki Türk hükümdarlarýn þiirlerinden de seçmeler var. Kapý yayýnlarýndan çýkmýþ, 400 sayfalýk kitap gerçekten sürükleyici…

Evet, uygarlýklar taþ, demir ve alçýdan mamul yapýtlarla yani salt görsel deðerlerle, tarihin kaydettiði parlak zaferlerle ve görkemli yaþama biçimleriyle miras kalmamýþtýr. Çünkü sadece bunlarýn toplamý uygarlýk deðildir. Büyük medeniyetlerin asýl cevheri sözdür, onlarý mayalayan da hiç kuþkusuz sözdür. Çünkü her þey bir sözle baþlamýþtýr. Türk-Ýslam medeniyetinin göz kamaþtýran deðeri, bugüne ulaþan ve hâlâ bizi efendi kýlmaya amade olan en parlak yüzü, sözün gücüyle, baþka türlü söylersek sözün sanat katýna yükselen etkisiyle sýrlanmýþ tarafýnda yaþamaktadýr.

Yüce medeniyetin iki koldan inþacýsý olan söz ve saltanat, biri diðeri kadar etkili ve etkileyici iki büyük güçtür. Kalem ve kýlýç, eðer bir vücutta, ayný mekân ve zamanda ortaya çýkarlarsa, buluþurlarsa birbirlerini büyüten, yücelten, muhataplarýný da büyüleyen bir kýymete bürünürler. Baþkaca dile getirecek olursam; söz ve saltanatýn tekvücut oluþu, muhteþem bir zenginliktir. Bana öyle geliyor ki, asýl iktidar, bu iki gücün tasarrufunu elinde bulunduranlarca kurulmuþtur.

26 sultan þair

Otuz altý Osmanlý padiþahýndan yirmi altýsýnýn þair oluþunu söyleyip “sultan” tabirinin anlam þemsiyesi içine giren þair þehzadeleri ve hanýmlarý da bu sayýya dâhil edersek, 600 yýllýk bu muhteþem iktidarýn baþka bir cephesine vurgu yapmýþ oluruz. Buradaki “þair olmak” tavsifini, manzumecilik ya da bugünkü tabirle þiir heveskârlýðý þeklinde anlamak deðil kast ettiðim. Yani kendi dönemlerinde itibar gören þairler kadar þair olmak mealinde yorumlayýp anlamak gerekir. Kaldý ki, söze can veren sultanlarýn çoðunun birer divan sahibi olduðunu da akýldan çýkartmamak gerekir.

Ýþte bu kitap düþüncelerime tanýklýk ettiði için sürükledi beni desem abartmýþ olmam. Bu alanda daha önce benzer iki kitap okuduðumu hatýrlýyorum. Yine Mustafa Ýsen-Ali Fuat Bilkan’ýn Sultan Þairler’i (1996; elimizdeki kitabýn Osmanlý sultan þairleriyle sýnýrlý biçimiydi) ve Coþkun Ak’ýn Padiþah Þairler’i (2001). Zikredilen kitaplardan daha bir çeþitliliðe sahip. Sadece Osmanlý padiþahlarýnýn manzum söz hazinelerinden deðil, þehzadelerin, bir haným sultanýn ve baþka coðrafyalarda saltanat kuran Türk hükümdarlarýn þiirlerinden de seçmeler var. Kitabýn yarýsýndan fazlasýný dolduran 27 Osmanlý sultan/þehzade þairin ürünleriyle birlik eserde Kýrým (8), Türkmen (5), Memluk (3), Timur (6) ve Babür (2) hanedanlýðýna mensup toplam 24 þair sultanýn þiirleri de var. Altý coðrafyadan derlenip bir araya getirilen þair sultanlar ve ürünleri, altý baþlýk altýnda kitapta yer almýþ ve her bölümün sonuna da saha ile ilgili bir bibliyografya konmuþ. Böylece kitaba, söz konusu alanlarda araþtýrma yapacaklara kýlavuz olma özelliði kazandýrýlmýþ.

Eser de sahanýn deðerli üç uzmanýnýn, þiir beðenisi yüksek üç bilim insaný Dr. Mustafa Ýsen-Dr. Ali Fuat Bilkan-Dr. Tuba Iþýnsu Durmuþ’un adý var. Bilindiði gibi, bu türden seçkiler, geniþ bir külliyat taranýp intihap edildiði için epeyce bir emek, seçilen bilhassa þiir olduðu için de yüksek bir beðeni gerektirir. Naçizane, seçilen örneklerin çoðunu çok beðendim. Bu türden kitaplar baðlamýnda tartýþýlan öznellik sorunu, bence bu iþin doðasý gereðidir. “Þu niye alýnmýþ, bu niye konmamýþ” kabilinden yapýlacak olan itirazlar, beðeni çeþitliliði nedeniyle her zaman söylenebilir, söylenmelidir de. Ancak ne var ki uzmanlýk isteyen bir alanda iþin erbabýna da itibar etmemiz bence þart!

Kitaba konan þiirlerin imlâsýnda, genel okuyucu düþünülerek kýsmen bugünkü yazýmýn esas alýnmasý bence yerinde bir tercih olmuþ. Bugün manzumelerin tadýna varýlmasýný, anlaþýlmasýný kolaylaþtýran bir uygulama güzel bir özellik. Keþke daha fazlasý yapýlabilseydi, meselâ ‘ð’ler gösterilebilirdi. Zaten geçmiþimizle aramýza yazý yoluyla onca mesafe konmuþken bunu bir de imlâ ile çoðaltmak, çok hoþ ve etik bir þey deðil sanki. Yine bugünün okuyucusu için yapýlan sadeleþtirme yani þiirlerin þimdiki Türkçenin nesir diliyle verilmesi, onca emeðe deðiyor mu? Bence okuyan karar versin… Zira benim bildiðim, en iyisi, þiirleri söylendikleri biçimlerinden okumaktýr. Eðer manzumelerin edebi tadýna varýlacaksa, onlardaki güzellik, sanat kudreti görülecekse bu þart. Diyeceðim, bilhassa ‘okur’ diye ad koyduðumuz bilinçli zümre, kendini bir zahmet yorsun caným aaa… Þairin yüzde biri kadar da olsa, emek vermeli önündeki metne deðil mi?

Her ne ise…

Elimdeki bu esere bakýnca padiþah þairlerin gazellerini, beyitlerini, kýtalarýný okuyunca iktidarýn o mutantan, muhteþem saltanatýna karþýlýk, sözün içtenlikli, insaný sýcaklýðýyla ruhunuzu ve bedeninizi kavradýðýna þahit oluyorsunuz. Öyle ki, bugün bir yaygýn þarkýda duyduðumuzda yadýrgayacaðýmýz bir meali, büyük Fatih, Avnî kiþiliðini üzerine giydiðinde sakýnmadan söyleyebiliyor.

Örneðin:

“Yârsiz cennet dahi olsa bana zindan olur” diyen þair Avnî’dir,

Ýstanbul’u fetheden büyük kumandan II. Mehmet deðil. Yanlýþ bir yere varmasýn sözümün ucu. Diyeceðim þu; þiir yani sözün etkin havasý, baþka bir ruh haline kavuþturuyor söyleyeni de, dinleyeni ve okuyaný da. Bu deðiþimi açýkça görmek için bilhassa okumak gerekiyor sultan þairlerin þiirlerini. Onlarýn da aðlayýp güldüklerini, acý çektiklerini, dünya mihnetlerinin gönüllerini nasýl kanattýðýný…

Yavuz Sultan Selim’in þu mýsralarýna bir kulak verin:

“Merdüm-i dîdeme ne füsûn etti felek/

Giryemi kýldý füzûn eþkimi hûn etti felek/

Þîrler pençe-i kahrýmda olurken lerzan/

Beni bir gözleri âhûya zebun etti felek”.

Araya sýkýþtýrayým… Ýran mülkünde taht kurmuþ olan Safevî Devleti’nin hükümdarý Þah Ýsmail’i dize getiren Yavuz, Fars diliyle bir divan tertip etmiþ olmakla söz mülkünün de en þanlý hükümdarý olmayý mý arzu ediyordu? Çünkü büyük sultanlýk, söyledik, sadece bâzû kuvvetiyle olmuyor. Bu vesileyle aklýma geldi, tarihi, bir de onu yapan kumandanlarýn söz varlýklarý üzerinden okusak diyorum. Kim bilir, nasýl þaþýrtýcý sonuçlara ulaþabiliriz…

Düþünsenize, bir buçuk asýr boyunca (1450-1600), yeryüzünün büyük ölçeðinde, gök kubbede Türkçenin sesi dalgalanýr olmuþ. Bu þahlanýþta, saltanat sahibi þairlerin katkýsý hiç az deðil. Gururlanýyor insan, Türk diliyle, ayný mazmunlar, istiareler, benzetmelerle, ayný yüksek beðeniyle þiir söyleniyor dünyanýn dörtte üçünde. Bu kitap elbette bu baðlamda çok geniþ, mukayeseli bir okumak için deðil, fakat buna kapý aralamak, büyük medeniyet inþasýnda sözün sembolik deðerini görmek için muhteþem bir imkan sunuyor okuyucuya…

Son olarak kitabýn üç yazarýn ismi ve zaten uzun olan kitabýn adý kapaðýnýn dýþýnda beni rahatsýz eden bir þey olmadý. Bir de benim elimdeki ilk baskýsý. Ýkinci baskýsý var mý yok mu bilmiyorum ama önsöz de çalýþmanýn sonuna eklendiði söylenen “açýklama” bölümünü maalesef koymamýþlar.

Allah gözlerinize fer versin okuyun…

Kalýn saðlýcakla…