Geleneksel musýkimiz repertuvarýnýn ön saflarýnda yer alan bir çok þarkýnýn güfte yazarý Mehmet Sâdi Bey, maalesef müzik mahfillerinde adýndan pek söz edilmeyen büyük bir þair ve güfte yazarýdýr. Yazdýðý þiirler, baþta Hacý Arif Bey ve Þevki Bey gibi zirve bestekârlarýmýzýn muhteþem bestelerini meydna getirmiþtir.

“ Bakmýyor çeþm-i siyeh feryâde” yi duyan her musýkiþinas bunun nihavent makamýnda bir Hacý Arif Bey þaheseri olduðunu bilir de, bunlarýn arasýnda ne yazýk ki çok azý, bu þarkýnýn sözlerinin yazarýnýn kim olduðunu bilmez ve hatta kim olduðunu merak dahi etmez. Bu önemsenmeyiþ, musýkîmizde ne yazýk ki artýk alýþýlagelmiþ umursamazlýklarýn en baþýnda gelen ayýplarýnda biridir.

Zira, þarkýlarda besteye ilham veren en önemli unsur , onun sözleridir. Maalesef bir eser dinleyiciye sunulurken, onun Bestekârý, makamý, usulü , gerektiðinde v.d. özellikleri açýklanýrken, nedense ona hayat veren söz yazarýnýn kim olduðuna pek önem verilmez.

Merhum üstâd neyzen Halil Can yýllar önce bu durumdan þöyle yakýnýr :

“ Bizde her nedense, lâ dinî mahiyetteki eserler eserler üzerinde, tertib edilmiþ mecmualarda, bestekârlarýn isimleri yazýlýr da, güfte sahiplerine ehemmiyet verilmez. Dinî eserlerde ise vaziyet tamamen aksidir. Güfte sahipleri, mutasavvýf þairler ve pek çoðu da , mürþidlik mertebesinde olduklarýndan, bu zatlarýn müridleri tarafýndan bestelenen çeþitli dinî musýkî þekillerindeki eserlerde, güfte sahibi ekseriya bellidir de, bestekârlarý belli deðildir…Zaten din dýþý eserlere ait elimizde ‘ Haþim Bey Mecmuasý’ ile, bundan biraz daha mufassal olan ‘Hanende’ den baþka derli toplu bir mecmuamýz yoktur. Her iki mecmuada da güfte sahiplerinin isimlerine seyrek rastlanýr. Halbuki , besteciye ilham veren güftenin taþýdýðý ve güfte sahibinin kariha vüsatinin telkin ettið manalardýr…” (1)

Ülkemizde bu güne kadar yazýlmýþ güfte mecmualarý konusunda bir uzman :
“….Sayýlarý kesin olmasa da basýlmýþ olanlarla birlikte tahminen 500’e yakýn güfte mecmuasý vardýr. her geçen gün sayýlarý gittikçe artmaktadýr. XV. yüzyýldan bu yana yazma ve basma bu kadar mecmuanýn varlýðý ve bunlarý incelemek bir üniversite bünyesinde ayrý bir kürsüyü gerektirir kanaatindeyim…” (2)
demektedir. Bu 500 civarýndaki mecmua üniversitelerimizin ve tarihçilerimizin gündemine girerse bugüne kadar güfte yazarý karanlýkta kalmýþ bir çok þarkýnýn sözlerinin kime ait olduðu ortaya çýkacaktýr.
Mehmet Sadi Bey de bu güfte yazan þairlerden biridir. Dârü’l Maarif’ teki öðrenimini bitirdikten sonra önce 1857’ de Hariciye Nezareti (Bu günkü Dýþiþleri Bakanlýðý)nde memuriyet görevine baþladý. 1860’ ta buradaki görevinden ayrýldýktan sonra ölümüne kadar çeþitli devlet kurumlarýnda görev yaptý.

Kendisinin yazdýðý þiirler “Gülþen-i Âsâr” isimli divânýnda toplanmýþ olup, bu divan içinde 150 kadar þarký güftesi bulunmaktadýr. (3)

Þiir ve güfte yazarlýðý dýþýnda iyi bir hânende, ayný zamanda bestekâr idi. Ancak, onun güfte þairliði, diðer yönlerini oldukça gölgede býrakmýþtýr.

Hacý Arif Bey’ in çaðdaþý olan ve onun þarký formunu geliþtirdiði yýllarda , Mehmet Sadi Bey, onun samimi bir dostu olarak yanýndadýr. Öyle ki Sadi Bey’ in Çengelköy’ deki dillere destan konaðýnda Cuma geceleri yapýlan musýki fasýllarýnýn bir numaralý davetlisi Hacý Arif Bey’ dir. Fasýl bitiiðinde de evine dönmez orada yatýlý misafir olarak kalýr. Bazen geceleri uykusu kaçtýðýnda, akþamki fasýlda Mehmet Sadi Bey’ in bir kâðýda yazýp verdiði güfteyi hemen o gece bestelemeye baþlar. Hatta bazen güftedeki bir mýsranýn çýkarýlmasý veya eklenmesi gerektiðinde, Sadi Bey’ i de uykusundan uyandýrarak, onunla bu konuda fikir alýþveriþinde bulunduðunu, Sadi Bey’ in torunu ve ülkemizin yetiþtirdiði büyük folklorcu ve halk musýkisi üstâdý Sadi Yaver Ataman (1906-1994) anýlarýnda anlatmaktadýr. (4)

Hatta böyle gecelerde ortaya çýkan þarkýlarý “ Hacý Arif Bey’ in Gece Yarýsý Þarkýlarý” olarak adlandýrýr. Bunlara örnek olarak da :

“Hatâdýr yâdedilmek bî vefâ nâmiyle dilberler” sözleriyle baþlayan Hicaz,

“ Haberinvar mý sabâ kâkül-ü cânânýmdan” sözleriyle baþlayan Sabâ,

“ Ahter-i düþkün garib-ü âþýk-ý âvâreyim” sözleriyle baþlayan Nihavent, þarkýlarý

gösterir.

Hacý Arif Bey’ in þarký repertuvarýmýzda bu gün bilinen 340’ a yakýn eseri bulunmaktadýr. Bu þarkýlarýn 31 tanesinin sözlerinin Mehmet Sadi Bey’ e at olduðu göz önüne alýnýrsa, bestekâr ile güftekâr arasýnda çok yakýn bir alýþveriþ bulunduðu anlaþýlacktýr.

Mehmet Sadi Bey, güfteleriyle Hacý Arif Bey’ in ve öðrencisi Þevki Bey’ in önemli bestelerine katkýda bulunur. Ayrýca onun yazdýðý güfteler , Lâtif Aða, Tanburî Ali Efendi ve Hacý Faik Bey gibi bestekârlarca da tercih edilecektir.

A) Hacý Arif Bey tarafýndan bestelenmiþ güfteleri;.

1-Sende acep uþþaka eziyet mi çoðaldý (Kürdilihicazkâr)
2-Düþer mi þânýna ey þeh-i hûbân ( “ “ “ )
3- Deþme dað-i sine-i sûzânýmý (Kürdilihicazkâr)
4- Âteþ-i sûzân-ý firkat yakdý cism-ü cânýmý (Hicaz) ‘Bu þarký kimi kaynaklarda Hacý Faik Bey’ e mal ediliyorsa da , Mehmet Sadi Bey’ in torunu Sadi Yaver Ataman, dedesinin notlarý arasýnda Hacý Arif Bey’ e ait olduðunu söylemektedir.’
5-Hatâdýr yâdedilmek bivefâ nâmiyle dilberler (Hicaz)
6-Tasdî edeyim bâri biraz da suhanimle (Hicaz)
7- Sende acep uþþâka eziyet mi çoðaldý? (Hicazkâr)
8- Güldü âçýldý yine gül yüzlü yâr (Hicazkâr)
9- Nevrûz-i bahâr oldu yine ey gül-i handân (Hicazkâr)
10- Ey þûh-i cefâ pîþe býrak vâz-ý cefâyý (Uþþak)
11- Meyhâne mi bu bezm-i tarabhâne-i cem mi? (Uþþak)
12- Bakmýyor çeþm-i siah feryâde (Nihavent)
13- Aþk âteþi sînemde yine þûle feþândýr (Nihavent)
14- Ben buy-i vefa bekler iken sûy-i çemende (Nihavent)
15- Ahter-i düþkün garib-i âþýk-ý âvareyim (Nihavent)
16- Bir dil ki esîr-i gâm olur neþ’ ever olmaz (Sûzinâk)
17- Çekme elem-ü derdini bu dehr-i fenânýn (Sûzinâk)
18-Mahzûn ise dil anda safâ cilveger olmaz (Sûzinâk)
19- Bir dil ki esîr-ý gâm olur neþ’ever olmaz (Sûzinâk)
20- Edemem kimseye hâlim hikâyet (Sûzinâk)
21- Büktü meyl-i kametim cana belim (Muhayyer)
22– Bak þu benim tâli-i nâsâzýma (Muhayyer)
23- Meyhâne tarabgâh-ý meyl âþâm-ý cihandýr (Muhayyer)
24- Hüsn âlemini tuttu senin þöhret-ü þânýn (Sûzinâk)
25 Yandý o güzel gözlerine þûh-i sitemkâr (Sûzinâk)
26 Haberin var mý sabâ kâkül-i cânânýmdan? (Sabâ)
27- Çok gördü felek þimdi beni bezm-i civanda (Bestenigâr)
28- Düþme ey âþýk hayâle yaðma yok (Isfahan)
29- Güzel gün görmedi avâre gönlüm (Hüzzam)
30- Bir gün beni dildâr acaba þâd edecek mi? (Hüzzam)
31- Mükedder derd-i peyderpeyle þimdi (Rast)
32- Gönül bezm-i harâb âbâd-ý gamdýr (Karcýðar)

B) Þevki Bey tarafýndan bestelenmiþ güfteleri :

1- Gülzâra nazar kýldým, vîrâne misâl olmuþ (Uþþak)
2-Te’lif edebilsem feleði âh emelimle (Uþþak) ‘Bu güfte Lâtif Aða tarafýndan da Mâhur makamýnda bestelenmiþtir’
3- Gâh ümîd-i vuslat eylersin gönül (Uþþak)
4- Câným gibi sevdikçe seni gönlüm ey âfet (Uþþak)
5- Gam dîdeleriz sâkî sun bir dolu kab olsun (Hüzzam) ‘ Hacý Arif Bey bu güfteyi Muhayyer makamýnda bestelemiþse de , Þevki Bey’ in Hüzzam’ ý karþýsýnda pek okunmamýþtýr’
6-Kâr etmedi zâlim sana bu âh-u enînim (Sûzinâk)

C) Santûrî Edhem Efendi tarafýndan bestelenen güfteleri:

1-Erdin yine ey gonca dehen fasl-ý bahâre (Segâh)
2- Senin müþtâk-ý dîdârýn benim gibi hezâr olsun (Þedarâbân)
3- Gönül hastasýdýr baygýn gözünün (Sûzinâk)
4- Güller açmýþ, bülbül olmuþ bîkarar (Sultâniyegâh)
5- Gönlüm yine bir âteþ-i hicrâne dolaþtý (Nihavent)

D) Tanburî Ali Efendi tarafýndan bestelenen güfteleri :
1- Bir þûha gönül âþýk olup derbeder oldu (Evcârâ)
2- Anlatayým hâlimi dildâre ben (Rast)
3- Âþýk oldum sana ey gonca dehan (Sûzinâk)
4- Nevrûz-i bahâr oldu yine ey gül-i handân (Ferahfezâ)

D) Rifat Bey tarafýndan bestelenen güfteleri :

1-Ol goncanýn etrâfýný almýþ yine aðyâr (Kürdilihicazkâr)
2-Olsa da sadpâre ciðer yâreden (Saba)
3- Âlâm-ý aþkýn yok müntehâsý (Kürdîlihicazkâr)
4- Sislendi hevâ tarf-ý çemenzârý nem oldu (Hicaz)
5- Tið-i müjgânýnla çâk ettin beni (Rast)
6- Çek kemân ebrûlerin ey þivekâr (Mâhur)
7- Hemdemin aðyâr imiþ bîvefâ (Dügâh)
8- Âteþ-i aþkýn senin ey mehlika (Hicazkâr)
9- Nâr-ý aþkýnla senin ey nev civân (Nihavent)
10- Ârâm-ý dil’ i koymada mestâne nigâhýn (Sûzinâk)
11- Tutuldu dâm-ý zülfiyâre gönlüm (Uþþak)

E) Civan Aða tarafýndan bestelenen güfteleri:

1-Ey dîl ne oldun feryâd edersin? (Uþþâk)
2- Her kimde vardýr aþk iptilâsý (Küdilihicazkâr) ‘Bu güfte Hacý Arif Bey tarafýndan da segâh makamýnda bestelenmiþtir.’
3- Dil seni sevmeyeni sevmede lezzet mi olur? (Nihavent)
4- Daðdâr-ý hasret ettin hicrile cân-ü teni (Suzinâk)

F) Udî Arþak tarafýndan bestelenen güfteleri :

1-Býktým gam-ý hûban-ý zamandan yeter olsun (Rast)

G) Kadýköylü Kel Ali Bey tarafýndan bestelenen güfteleri:

1- Nevrûz-i bahâr oldu yine ey gül-i handân (Ferahfezâ)
2- Sen kân-ý kerem menbâ-ý ihsân olunca (Hicaz)
3- Nolsun bu kadarâh-ü figân âh gönül (Hicaz)
4- Derdimi arz etmeðe ol þûhe bir dem bulmadým (Hicaz)

H) Medenî Aziz Efendi tarafýndan bestelenen güfteleri :

1-Ey çerh-i sitemger dil-i nâlânýma dokunma (Hicaz)

I) Þekerci Cemil Bey tarafýndan bestelenen güfteleri :

1-Sevdiðim âzâde-i hicrânýným (Hicazkâr)
2- Lâyýk mý sana bu dil-i sevdâzede yansýn (Hicazkâr)
3- Hâl-i dilimi þerh edemem kimseye eyvâh (Sûzinâk)

J) Hacý Faik Bey tarafýndan bestelenen güfteleri :
1- Gönlüm yine bir âteþ-i hicrâne dolaþdý (Nihavent)
2- Aldý elden gülþeni bâd-ý hazân (Evcârâ)
3- Yâr aðlamadan dîdelerim kâne boyandý (Bestenigâr)

K) Selanikli Ahmet Bey tarafýndan bestelenen güfteleri :

1- Soldum bu küçük yaþta yazýk (Sûzinâk)

L) Ali Rýfat Çaðatay tarafýndan bestelenen güfteleri :

1- Kâr etmedi zâlim sana bu âh-ü eninim (Sûzinâk)

M) Mustafa Sunar tarafýndan bestelenen güfteleri :

1- Lâyýk mý sana böyle býrakmak beni (Nihavent)

K A Y N A K Ç A :

(1) Halil Can, “ Musýkî Mecmuasý”, sayý:265

(2) Dr. Recep USLU, “Türk Müziði Eðitim Tarihinde Güfte Mecmualarý ve Ýncelenme Esaslarý ÜzerineTespitler“http://kygm.kulturturizm.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFB6B8DA541AA02A11F3642F2144BBDA75

(3) Avni ANIL, Anýlar ve Belgelerle Musýkimiz Sözlüðü”,Doyuran Matbaasý, Ýstanbul/1981, C.1,s. 113

(4) Sadi Yaver ATAMAN , “ Mehmet Sadi Bey”, Kültür ve Turizm Bakanlýðý Yayýnlarý,Ankara/1987

http://ferahnak.wordpress.com/2009/11/05/bir-toplumun-muzigi-konustugu-dilin-aynasidir/