Özgür Kelebeðin Aydýnlýk Yüzlü “Can Çocuðu” : Hadi Çaman

Seval Deniz Karahaliloðlu

Jale – (sözünü sakýnmayan bir patavatsýzlýkla sorar) Homoseksüel misin?
Can – (gülerek bütün samimiyetiyle yanýtlar.) Hayýr, sadece körüm.

Ýþte bu kadarý yetti. Oyuna aþýk olmamýza ve ruhumuza sonsuza kadar kazýnmasý için bu kadar kýsa bir replik yetivermiþti.

Özgün metni “Butterflies are Free” (Kelebekler Özgürdür), bir avukatýn gerçek yaþam öyküsüne dayanan popüler bir sahne oyunu. Filme de çekilen eser, kör bir adamýn kendisi olmayý öðrenme sürecinde yaþadýklarýný anlatýr. Bu konuda en büyük yardýmý ise uçuk, kaçýk bir hippi kýzdan alýr. Öte yandan, kendisini ýsrarla “hayattan korumaya” çalýþan annesine karþý da bir mücadele vermek zorundadýr. Filmde, þirin, patavatsýz “çatlaðý” Goldie Hawn oynamýþtý.

Öyküsünü Leonard Gershe’nin kaleme aldýðý, 1969 yýlýnda Broadway’da müzikal olarak sahnelenen “Butterflies are Free” gördüðü büyük ilgi üzerine 1972 yýlýnda sinemaya aktarýldý. Baþrollerini Goldie Hawn ve Edward Albert’in paylaþtýðý filmde, doðuþtan kör olan Don’un rüþtünü yeni ispatlamýþ olan genç oyuncu hippi kýz Jill ile yeniden hayatý öðrenmesi, kendisi olmasý, kimliðini keþfetmesi anlatýlýyordu. Kapý komþusu Jill ile bir aþk yaþayan Don gerçek özgürlüðü kendisine kol kanat geren annesinden uzakta, San Fransisco’da izbe bir apartman dairesinde bulacaktýr. Anne Mrs. Baker rolünü oynayan oyuncu Eileen Heckart hem oyunda hem de filmde rol aldý. Anne rolü ile 1973’de “En Ýyi Yardýmcý Kadýn Oyuncu Oscar”’ýný kazandý. Müzikleri Bob Alcivar bestelediði oyunda, müziklerin sözlerine ise Randy Mc Neill imzasýný atmýþtý.

1980’lerin baþýnda, Hadi Çaman “7 Tepe Oyuncularý Tiyatrosu’nu” kurduðu dönemde, tiyatro topluluðu olarak sahneledikleri ilk eser “Kelebekler Özgürdür” olmuþtu. Don rolündeki Hadi Çaman’ý Can karakterinde, deli dolu, tatlý kaçýk oyuncu, hippi kýz Jill’i Jale olarak Füsun Önal’dan izlemiþtik..

Gelelim benim “kelebek çarpmasý” macerasýna ve ömür boyu sürecek etkilerine. Yýlýný tam olarak hatýrlayamasam da mevsimlerden kesinlikle “kelebek mevsimiydi”.

Ankara’da AST sahnesinde oyun arasýnda çalýnan müzik yüreðimize yerleþivermiþti. Öylesine doðal, öylesine sýcak ve samimi. Hiç yadýrgamadan “kelebek mevsimine” dahil oluverdik.

Oyundan çýktýktan sonra, berrak sesiyle can dostum Gülnur yol boyunca Çiðdem Talu’nun sözlerini yazdýðý, Bora Ayanoðlu’nun bestesi unutulmaz þarkýyý mýrýldanmýþtý. “Kelebekler Özgürüdür”. Dilimizde þarkýlar, yüreðimizde dualarla tiyatrodan kaldýðýmýz yurda kadar yürümüþtük. Þimdi bu satýrlarý yazarken bile müzik ve sözler hala aklýmda. Ýçimdeki ses yavaþ yavaþ þarkýyý mýrýldanýyor.

Ya mevsiminde bir çiçeðin, ya pembesinde,
Bazen de bir söðüt dalýnýn serin gölgesinde,
Yaþa dostum gönlünce, ömrünün keyfini sür,
Ýnsanlar deðilse de, kelebekler özgürdür.

Ya sabahýnda baharýn, ya gecesinde,
Bazen de bir çýð damlasýnýn, yalýn gerçeðinde,
Yaþa dostum dünyayý, ömrünün keyfini sür,
Ýnsanlar deðilse de, kelebekler özgürdür.

Ya düþlerinde bir çocuðun, ya sevgisinde,
Bazen de yaþlý bir ozanýn, iki dizesinde,
Ara dostum dünyayý, ömrünün keyfini sür,
Ýnsanlar deðilse de, kelebekler özgürdür.

Ara dostum dünyayý, ömrünün keyfini sür,
Ýnsanlar deðilse de, kelebekler özgürdür...

Hayat daha mý güzeldi? Ýyi insanlar henüz ölmemiþti.
Çiðdem Talu’nun kanser olduðunu biliyorduk ama kurtuluþ umudu, sözlerini yazdýðý kelebekler kadar tazeydi. Ýnanýyorduk Çiðdem Talu yaþayacaktý. Ýyileþecekti. O kadar içten dua etmiþtik ki. “Ne olursun Allah’ým, Çiðdem Talu ölmesin, hastalýðýný yensin”. “Ne olursun Allah’ým Çiðdem Talu yaþasýn”. Dilimizde Çiðdem Talu’nun sözleri, yüreðimizde meleklere gönderilen dualar, ruha kazýnan bir oyun. Yol boyunca durup durup “Oyun ne kadar güzeldi deðil mi?” demeler.

Ýyi de neden “güzel”? Cevap yok. Sadece “iþte, çok güzeldi”. Beþ harflik “güzel” kelimesine sýðýþtýrdýðýmýz, yüreðimizden sarkan binlerce anlam. Týkýþ týkýþ, irili ufaklý binlerce anlam. Þiþkin bohça gibi duran yüreklerden sarkýyor. Duygularýn sözcüklere tercümesi sýfýr. Ýyi de neden “güzel”? Devamlý papaðan gibi ayný tekrar.

Ne kadar “güzeldi”. Öyle deðil mi?

Hayata yeni göz açan acemi çaylaklar. Örselenmediðimizden, birileri bizi kýrýp dökmediðinden olsa gerek, “sorunsuz, aklý beþ karýþ havada, acemiler” olarak sözcüklerin gerçek anlamlarýný kavramaktan çok uzaktýk. Henüz hamdýk, piþmemiþtik. Elimizde, dizimizde, yüreðimizde yaralar yoktu. Ama biliyorduk. Duygusal aklýmýz o kadarýna izin veriyordu. Orada “farklý”, “sýra dýþý” bir þeyler olduðunu sezmiþtik. “Kendisi olma” haline bayýlmýþtýk. Basitçe, “kör bir adamýn hayat mücadelesi” kývamýnda bayat ve yüzeysel açýklamalarýn çok ötesine taþan bir þeyler olduðunu, ruhumuzla kavramasaydýk, bugün biz, biz olmazdýk!

Öyle ciddi “hýmlar eþliðinde, eciþ bücüþ parmaklarý gözümüze gözümüze sallayarak” bize bir þeyler öðrettiðini sanan yetkili ve etkililerin haricinde, ne öðrendikse biz bu küçük, tatlý, kaçamaklardan öðrendik. Hadi Çaman’ýn kimliðinde canlanan, temiz yüzlü Can’ýn pýrýl pýrýl gülüþünden öðrendik. Hangisi Can’mý, Hadi Çaman’mý? Ne fark eder?

Laf olsun diye o kadar “samimi”, o kadar “sahici” olunmaz ki.

Usul usul bize namuslu, vicdanlý, ahlaklý olmayý küçük kelebek dokunuþlarý öðretti. Ýnsanlarý kýrmanýn, incitmenin neden kötü olduðunu, sahtekarlýk yapmamak gerektiðini, yüzünde maskeyle sýrýtýrken ýsýrmanýn kötü bir þey olduðunu biz hep kelebeklerin kanat çýrpýþlarýnda anladýk. Yüzümüze doðru huzurla esen o kelebek kanatlarýnýn rüzgarýnda “görünüþte o an yenilsen de, eðer tuttuðun yol doðruysa, vicdanen ve aklen haklýysan, uzun vadede sen kazanýrsýn” fikrini biz, her daim taze kalan o “kelebek mevsiminde” edindik.

Mesela caným teyzem, “ne olursun Can’ý sevginle boðma, öldürme, sýkma. Býrak yaþasýn. Hayat o kadar kýsa ki. Hayatýn, sevginin, yaþanmýþlýðýn tekrarý yok. Ýzin ver kendi hatalarýný kendisi yapsýn. Hata yapmak bir özgürlüktür! Çünkü insanidir. Doðaldýr. Baþkasýnýn hatalarý üzerine kurulan ve tamamen mahvedilen hayatlarý yaþamaktansa, kendi hatalarýnda piþsin. Yaþasýn. Hiç olmazsa “senin yüzünden böyle oldu” piþmanlýðý ile geri kalan ömrünü heder etmesin.” demeyi biz “kelebek mevsiminde” öðrendik ama sözümüzü diyemedik! Çünkü hamdýk, henüz piþmemiþtik!

Hayat bizi kebap kývamýnda dövüp, henüz ehlileþtirmemiþti. Sevgilerin köle edici etkisini anlamaktan çok uzaktýk. O sahiplenici, mahveden, zaman zaman deli gibi boðulduðumuz anlarda, samimi olmayan ama “keþke ölse” dedirten etkiyi henüz yaþamamýþtýk!

Sevmek, özgür býrakmaktýr! Sahiplenmek deðil. Her þeyin mükemmel olmasýna gerek yok. Hayat zaten mükemmel deðil ki. Bu eþyanýn tabiatýna aykýrý.
Bir kelebeðin ömrü ne kadardýr?

Yapma teyzem, aydýnlýk gülüþü bu çocuða bunu yapma! Ah, caným teyzem, býrak Can yaþasýn. Kör olmasý, yeteneksiz bir ahmak olduðunu göstermez. Can zeki, duyarlý, akýllý, aklý baþýnda, doðruyu eðriyi ayýrt edebilen, cesur, genç bir adam. Sadece, hayat tecrübesi yok. En önemlisi, ne “istemediðini” biliyor. Yani, sýralamayý doðru yapýyor. Seninle birlikte yaþamak istemiyor! Ýkincisi ne “istediðini” biliyor. O, “özgür olmak” istiyor. Bunu seninle birlikte, senin o sýkýcý, disiplinli, insaný boðan kontrolünde yaþarken öðrenebilmesi mümkün deðil.

Problemi gözlerinde, Allah’a þükür aklýnda ve yüreðinde deðil. Esas diðer türlü olsaydý korkman gerekirdi.

Onu biraz rahat býrak. Bu izbe apartman dairesini seviyor. Her türlü izbeliðine ve hatta konforsuzluðuna aþýk. Çünkü bu daire “onun dairesi”. Onun krallýðý. Onun özgürlük alaný. Kendisi olmayý, insanlara güvenmeyi, hayal kýrýklýðýna uðramayý, aþýk olmayý, caný yandýðýnda baðýra baðýra aðlamayý hep burada, kendi krallýðýnda öðrenecek. Bunu ondan esirgeme.

Bunlarý ben hep “kelebekler özgürdür” oyunundan öðrendim ama Allah için sindirmem biraz zaman aldý. Çok leziz yemeklerin bile bir sindirilme süreleri vardýr. Öyle, deðil mi?

Can kimliðinde Hadi Çaman’ýn “hayata asýlýþýna, kendi hayatýna sahip çýkýþýna” aþýk olmuþtuk ama aþýk olduðumuz fikri, anlam itibariyle “içselleþtirmek” biraz zaman aldý.

Can’ýn annesine bunlarý hiçbirini söyleyemedim tabii. Bir de oyunun bazý sahnelerinde “Aman Can bak bir yerlere çarpacaksýn” deyip sahneye fýrlayýp Hadi Çaman’ý kolundan tutma isteðine karþý savaþmak zorunda kaldým. Öylesine gerçekti ki. Hakikaten kör müydü? Bir ara þüpheye bile düþtüm. Oyunun sonunda seyircileri selamlarken anladým kör filan deðildi. Sadece “gönül gözü kapalý, bazý bakan körlere bir þeyler anlatmaya çalýþýyordu”. O kadar!
Tanrým, Can ya da Hadi Çaman ne kadar tatlý gülüyordu. Gülmek kalbimize ve ruhumuza iyi gelir, yumuþatýr. O yüzden sahte, alaylý gülüþler en çok acýtanýdýr.

Sevgili Hadi Çaman, namý diðer sevgili “Can Çocuk”, senin hasta olduðuna nasýl inanýrým? O harika, aydýnlýk gülüþlü Can’ýn hayata küsmesi mümkün mü?
Senin de deðin gibi,
Üstelik “kelebekler bu kadar özgürken”.

“Kelebek mevsiminde” yine seni sahnede aydýnlýk gülüþün, yüreklere umut veren sýcaklýðýn ile görebilmek dileðiyle…